Тақырыбы: Өрт қауіпсіздігі

Дә ріс мақ саты: Ө рт сө ндіру қ ұ ралдары мен ә дістерін, мекемелерді ө рттен сақ тандыруды ұ йымдастыруды ұ ғ ындыру

Негізгі терминдер мен анық тамалар:

Тіршілік қ ауіпсіздігінің негіздері – адамның тө тенше жағ дай кезіндегі ө мір сү ру ортасымен қ ауіпсіз карым-катынасының, шаруашылық объектілерінің тұ рақ ты жұ мыс істеу ә дістерін, табиғ и жә не техногендік сипаттағ ы тө тенше жағ дайларды ескерту мен салдарын жою жә не осы заманғ ы зақ ымдау қ ұ ралдарының қ олданылуы мә селелерін зерттейді.

Жану – кө п мө лшерде жылу шығ уы мен жарық сә уле бө лінуі қ оса жү ретін кү рделі физикалы-химиялық процесс.

Жанғ ыш – оттегімен қ осылатын заттарды айтады.

Тұ тану температурасы – тұ танғ аннан кейін жанғ ыш заттын тұ рақ ты жануна қ ажетті жанатын газ бен будын шығ у жылдамдығ ын қ амтамасыз ететін сол заттың температурасы болады.

Ө здігінен жану – жанғ ыш заттардың сыртқ ы тұ тандыру кө зісіз ақ пайда болатын жану процесін атайды, ө здігімен жану процесі заттардың химиялық, микробиологиялық жә не жылулық факторлардың ә серінен ө зінен-ө зі қ ызуының салдарынан туады.

Ө здігінен тұ тану – жалын пайда болатын ө зінен-ө зі жану процесін айтады. Заттын тұ тануына дейін ө зінен-ө зі қ ызып, жалынды жану процесін туғ ызатын ең тө мен температурасын ө здігінен тұ тану температурасы деп атайды.

Жарылу – орасан зор жылу жә не газ заттарын шығ арып, қ ирату кү шін туғ ызатын ө те тез жану процесін айтады.

Жану температурасы – зат ашық от кө зінен тұ танып, ол жойылғ аннан кейін де жана беретін минимальдық температура.

Ө здігінен жану температурасы – ашық от кө зі болмаса да, химиялық реакция ә серінен оның ауадағ ы тұ тануы пайда болатын минимальдық температура. Жанғ ыш газдар мен шаң ның жарылуының концентрациялық шегі болады.

Қ ысқ а тұ йық талу режимі – ток кү шінің тез ө суі нә тижесінде электр ұ шқ ынының, балқ ығ ан металдың, изоляцияны балқ ытатын ашық оттың пайда болуы.

Шамадан тыс жү ктелудегі ө рт қ ауіптілігі – жекелеген элементтердің шектен тыс қ ызуы, ол жобалау кезінде жіберілген қ ателіктерден болады. Қ уат 1, 5 есе артқ анда резисторлар 200-300 °С дейін қ ызады.

Ө рт аймағ ы – қ алыпты тезхникалық процесте де, ол бұ зылғ ан жағ дайда да тұ тану қ аупі бар жанғ ыш заттар орналасқ ан ғ имараттағ ы немесе одан тыс жердегі кең істік.

Негізгі сұ рақ тар жә не қ ысқ аша мазмұ ны:

Ө рт қ ауіпсіздігі негіздері.

Жану дегеніміз кө п мө лшерде жылу шығ уы мен жарық сә уле бө лінуі қ оса жү ретін кү рделі физикалы-химиялық процесс. Жану процесінін пайда болуы жә не дамуы ү шін ү ш факторлдын бар болуы қ ажет: жанғ ыш зат, тотық тырғ ыш (ауаның оттегісі) жә не тұ тану кө зі. Мұ нымен қ атар жанғ ыш зат пен тотық тырғ ыш бірімен бірі белгілі сандық ара қ атыста болу керек жә не жанғ ыш заттын температурамын кө теру ү шін тұ тану кө зінің қ ажетті жылу энергиясы болуғ а тиіс.

