Суларының техникасы мен технологиясы

Мұ най қ абатының тө менгі жә не жоғ арғ ы бө лігінде орналасқ ан су қ абаттарының суын қ абат қ ысымын ұ стау ү шін қ олданылатыны бұ рыннан белгілі. Алғ ашқ ы уақ ыттарда су қ абатымен мұ най қ абатын бір ұ ң ғ ымамен, бір уақ ытта ашу енгізілген. Егер су қ абатының қ ысымы мұ най қ абатының қ ысымынан жоғ ары болса, онда су қ ұ йылу болады да, ө німді қ абаттан мұ най ығ ыстырылып шығ ады.

Терең дегі қ абат сулары ө те таза, минералданғ ан, қ ұ рамында темір аз жә не мұ найды ығ ыстырушы агент ретінде қ олдануғ а болады.

Жер асты суларын қ олдануда келесі айырмашылық тарды білу керек:

1. Су қ абатынан табиғ и жағ дайда келтірілген қ ысыммен суды алып механикалық қ ондырғ ыларды қ олданбай мұ най қ абатына су айдау жү йесі (сығ у сораптарымен).

2. Қ абатқ а су айдау ү шін арнайы ауырлатылғ ан жә не жер бетінде орналасқ ан сығ у сораптарының кө мегімен жү зеге асатын жү йе.

Екі жү йеде ө з кезегінде келесі тү рге бө лінеді, егер су қ абаты мұ най қ абатының жоғ арғ ы жағ ында орналасса - жоғ арғ ы қ ұ йылу болады, ал су қ абаты мұ най қ абатының тө менгі қ абатында орналасса – тө менгі қ ұ йылу болады.

Осыдан бө лек жер асты суларын қ олдану ұ ң ғ ыма ішілік қ ұ йылу жү йесі бойынша жү ргізілуі мү мкін, онда жер асты суларын жер бетіне шығ армай-ақ мұ най қ абатына айдайды жә не екіншісі жер асты суларын жер бетіне шығ арып содан кейін жақ ын орналасқ ан су айдау немесе су алатын ұ ң ғ ымағ а екінші каналмен беріледі (6.7-сурет).

6.7-сурет. Табиғ и ұ ң ғ ыма ішілік қ ұ йылу кезінде ұ ң ғ ыма қ ондырғ ыларының схемасы

а —жоғ арғ ы ағ ын; б — тө менгі ағ ын; 1 — су қ абаты (ВГ); 2 — мұ най қ абаты (НГ); 3 — жоғ арыдан тү сірілетін шығ ын ө лшегіш қ ондырғ ысына арналғ ан камера; 4 — пакер; 5 — су қ абылдайтын камера; 6 — қ иылыс муфтасы; 7 — СКҚ тізбегі; 8 — тесіктері бар хвостовик (кө рсеткіш сызық тар судың бағ ытын кө рсетеді)

Тө менгі қ ұ йылу болғ анда (а-суреті) су тө менгі су қ абатынан сорапты компрессорлы қ ұ бырғ а (СКҚ) енгеннен кейін кабельмен немесе болат сыммен тү сірілетін шығ ын ө лшегіш камерағ а енеді, содан кейін су сорапты компрессорлы қ ұ бырдың (СКҚ) тесіктері арқ ылы мұ най қ абатына барады.

Жоғ арғ ы қ ұ йылу болғ анда (б-суреті) су жоғ арғ ы су қ абатынан келіп қ иылыс муфтасының каналдарынан ө теді жә не сорапты компрессорлы қ ұ бырғ а келіп тү седі. Қ иылыс муфтасының жоғ арғ ы бө лігінде жоғ арыдан тү сірілетін шығ ын ө лшегіш камера орналасқ ан. Камераның жоғ арғ ы бө лігіндегі СКҚ -ның тесіктері арқ ылы су сақ иналы кең істікке тү седі де ә рі қ арай СКҚ -ның тө менгі бө лігіндегі тесіктер арқ ылы мұ най қ абатына енеді.

Табиғ и қ ұ йылу кезінде СКҚ мен шегендеуші қ ұ быр аралығ ын саң ылаусыздандырып тұ ратын пакер орнатудың керегі жоқ, себебі пакердің тө менгі бө лігі мен жоғ арғ ы бө лігіндегі сұ йық тың қ ысымы бірдей болады. Бірақ та, барлық ағ ынды шығ ын ө лшегіш арқ ылы бағ ыттау ү шін сақ иналы кең істік саң ылаусызданғ ан болуы керек, сол себептен ең болмағ анда қ ысымды ұ стап тұ руғ а есептелмеген болса да қ арапайым тү рдегі пакер орнатуымыз керек.

