Неркәсіп қалдықтарын іске асыру. Қалдық сақтау қоймаларына қойылатын талаптар.

Жобада табиғ атты қ орғ ау шараларына жауапты инженер-экологиялық жұ мысы қ арастырылғ ан. Экологиялық қ ауіпсіздіктің барлық жауапкершілігіне алады. Барлық іс-шаралар Қ Р-ның заң ына: «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау», «Мұ най жө нінде», «Жер қ ойнауы жә не жер қ ойнауын пайдалану» жә не т.б. заң дарына сә йкес жасалады.

Жобада табиғ атты қ орғ ау шараларына жауапты инженер-экологиялық жұ мысы қ арастырылғ ан. Экологиялық қ ауіпсіздіктің барлық жауапкершілігінде қ аралды. Барлық іс-шаралар Қ Р-ның заң ына: «Қ оршағ ан ортаны қ орғ ау», «Мұ най жө нінде», «Жер қ ойнауы жә не жер қ ойнауын пайдалану» жә не т.б. заң дарына сә йкес жасалады.

Мұ най жә не газ ө ндіру, тасымалдау жә не ө ң деу аудандарындағ ы зиянды шығ арындылардың жалпы мө лшерін технологиялық ү рдістерді жетілдірумен, ә ртү рлі табиғ атты қ орғ ау шараларын жасап шығ арумен жә не оларды енгізумен, жағ дайғ а асыру жә не тазалау ә дістерімен тө мендетуге болады. Анағ ұ рлым тиімділерге келесілерді жатқ ызуғ а болады;

Мұ най газын пайдағ а асыруды, газ-мұ най ө ндіруші жә не ө ң деуші ү рдістердің экологиялық тиімділігін ө сіруді;

• Табиғ и жер асты газ қ оймаларын пайдалануды;

• Бө лшектерді сұ йық сү згілерде жә не эмульгирленген мұ найды сің іру принципіне негізделген мұ найды сусыздандыруды кең інен енгізуді;

• Газ кә сіпшілігінде конденсаттан табиғ и газды анағ ұ рлым сапалы тазартуды ұ йымдастыру;

Резервуарлардан зиянды шығ арындылардың шамасын азайту ү шін келесі шаралар жасалғ ан жә не оларды қ олдануғ а кең ес беріледі:

- понтондар жә не жү збелі шатырлар;

- газтең естіргіш жү йелер.

Қ алдық тар жиналатын негізгі орындарғ а:

1. КТЖ;

Бұ дан басқ а анағ ұ рлым кіші ө ндірістік, қ ұ рылыс жә не кө мекші учаскелер бар.

Қ алдық тарды жинау жә не жою принциптері. Қ алдық тарды жинау жә не жоюдың негізгі принциптері мұ найды барлау жә не оны ө ндіру Форумының негізгі ұ сыныстарына, сондай-ақ РНД 0, 30, 08, 01-95 сияқ ты Қ Р нормативті қ ұ жаттары талаптарына сә йкесті болады, жә не оғ ан кіретіндер:

1. Қ алдық тар жиналуының кө здерін анық тау;

2. Жиналатын қ алдық тарды анық тау;

3. Қ алдық тар тү рлерін жә не олардың қ ауіптілік категориясын топтастыру.

Қ алдық тарды жинау жә не жою ә дістерін таң дауда келесі факторларғ а кө ң іл аудару керек: жергілікті рельефпен географиялық ерекшелігі, қ абат суларының жағ дайларымен ерекшелігі, топырақ тың жағ дайы жә не бар қ абілеті, қ ұ рғ алу жағ дайлары, берілген аймақ тың экологиялық сезімталдығ ы, атмосфералық ауаның сапасы жә не геологиялық, экологиялық, жағ дайлар.

Қ алдық тарды жинау жә не жою варианттары. Жобада Қ Р табиғ атты қ орғ ау заң дылық тары талаптарын жү зеге асыруғ а мү мкіндік беретін, ө зін сә тті кө рсеткен жә не жалпы қ абылдағ ан технологиялар қ аралады.