Жанғ ыш деп оттегімен қ осылатын заттарды айтады. Бірақ кейбір заттардың жануы оттегімен ғ ана емес басқ а газдармен де қ осылу арқ ылы болады, мә селен, хлормен, кү кіртпен, броммен т.б. Жанғ ыш заттар қ атты, сұ йық, газ (бу) кү нінде болады. Ә детте жану процесі заттын газ (бу) кү йінде жү реді. Сондық тан қ атты жә не сұ йық заттар жану барысында физикалы-химиялық реакция арқ ылы жанғ ыш газдарғ а (буларғ а) айналып, жану процесінің ү здіксіз жү руін қ амтамасыз етеді.

Жанғ ыш заттардың кө пшілігі ауада оттегінің концентрациясы 12-14% жоғ ары болса ғ ана жанады, ал кейбір заттар одан тө мен концентрацияда да жануы мү мкін. Жану процесі басталу ү шін тұ тану кө зінін жылу энергиясы жанғ ыш затты тұ тану температурасына дейін қ ыздыра алатындай мө лшерде болу керек. Тұ тану кө здеріне жалын, ашық от, ұ шқ ын, қ ызғ ан дене, химиялық реакцияның жылуы, сә уле энергиясы, найзағ ай тағ ы басқ алары жатады.

От алу температурасы жанғ ыш заттардын ө рт қ ауіптілігі жө нінде негізгі кө рсеткіш болып есептеледі. Осығ ан сә йкес барлық жанатын сұ йық заттар ө рт қ ауіптілігіне қ арай екі топқ а бө лінеді: тез тұ танғ ыш сұ йық тар (от алу температурасы Т₀≤ 61⁰С) жә не жанғ ыш сұ йық тар (от алу температурасы Т₀> 61⁰С).

Жану денгеніміз тұ тандыру кө зінің ә серінен туатын жану процесі, тұ тану деп жалын пайда болатын жану процесі атайды. Тұ тану температурасы – тұ танғ аннан кейін жанғ ыш заттын тұ рақ ты жануна қ ажетті жанатын газ бен будын шығ у жылдамдығ ын қ амтамасыз ететін сол заттың температурасы болады. Бұ л температура тұ тандыру кө зін аулақ тағ аннан кейін жану процесі тоқ талмай ә рі қ арай жалғ аса беретін заттын ең тө мен температурасына тен. Сонымен зат тұ рақ ты жану ү шін оның булану жылдамдығ ы будың жану жалдамдығ ынан артық ьолатындай температурасы болу керек. Тұ тану температурасы от алу температурасынан біршама градусқ а жоғ ары болады.

Ө здігінен жану деп жанғ ыш заттардың сыртқ ы тұ тандыру кө зісіз ақ пайда болатын жану процесін атайды, ө здігімен жану процесі заттардың химиялық, микробиологиялық жә не жылулық факторлардың ә серінен ө зінен-ө зі қ ызуының салдарынан туады. Химиялық ө здігінен жану процесін заттардың ө зара ә рекеттестігінен шығ атын жылудын ә серінен болады. Микробиологиялық ө здігінен жану процесі микроорганизмдердін тіршілік ә рекетінен туады. Жылулық ө здігінен жану процесі заттын жасырын не сыртқ ы қ ыздыру кө зінін ә серінен пайда болады.

Ө здігінен тұ тану деп жалын пайда болатын ө зінен-ө зі жану процесін айтады. Заттын тұ тануына дейін ө зінен-ө зі қ ызып, жалынды жану процесін туғ ызатын ең тө мен температурасын ө здігінен тұ тану температурасы деп атайды.

Жарылу деп орасан зор жылу жә не газ заттарын шығ арып, қ ирату кү шін туғ ызатын ө те тез жану процесін айтады. Жанғ ыш заттар газ, бу, шаң тү рлерінде болады. Бұ л заттар ауада олардың тек белгілі концентрациясы болғ анда ғ ана жарылады. Сонымен ә р жарылғ ыш заттың тө менгі жә не жоғ арғ ы концентрациялық тұ тану (жарылғ ыштық) шегі белгіленген.