Мә жбү рлеп қ ұ ю кезінде пакерді орнату шығ ын ө лшегіш арқ ылы барлық сұ йық ты бағ ыттау ү шін ғ ана емес, сақ иналы кең істікті саң ылаусыздандыру міндетті, себебі ең бастысы сығ у сораптары арқ ылы пайда болғ ан қ ысымды тө мендету ү шін қ ажет. Сол себептен пакер СКҚ мен шегендеуқ ұ бырының аралығ ын сенімді саң ылаусыздандыруы керек. Бұ дан бө лек, шегендеу қ ұ бырындағ ы қ ысымдардың ә ртү рлі болуынан сақ тандыру ү шін шегендеу қ ұ бырына пакерді якор деп аталатын қ ондырғ ығ а бекітеді.

Соң ғ ы уақ ыттарда отандық ө неркә сіптер шығ арғ ан арнайы ө німділігі жоғ ары, жер асты суларын айдауғ а арналғ ан батырылғ ан ортадан тепкіш электросораптар кең інен қ олданылып келеді. Олардың қ ысқ аша техникалық сипаттамалары 6.4-кестеде кө рсетілген.

6.4-кесте. Қ абат қ ысымын ұ стау ү шін арналғ ан батырылғ ан ө німділігі жоғ ары сораптардың сипаттамасы

Бұ л сораптар сә йкесінше электросораптарымен, яғ ни ток кү шін реттеп отыратын арнайы автоматтандырылғ ан басқ ару жү йесімен жә не трансформатормен жабдық талғ ан. Қ арапайым сораптармен салыстырғ анда олардың диаметрі ү лкен болып келеді, сол себептен оларды ішкі диаметрі 402мм-ден кіші емес ұ ң ғ ымаларғ а қ олданылуы мү мкін.

Бұ л ұ ң ғ ымалар альб-сеноман горизонтының суын ө ндіруде қ олданылады жә не тә улігіне бірнеше мың м³-ке дейін су ө ндіре алады. Осығ ан байланысты мұ ндай сораптарды (УЭЦН-16-3000-1000) мұ най кен орындарында қ абат қ ысымын ұ стау жү йесінде, ү лкен кө лемде су айдау ү шін, айдау ұ ң ғ ымаларына орнату тиімді болып табылады. Дегенмен су ө ндіруші ұ ң ғ ымалардағ ы динамикалық дең гей жер бетіне жақ ын болады, олай болса су айдау ұ ң ғ ымаларының қ ажеттілігін қ амтамасыз ете алады. Осындай суды қ олданудың жү йесі 6.8-суретте кө рсетілген.

6.8-сурет. Қ абат суын айдау ұ ң ғ ымаларына айдауғ а арналғ ан жер асты

сорапты станциясы

1 - су айдау ұ ң ғ ымалары; 2 - ү лкен қ ысымды су айдау жү йесі; 3 - су ө ндіру ұ ң ғ ымасындағ ы батырылғ ан электр сорап; 4 - басқ ару станциясы; 5 -трансформатор; 6 - су тарату жә не ө лшеу станциясы.

Су ө ндіру ұ ң ғ ымасының қ ұ рылысы диаметрі арнайы ү лкейтілген, терең дігі 50-150 м болатын жоғ арғ ы жағ ы сорапты-компрессорлық қ ұ бырғ а тү сірілген УЭЦН-16-3000-1000 ортадан тепкіш сорабымен жабдық талғ ан шегендеу тізбегінен тұ рады. Сораптың шығ ар аузы ұ ң ғ ыма сағ асындағ ы бірнеше су айдау ұ ң ғ ымаларына жалғ анғ ан. Олардың саны батырылғ ан сораптың берілісіне тә уелді болады.

Айдалатын судың кө лемі есептегіш-шығ ын ө лшегішпен анық талады. Қ абат қ ысымын ұ стау ү шін қ олданылатын мұ ндай техникалар су ө ндіру ұ ң ғ ымаларында қ ұ м болмағ ан жағ дайда қ олданылады.

Бірақ та апт-альб-сеноман сулы горизонтынан 3000 м³/тә у-ке дейін су ө ндірген уақ ытта, ө ндіру ұ ң ғ ымасында 5 г/дм³ жә не одан жоғ ары кө лемде қ ұ м пайда болады. Қ ұ мның осы кө лемде болуы 1-2 тә уліктен кейін бір литр суда бірнеше ондағ ан мг-ғ а жетеді. Мұ ндай жағ дайда сорап қ алыпты жұ мыс істейді. Дегенмен судың қ ұ рамында қ ұ мның болмауы, сораптардың ұ зақ уақ ыт жұ мыс істеуіне жә не аралық жө ндеу жұ мыстарын қ ысқ артады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Жер асты суларын қ олдануда қ андай параметрлерге мә н беру керек?

2. Табиғ и ұ ң ғ ыма ішілік қ ұ йылу кезінде ұ ң ғ ыма қ ондырғ ылары қ алай

орналасады?

3. Қ абатқ а су айдауда негізінен қ андай сораптар қ олданылады?