Ымада құм шөгінділерімен күресу

Мұ най ө ндіру ұ ң ғ ымаларынан қ ұ мның шығ уы жә не тү п аралық аймақ тағ ы ә лсіз цементтелген коллекторлардың бұ зылуы ұ ң ғ ыма жұ мыстарын айтарлық тай қ иындатады. Бұ л қ ұ былыспен кү ресудің ә ртү рлі ә дістері бар екені белгілі. Оның ішінде, механикалық ә дісі – қ ыш, шыны, фарфор, металл жә не маталық сү згілердің кө птеген қ ұ рылғ ылары жан-жақ ты қ олданысқ а ие. Олардың беріктігінің тө мендігі жә не материалының технологиялық нашарлығ ына байланысты, мұ ндай сү згілерді қ олдану қ иындық туғ ызады. Дегенмен ең бастысы регенерацияның мү мкін болмауы, яғ ни жай операциялар кезінде сү згі қ абілеттілігінің тікелей тү пте ө з қ алпына келуі.

Қ азіргі таң да ұ нтақ ты металлургиялық ө нім - қ уыстық металлқ ыш материалдарының болашағ ы зор. Олардың салыстырмалы жоғ ары беріктікке, тоттану мен термиялық шыдамдылық қ а, биологиялық инерттілікке жә не жақ сы ө ткізгіштік қ абілеттері бар.

Терең қ абаттардан қ ұ м шық қ анда сү згілерді пайдалану кезінде олардың беттеріне қ атты тү йіршіктердің отыру ү рдісі сү згінің жұ мысын кү рделендіре тү седі. Мұ най мен газ ө ндірісінің бұ рғ ылаудан бастап ө німді тасымалдауғ а дейінгі барлық технологиялық процестерді механикалық болып табылады. Технологиялық циклде мұ най кен орындарын тікелей игеру процестері ө зекті орын алады.

Шығ атын ағ ынның аз жылдамдығ ы кезінде, ә сіресе тү п пен СКҚ башмагының арасында жә не тұ рақ ты емес қ ұ м коллекторларын пайдалану кезінде, тү пте қ ұ м жиналып, қ ұ м тығ ыны пайда болады, ол сұ йық ағ ынын тө мендетіп, фонтандауды тоқ татады. Бұ л қ ұ былыспен кү рес СКҚ башмагын тө менгі перфорациялық саң ылауғ а дейін тү сіру арқ ылы немесе ұ ң ғ ыманы периодты жуу арқ ылы (бұ л кезде қ ұ мды тығ ын жуылып, жер бетіне жуу сұ йығ ы ағ ынымен ағ ып кетеді) жү ргізіледі. Ұ ң ғ ыманың жуу терең дігі артқ ан сайын, терең жә не тығ ыз коллекторды ашқ андай қ ұ м шығ ару сирек қ ұ былыс болады. Мысалы, кейбір оң тү стік ө ң ірлерде орналасқ ан мұ най кен орындарындағ ы (Краснодар, Баку, Тү ркмения) ұ ң ғ ымаларды пайдалану кезінде қ иындық тар туғ ызады [10].

Дегенмен, бү гінгі кү нге дейін мұ най саласында маң ызды орын алатын, терең қ абаттардың мұ най бергіштігін кө бейтудің жинақ талғ ан ә дістерінің теориялық зерттеулері, зертханалық, нақ ты жә не ө ндірістік сынақ тары жү ргізілмеген.

Ұ ң ғ ыма ө німін ө ндіру кезінде қ ұ мның қ арқ ынды шығ уы ұ ң ғ ыма жабдық тары материалдарының коррозиялық мү жілуіне алып келетін факторлардың бірі болып табылады. Ө ндірістік зерттеу нә тижелері ө ндірілген ө німнің ә серінен болатын мұ най кә сіпшілік жабдық тардың тотығ у жылдамдығ ы кө міртекті болат ү шін рұ қ сат етілген дең гейден жоғ ары екенін кө рсетті.

Жер асты жабдық тары мен айдау қ орын қ орғ ау барысында тотығ уғ а қ арсы орындалатын негізгі технологиялық іс-шаралар:

- қ ұ мның пайда болуынан қ орғ ау;

- тізбек сырты кең істігін сапалы цементажбен саң ылаусыздандыру;

- сорапты - компрессорлы қ ұ бырлардың резьбалық қ осылыстарын саң ылаусыздандыру;

- айдау ұ ң ғ ымасының қ ұ быр аралық кең істігіне пакер орнату жә не оны тотық пайтын пакер ү сті сұ йық тығ ымен толтыру;

- айдау ұ ң ғ ымасының шеген тізбегі бойымен сұ йық агентінің айдалуына рұ қ сат етпеу.