Қ ұ рылыс метериалдары мен конструкцияларының тұ тануғ а қ арсы тезімділігі жә не жану процессінін тоқ талуы жө нінде ө дә уір айырмашылық тары болады. Материалдардың бұ л қ асиеттері олардың жанғ ыштығ ын, яғ ни ө рт туғ ызу қ ауіптілігін сипаттайды.

Сонымен материалдар мен конструкциялардын жанғ ыштығ ы деп олардың от жә не жоғ ары температурағ а тө зімділік (қ арсылық) кө рсету қ абылеттілігін айтады. Барлық қ ұ рылыс материалдары мен конструкциялары жанғ ыштық дә режесі бойынша ү ш топқ а бө лінеді: жаң байтын, баяу жанатын жә не жанатын.

1. Жаң байтын материалдар от не жоғ ары температураның ә серінен тұ танбайды,

бық сымайды, кө мірленіп кү ймейді. Оларғ а жататындар: барлық табиғ и жә не жасанды органикалық емес материалдар, қ ұ рамында органикалық масса 8% дейін гипс жә не гипс талшық ты плиталар, қ ұ рамында синтетикалық, битумдық не крахмалдық біріктіргіш зат 6% дейін минерал талшық ты плиталар, қ ұ рылыс металлдар. Жанбайтын материалдан жасалғ ан конструкцилар жанбайтын деп аталады.

2.Баяу жанатын материалдар от не жоғ ары температураның ә серінен ә рең дегенде тұ танып, бық сып, кө мірленіп тек от кө зі бар болғ анда ғ ана жанады, ал егер оны алып тастаса, жану тоқ талады. Бұ ларғ а қ ұ рамында жанбайтын жә не жанатын бө ліктері бар материалдар жатады, мә селен, қ ұ рамында органикалық толтырғ ыш массасы 8% артық асфальтобетон, гипс жә не бетон материалдары, битум біріктіргіш массасы 7-15% минералды плиталар, цемент фибролиті, антипирен сіндірілген ағ аш, кейбір полимерлік материадар, балшық -сабан материалдары т.б.

Баяу жанатын жә не жанбайтын заттармен ө нделген жанатын метериалдардан жасалғ ан клнструкциялар баяу жанатын деп аталады.

Жанатын материалдар от не жоғ ары температуранын ә серінен тұ танып немесе бық сып, ал от кө зін алғ аннан кейінде ә рі қ арай жана береді. Бұ ларғ а барлық органикалық материалдар жатады: ағ аш, киіз, резенке, қ ағ аз, картон т.б.

От пен жоғ ары температурадан қ орғ алмағ ан жанғ ыш материалдан жасалғ ан конструкциялар жанатын деп аталады.

Қ ұ рылыс материалдары мен конструкцияларының жанғ ыштық дә режесі ү йлердің отқ а тө зімділік дә режесін аң ық тауда есепке алынады.

Ө рт сө ндіру материалдары. Ө рт сө ндіру ү шін қ олданылатын материалдарды от сө ндіргіш заттар деп атайды.

Жану жә не жарылу жағ дайлары

Жану – жоғ ары мө лшердегі жылу мен жарық тың ық палынан болатын химиялық реакция.Жануды жү зеге асыру ү шін қ ажет: тотық тырғ ыш (оттегі); жалын кө зі. Егер жанғ ыш заттар болғ анда, онда жанғ ыш заттардың ө рт қ ауіпсіздігі дең гейі былайша сипатталады:

- Тұ тану температурасы;

- Жану температурасы;

- Ө здігінен тұ тану температурасы.

