Этилогиясы.

Ұ йқ ы безінің жедел қ абынуы ғ асырымыздың бірінші жартысында ө те сирек кездесетін аурулардың санында болатын. Ол операция жасағ анда не болмаса ө лген адамдарды зерттегенде кездейсоқ анық талатын. Кейбір мә ліметтерге қ арағ анда 1950 жылғ а дейін арнаулы ә дебиетте небә рі 400-ге жуық ауру туралы жазылғ ан екен. Соң ғ ы жылдары ауру жиі кездесетін болды. Жедел қ абынуымен қ атар аурудың созылмалы тү рге айналуы жиіленді. Бұ ғ ан себеп тамақ тың каллориясының кө беюі, дене қ озғ алысың азаюы жә не кө ң іл кү йінің кенеттен ө згеру (стресс) жағ дайлары. Статистикағ а жү гінсек аурулардың ү штен екісі ә йелдер жә не олардың кө бінде ө т жолдарының аурулары кездеседі. Ұ йқ ы безінің жедел қ абынуына себеп ө т жолдарындағ ы тастар.

Жалпы ұ йқ ы безінің жедел қ абынуына ү ш тү рлі жағ дайлар ә сер ө теді.

1. Ұ йқ ы безінің ө зегіндегі қ ысымның кө терілуі.

2. Ұ йқ ы безінің сө лінің шамадан тыс кө п бө лінуі.

3. Ферменттердің ө зек бойында ұ лтабарғ а тү спей жатып белсенді тү ріне ауысуы.

Бұ ғ ан ә р тү рлі факторлар себеп болады. Оның ішінде жиі кездесетіні Одди сфиктерінің маң ында тұ рып қ алғ ан тас ө т пен ұ йқ ы безінің сө лін ұ лтабарғ а жібермей ө зек бойындағ ы қ ысымның ұ лғ аюына соқ тырып, ө т қ ышқ ылдарының Вирсунгов тү тікшесіне рефлюкс салдарынан ұ йқ ы безінің ферменттерінің белсенуіне ә келіп соқ тырады.

Ө т жолындағ ы қ ысым жоғ арлағ ан кезде Вирсунгов тү тікшесіне ө ттің қ ұ йылуы ұ йқ ы безінің қ абынуына қ андай ә сер етсе, ұ йқ ы безінің ө зегіне ұ лтабар сө лінің қ ұ йылуы да сонша ә сер етеді. Біріншіде ұ йқ ы безі бө летін ферменттерді ө т белсендірсе, екінші жағ дайда ферменттердің белсенуіне энтерокиназа себепкер. Ұ лтабар сө лінің ұ йқ ы безі ө зегіне қ ұ йылуына Одди сфинктерінің шамадан тыс босап қ алуы мен ұ лтабар ішіндегі қ ысымының жоғ арлауы ә сер етеді. Ұ лтабар қ уысының қ ысымы кейбір сырқ аттырдың ә серінен болады. Кө біне кездесетін ауру – дуоденостаз.

Ұ йқ ы безінің жедел қ абынуына себеп болатын жағ дайларды топ-топқ а бө лсек, онда ө зек ішіндегі қ ысым тиісті дең гейде болғ ан кезде бездің жедел қ абынуына оның клеткаларын бұ зуғ а мынадай факторлар ә сер етеді. Ол – ұ йқ ы безіндегі қ ан айналысымының нашарлауы, аллергия, ас қ абылдау тә ртібін бұ зу, гормондардың қ андағ ы мө лшерінің шамадан тыс ө згеруі, кейбір улы заттардың ұ йқ ы безіне ә сер етуі, инфекция, ұ йқ ы безінің жарақ аттануы жә не алкоголь.

Кө птеген ғ алымдардың айтуларына қ арағ анда ұ йқ ы безінің қ абынуына ең басты себепкер жағ дай аллергиялық реакциялар. Ұ йқ ы безінің ауруларының кө беюін қ азіргі кезде толып жатқ ан тамақ тар тү рлеріне жә не дә рі-дә рмектерге организмнің сезімталдығ ының (аллергиялық реакция) кү шеюімен деп білу керек.

Ұ йқ ы безінің сө лі ү йреншікті мө лшерде бө лініп отырады. Сө лдің кө п бө лінуіне кінә лі майлы тағ ам жә не алкоголь. Олар без клеткаларына ө те қ ауыпты ө згерістер туғ ызады. Ал инфекция ұ йқ ы безіндегі болғ ан ө згерістерге қ осымша ретінде ғ ана жалғ асады. Осығ ан дә лел эксперименттерде вена арқ ылы жіберген стафилококк пен ішек таяқ шалары ұ йқ ы безіне ешқ андай ә серін тигізбеген.

Сонымен ұ йқ ы безінің қ абынуына соқ тыратын факторлар біреу емес бірнешеу болатыны анық. Сондық тан ұ йқ ы безінің қ абынуын полиэтиологиялық ауру дегеніміз жө н. Панкреатит жеке дара ө з бетімен пайда болатын ауру емес, басқ а бір ө згерістерге қ осымша, сол ө згерістердің негізінде пайда болатын процесс. Солардың ішінде ең негізгілері ретінде ө т жолдарындағ ы болатын қ абыну процесстері, ас қ орту жү йсінде болып тұ ратын кө птеген аурулар, жү рек жә не тамыр аурулары, тамақ тану процессінің бұ зылуы, арақ ты шамадан тыс кө п ішуі.