Химиялық ингибитор айдау сияқ ты арнайы ә дістер қ ұ м шығ уы кезінде тиімсіз. Алдын-ала бірінші кезекте қ ұ мның білінуін болдырмайтын іс-шараларды қ арастыру керек.

Қ ұ мның білінуімен қ иындық қ а ұ шырағ ан ұ ң ғ ымаларды пайдалану ә дістерін екі топқ а бө луге болады:

- ұ ң ғ ыманы қ абаттағ ы қ ұ мды шығ ару арқ ылы пайдалану;

- қ абаттағ ы қ ұ мның шығ уын тоқ тату.

Бірінші топта қ ұ м тығ ындарын жою жә не сонымен қ атар қ абаттан келетін бө лшектерді жоғ арығ а шығ аруды қ амтамасыз ететін іс-шаралар, қ уыс тү тіктерді (шланг) қ олдану, ө німді аймақ қ а хвостовик тү сіру, сұ йық пен толтыру жә не т.б. қ арастырылғ ан. Жер асты жабдық тарының тү рпілі (абразивный) тозуымен кү ресу ү шін сепараторлар, якорлар жә не басқ а да қ орғ аныш қ ұ рылғ ылары конструкцияларының барлық мү мкін болатын тү рлері жасалғ ан. Ә дістің негізгі кемшілігіне қ абаттың тү пкі аймағ ының бұ зылуы жатады.

Қ ұ мның ұ ң ғ ымағ а шығ уын тоқ татуғ а негізделген қ ұ ммен кү ресу ә дістері тиімдірек ә дістерге жатады [10].

Ө ндірістік практика қ абаттан қ ұ м тү суін тоқ татудың ең қ арапайым жә не қ олайлы ә дістеріне кең таралғ ан механикалық ә дістер жататынын кө рсетті. Оларғ а ә ртү рлі қ ұ мғ а қ арсы сү згілері бар мұ най ұ ң ғ ымасының жабдық тары мен қ ұ м якорлары жатады.

Сү згі материалы ретінде кенепті, капрон матаны немесе майда жез торды қ олданады жә не олармен тесілген тү тікшелерді орайды. Кейде қ иыршық тасқ а арналғ ан сү згілер де қ олданылады. Сү згілердің барлық конструкциясы-ның кемшілігі олардың тез толып қ алуында, бұ л ұ ң ғ ыма ө німінің тө мендеуіне алып келеді. Кө п жағ дайларда қ ұ м тығ ындарын жою процесін жылдамдату мақ сатында оларды жуады.

Қ ұ м тығ ындарын жуу, тығ ынғ а дейін ұ ң ғ ымағ а тү сірілген жуу қ ұ бырлары мен қ ұ быр сырты кең істігі жү йесінде жуу сұ йық тығ ының (су немесе мұ най) айналысын (циркуляция) тудырудан тұ рады. Жуу қ ұ бырлары ретінде ә ртү рлі диаметрдегі сорапты-компрессорлы қ ұ бырлар қ олданылады. Жуу сұ йық тығ ының тө мен қ арай бағ ытталғ ан ағ ыс кү шінің ә серінен тығ ын жуылады да, сұ йық тық тың жоғ ары қ арай бағ ытталғ ан ағ ысымен тығ ын материалы жоғ арығ а шығ арылады. Ұ ң ғ ыма оқ панын тығ ыннан тазалау барысында жуу қ ұ быры тізбегін ө сіріп, ұ ң ғ ымағ а терең ірек тү сіреді. Сұ йық тық тың айналыс бағ ытына байланысты жуудың келесі тү рлерін бө ліп кө рсетеді: тура, кері жә не қ иыстырылғ ан.

Жуу сұ йық тығ ының айналысы ү шін ұ ң ғ ымада НГ-80 сорабы бар ПА 8-80 кү шті жуу агрегатын қ олданады.

Жуу сұ йық тығ ы ретінде мұ най, су, эмульсиялар, кейде сазды ерітінділер қ олданылады. Кө п жағ дайларда оң ай табылатын сұ йық есебінде – су қ олданылады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Ө ндіру ұ ң ғ ымаларында қ ұ мның шығ уының негізгі себебі қ андай?

2. Жер асты жабдық тарын қ орғ аудың негізгі іс-шараларын атаң ыз?

3. Қ ұ м тығ ындарын жуу процесі қ алай орындалады?