Жанғ ыш заттар тұ тану температурасына қ арай былайша жіктеледі:

- Тез тұ танатын сұ йық тар (45%-ғ а дейін);

- Жанар майлар (45%-тан жоғ ары)

Тұ тану температурасы – осы сұ йық тың бетінде ауамен қ осылысында ашық от кө зінен жану қ абілеті пайда болатын минимальдық температура. Жану температурасы – зат ашық от кө зінен тұ танып, ол жойылғ аннан кейін де жана беретін минимальдық температура. Ө здігінен жану температурасы – ашық от кө зі болмаса да, химиялық реакция ә серінен оның ауадағ ы тұ тануы пайда болатын минимальдық температура. Жанғ ыш газдар мен шаң ның жарылуының концентрациялық шегі болады. Ғ имараттар мен тұ рғ ынжайлардың жарылу қ аупіне қ арай классификациялануы. ОНТП 24-85

Барлық ғ имараттар мен тұ рғ ын жайлар 5 категорияғ а бө лінеді:

А – жарылу-ө рт қ аупі бар. Жанғ ыш газдар бө лінетін технологиялық процестер жү ретін ғ имараттар, тез тұ танатын газдар 28° С; Р – 5 кПа-дан жоғ ары;

Б – 28° С тез тұ танатын газдар пайдаланылатын, жарылғ ыш жә не ө рт қ ауіпті қ оспалар тү зілетін, 5 кПа-дан жоғ ары жарылыс қ ысымы пайда болатын ғ имараттар;

В – бір-бірімен жә не оттегімен қ осылғ ан кезде тез тұ танатын жанғ ыш жә не қ иын жанатын сұ йық тар, қ атты жанғ ыш заттар пайдаланылатын технологиялық процестер жү ретін ғ имараттар. Бұ л категориялар А жә не Б категорияларына жатпайтын болса. Бұ л категория – ө рт қ аупі бар категория.

Г – жанғ ыш емес заттар мен материалдар жанғ ыш, ұ нтақ талғ ан немесе ерітілген жағ дайда пайдаланылатын технологиялық процестер жү ретін ғ имараттар.

Д – қ атты жанғ ыш емес заттар мен материалдар салқ ын кү йінде пайдаланылатын технологиялық процестер жү ретін ғ имараттар (металдарды механикалық ө ң деу).

Студенттің мамандығ ы бойынша ө рттің пайда болу себептері. ЭЕМ пайдалану кезінде мынадай апаттық жағ дайлар пайда болуы мү мкін: Қ ысқ а тұ йық талу; Артық кү ш тү су; Электр контактілерінде ө тпелі кедергілердің жоғ арылауы; Қ атты қ уаттылық; Ток ағ ыны пайда болуы. Апаттық жағ дайлар пайда болғ анда жылу энергиясы тез бө лініп, ө рттің шығ уына себепкер болуы мү мкін. Қ ұ рылғ ыларда пайда болатын ө рттер 20 %-ды қ ұ райды.

Ө рт туралы статистикалық мә ліметтер

Негізгі себептер: %

- Қ ысқ а тұ йық талу 43

- Желілердің (кабельдердің) шамадан тыс жү ктелуі 13

- Ток ағ ынының ө суі 5

Қ ысқ а тұ йық талу режимі – ток кү шінің тез ө суі нә тижесінде электр ұ шқ ынының, балқ ығ ан металдың, изоляцияны балқ ытатын ашық оттың пайда болуы. Қ ысқ а тұ йық талудың себептері – жобалауда жіберіген қ ателіктер, изоляцияның ескіруі, изоляцияның дымқ ылдануы, механикалық шамадан тыс жү ктелу. Шамадан тыс жү ктелудегі ө рт қ ауіптілігі – жекелеген элементтердің шектен тыс қ ызуы, ол жобалау кезінде жіберілген қ ателіктерден болады. Қ уат 1, 5 есе артқ анда резисторлар 200-300 °С дейін қ ызады. Ө тпелі кедергілердегі ө рт қ ауіптілігі – апаттық кедергі орнында пайда болатын (клеммалардағ ы, ауыстырғ ыштардағ ы, т.б.) изоляцияның немесе жақ ын орналасқ ан материалдардың жылудан тұ тануы. Шамадан тыс қ уаттылық тан ө рт қ ауіптілігі – ток ө ткізуші бө ліктердің электр қ ұ рылғ ыларындағ ы жеке элементтердің арасындағ ы шектен тыс қ уаттың ө суінен болады. Жекелеген элементтердің параметрлерінің ө згеруінен немесе істен шығ уынан болады. Ток ағ ынының ө рт қ ауіптілігі – жергілікті жекелеген ток ө ткізуші элементтердің арасындағ ы изоляцияның немесе жерсіндіру конструкциясының қ ызып кетуінен болады.

ПУЭ-ге сә йкес ғ имараттардағ ы жарылу жә не ө рт қ ауіпті аймақ тардың классификациясы. Электр бұ йымдарының конструктивтік сә йкестілігін қ амтамасыз ету ү шін ПУЭ-58 электр қ ұ рылғ ысы қ ұ рылысының ережелері ө рт жә не жарылу аймағ ына қ арай бө лінеді. Ө рт аймағ ы – қ алыпты тезхникалық процесте де, ол бұ зылғ ан жағ дайда да тұ тану қ аупі бар жанғ ыш заттар орналасқ ан ғ имараттағ ы немесе одан тыс жердегі кең істік.Аймақ тар:

П-І, ыстық сұ йық тың 60°С-дан жоғ ары тұ тану температурасында бумен тұ танатын ғ имараттар;

П-ІІ, тұ танушылығ ы > 65 г/м³ тө менгі концентрациялық шегіндегі ыстық шаң дар бө лінетін ғ имараттар;

П-ІІІ, температуралық тұ танушылығ ы 61°С-дан жоғ ары теипературада жанғ ыш сұ йық немесе шектік жанғ ыштығ ы 65 г/м³ артық болатын тө менгі концентрациялы шаң дар бө лінетін ғ имараттан тыс ө рт қ аупі бар аймақ.

Жарылу қ аупі бар аймақ – қ алыпты технологиялық процесс ө ту кезінде де, апаттық жағ дайларда да жарылғ ыш қ оспалар пайда болатын ғ имараттар, оның бө лігі немесе ғ имараттан тыс жерлер. Газдар ү шін:

В-І, қ алыпты жұ мыс режимінде жарылғ ыш қ оспалар тудыратын жанғ ыш газдар немесе ТТС булары пайда болатын ғ имараттар.

В-Іа, апаттық жұ мыс режимінде жарылғ ыш қ оспалар тудыратын жанғ ыш газдар немесе ТТС булары пайда болатын ғ имараттар.

В-Іб, В-Іа-ғ а ұ қ сас, бірақ аздағ ан мө лшерде жарылғ ыш қ оспалардың пайда болу процесі мен олармен жұ мыс ашық от кө здерінсіз жү ргізілетін аймақ.

В-Ів, В-І-ге ұ қ сас, тек аздағ ан мө лшердегі жарылғ ыш қ оспалардың пайда болу процесі мен олармен жұ мыс ашық от кө здерінсіз жү ргізілетін аймақ.

В-Іг, апаттық жұ мыс режимінде жарылғ ыш қ оспалар тудыруғ а қ абілетті жанғ ыш газдар немесе ТТС булары пайда болатын аймақ немесе ғ имарат (сыртқ ы электр қ ұ рылғ ыларының айналасы).

В-ІІ апаттық жұ мыс режимінде жанғ ыш қ оспалардың пайда болуынан технологиялық процесс операцияларын жү ргізгенде орын алатын жарылу қ аупі бар аймақ.

В-ІІа, апаттық жұ мыс режимінде жанғ ыш қ оспалардың пайда болуынан технологиялық процесс операцияларын жү ргізгенде орын алатын жарылу қ аупі бар аймақ.

Ө рттің алдын алу шаралары:

· Қ ұ рылыстық -жобалау;

· Техникалық;

· Ө рті сө ндіру ә дістері мен қ ұ ралдары;

· Ұ йымдастырушылық.

Қ ұ рылыстық -жобалау жұ мыстары ғ имараттар мен жайлардың отқ а тө зімділігімен (қ ұ рылыс материалдарын таң дау, жанатын, жанбайтын, қ иын жанатын) жә не олардың отқ а шыдамдылығ ының шегімен сипатталады. Барлық қ ұ рылыс материалдары отқ а тө зімділігі жағ ынан 1/7 сағ пен 2 сағ аралығ ында 8 дә режеге бө лінеді. ВЦ ғ имараттары ү шін 1-5 дә режедегі тө зімділік шегіндегі материалдар пайдаланылады. Отқ а тө зімділігіне байланысты ө рт жағ дайында эвакуациялану ү шін шығ удың қ осымша қ ашық тығ ы анық талады (5 дә реже – 50 метр). Техникалық шаралар – эвакуациялау кезінде желдету, жылыту, жарық тандыру, электрмен қ амтамасыз ету, т.б. қ орғ аныс жү йелерінің ө ртке қ арсы нормаларын сақ тау; технологиялық процесс параметрлері мен қ ұ рал-жабдық тардың режимдерін сақ тау. Ұ йымдастырушылық шаралар – ө рт қ ауіпсіздігі оқ уларын жү ргізу, ө рт қ ауіпсіздігі шараларын сақ тау. Ө рт сө ндіру ә дістері мен қ ұ ралдары:

1. Ауадағ ы оттегінің концентрациясын азайту;

2. Жанғ ыш заттардың температурасын тұ тану температурасына дейін тө мендету;

3. Жанғ ыш заттарды изоляциялау: су, қ ұ м, кө бік, ұ нтақ, жануды қ олдамайтын газ тектес заттар (хладон), инертті газдар, бу.

Ө рт сө ндіру қ ұ ралдары:

І. Қ ол қ ұ ралдары:

1.1 химиялық кө бікті ө рт сө ндіргіштер;

1.2. кө бікті ө рт сө ндіргіштер;

1.3. Ұ нтақ ты ө рт сө ндіргіштер;

1.4. Кө мір қ ышқ ыл, бромэтильді ө рт сө ндіргіштер.

ІІ. Ө ртке қ арсы жү йелер:

2.1.Сумен қ амтамасыз ету;

2.2. Кө бікті генератор

ІІІ. Автоматты сигнализацияны пайдаланып, автоматты ө рт сө ндіру жү йесі:

3.1. Ө рт туралы хабарлағ ыш (жылулық, жарық тық, тү тінді, радиациялық);

3.2. ВЦ ү шін жылулық ДТЛ типті датчик-хабарлағ ыштар, РИД типті радиоизотопты тү тінді

хабарлағ ыштар пайдаланылады.

Автоматты ө рт сө ндіру жү йесінде жануды сумен ө шіру ү шін спринклер мен дренчер қ ұ рылғ ылары пайдаланылады. Электрлік ө рт хабарлау сигнализациясы жү йесіндегі датчикті қ абылдаушы станциямен қ осу ә дісі - параллель жә не кезекті тү рде болады.

1.Стационарлық қ оректену жү йесі;

2.Қ абылдаушы станция;

3.Аккумулятор

Ө ртті сө ндіру қ ұ ралдары ретінде теміржол кө лігінде суды, химиялық жә не ауа-механикалық кө бікті, инертті газдар мен буларды, қ ұ м немесе топырақ ты, ө ртү рлі тығ ыз жә не ө ртке шыдамды металдарды, т.б. заттарды пайдаланады.

Ө ртті сө ндірудің алғ ашқ ылық қ ұ ралдары. Ө ртті сө ндірудің алғ аш-қ ылық қ ұ ралдарына қ олдық жә не жылжымалы ө рт сө ндіргіштер, шелектер, суы бар бө шкелер, кү ректер, қ ұ мы бар жә шіктер, киіздер, ломдар, балта т.б. жатады. Оларды стационарлы жә не жартылай стационарлы ө ртті сендіру қ ұ ралдарын пайдаланғ анша орташа ө ртті сө ндіруге пайдаланады. Алғ ашқ ылық сө ндіру қ ұ ралдарын бояу жә не орналастыру ГОСТ 12.4.026-76 талаптарына сә йкес орындайды. Кө мір қ ышқ ыл ө ртін сө ндіру қ ұ ралы 3 типтік болады: ОУ-2; ОУ-5; ОУ-8 (цифрлар баллондар сиымдылығ ын білдіреді) олардың сұ йық жә не қ атты заттарды, кернеу астында тұ рғ ан электроқ ондырғ ылардағ ы ө ртті сө ндіру ү шін қ олданады. Бұ л қ ұ ралдардан басқ а ө ртті сө ндіру ү шін автонасостарды жә не ө рттік поезддарды қ олданады. Ө ртті сө ндіру кү ші мен қ ұ ралдар санын анық тау ә дістемесі ө ртті сө ндіретін заттардьщ шығ ынын, техникалық қ ұ рылғ ылармен адамдардың санын есептеуге негізделген. Қ ажетті ө ртті сө ндіретін заттың шығ ынын ө рттің ауданы, ерт болғ ан бө лме кө лемі бойынша есептейді. Ө рттің ауданы бойынша есептегенде шығ ынды келесі ө рнекпен анық таймыз (м/с).

Ө рттің тік бұ рышты формалы ауданы бойынша есептегенде шығ ынды келесі ө рнекпен анық таймыз:

а) Q_ТР = 2·h·I_ТР (А+В-2·L)

мұ ндағ ы һ - су ағ ынымен жабылатын ара қ ашық тық, м.

(қ ол стволдары ү шін һ = 5м; лафетті стволдар ү шін һ = 10м;);

А, Б - сә йкесінше орташа ауданның ені мен ұ зындығ ы, м;

І_тр - аудан бірлігінде ө ртті сө ндірілетін заттың берілу қ арқ ындылығ ы, (л/м²х с) бұ л кө рсеткіш арнайы кестелерден алынады.

А = 2 ·Lкезінде ө рт ауданы су ағ ынымен жабылып, сө ндіру ауданы ө рт ауданымен тең еседі. Онда Q_ТР = А·Б· І_тр

Ө рт ауданы айнымалы форма кезінде, (_м²):

Q_ТР = π ·І_тр (R²-r²)

мұ ндағ ы һ - ө рт ауданының радиусы, м;

r -сумен жабылмайтын ө рт ауданының радиусы, м.

(r= R - L), R = L кезінде Q_ТР = π ·R² I_тр

Ө рт ауданы бұ рыштық форма кезінде, (_м²):

Q_ТР = 0.25·I_тр (R²-r²)

R = L кезінде Q_ТР= 0.25·π · R² I_тр

Егер есеп бө лме кө лемінде жү ргізілсе, онда ө ртті сө ндіру ү шін инертті сулармен буларды пайдаланғ анда олардың шығ ыны тө мендегі керсеткішке тең болады:

Q^г_ТР=

мұ ндағ ы V - ө рт болып жатқ ан бө лме кө лемі, м³;

Q_К- ө ртті сө ндіретін концентрация, %

- ө ртті сө ндіретін заттың орташа тығ ыздығ ы, кг/м³;

α - ө ртті сө ндіруге шығ ындалғ ан газ немесе бу кө лемінің, олардың ө зіндік кө леміне қ атынасы бойынша анық талғ ан жағ у коэффициенті (жабық бө лме ү шін ол 1, 6-2 аралығ ында, ашық бө лме ү шін 5-ке тең).

_н - нормативті жану уақ ытының тоқ тауы (бу мен газдар ү шін 3 минутқ а тең).

Техникалық қ ұ ралдар санын есептеу. Ө рт сө ндіретін техникалық қ ұ ралдар санын есептегенде стводдар, ө рт автомобильдері жә не ә ртү рлі мақ сатты техниканың қ ажетті санын анық таймыз, (дана):

N_CT =

мұ ндағ ы - ө ртті сө ндіретін заттың қ ажетті шығ ыны, л/с;

- 1 стволмен заттың шығ ыны, л/с.