Биологиялық қ айтадан ө ң деу – нақ ты жағ дайлардан жә не бар шектеулерден тә уелді органикалық материалдарды кө міртегі екі қ отығ ында, суда, микроаэзалар биомассасында аздыруғ а арналғ ан.

Термиялық қ айтадан ө ң деу – тө мен температурада ө ң деу қ алдық тардан кө мірсутектерді жә не суды алуғ а мү мкіндік береді, ал ү рдістері арқ ылы жоғ ары температуралы технологиялар органикалық қ осылыстарды бұ зады. Термиялық қ айта ө ң деудің болжанатын ә дістерін келесілер жатады; ө ртеу, термиялық шығ ару жә не тексеруші ұ йымдар келісімімен ө ртеу.

Саң ылаусыздандыру, тұ рақ тандыру жә не қ атайту – бірге қ арастырылады, себебі сә йкесті технологиялық ү рдістер шең берінде бірге жү ргізіледі. Бұ л ү рдістер қ алдық тар қ ұ рамындағ ы ауыр металдарды тұ рақ тандыру.

4. Жерді рекультивациялау.

Қ ұ нарлы қ абаттардың органикалық заттармен ластануы, соның ішінде мұ най жә не газ кө мірсутектерінен алынғ ан химиялық ө німдер ө ндірісінің қ алдық тарымен, «санитарлы сан» комплексті кө рсеткішімен бағ аланады.

Қ ұ нарлы қ абат ағ уызы мен органикалық азот кө лемінің арақ атынасы:

Қ ұ нарлы қ абат сипаттамасы Санитарлық сан

Таза 0, 98-1, 0

Аз ластанғ ан 0, 85-0, 98

Ластанғ ан 0, 70-0, 80

Кө п ластанғ ан 0, 70 кіші

Қ ұ нарлы қ абаттағ ы зиянды заттардың болуын нормалау су қ ойма мен ауа ү шін контактілі ортадағ ы зиянды заттардың болуы АБҚ -дан аспайтындай консентрацияда ұ стап тұ руды бастайды. Нормалаудың методикалық нұ сқ ауларына байланысты ө зіне зерттеудің ү ш негізгі бағ ытын кіргізеді.

Бірінші бағ ыт-қ ұ нарлы қ абаттағ ы заттардың максимальды мү мкін болатын концентрациясын анық тау. Екінші бағ ыт-берілген қ ұ нарлы қ абатта ө сірілетін ө сімдіктердің органолептикалық қ асиетін орнату. Ү шінші бағ ыт-қ ұ нарлы қ абатта жү ріп жатқ ан ө зін-ө зі тазарту процестеріне заттардың ә серін зерттеу.

Табылғ ан шекті концентрациялардың ең кішісін мү мкін болатын концентрация ретінде алады. Зерттеулерді лабораториялық жағ дайларда модельді жыныстар мен ө сімдіктерге жү ргізеді. Ал алынғ ан нә ижелер далалық экспериментпен немесе табиғ и жағ дайларда нақ тыланады.

Қ ұ нарлы қ абаттарды ластаушы заттардың зияндығ ының дә режесі бойынша 3 класқ а бө лінеді:

1. Қ ауіптілігі жоғ ары;

2. Қ ауіптілігі орташа;

3. Қ ауіптілігі ө те тө мен.

Қ ауіптілік класын «Табиғ атты қ орғ ау. Қ ұ нарлы қ абаттар. Ластауды бақ ылау ү шін химиялық заттарды класификациялау» МЕСТ 17.4.1.02-83 сә йкес анық тайды.

Жер ресурстарын қ орғ ау бойынша негізгі шараларғ а келесілер жатады:

- бұ рғ ылау жұ мыстарына жә не сызық тық қ ұ рылымдарғ а

жерді бө лу нормаларын сақ тау;

- грунт жолдарының органикалық тораптары;

- қ алпына келтіру шараларын жү зеге асыру;

- топырақ жағ дайын бақ ылауды ұ йымдастыру;

Бұ зылғ ан жерлерді қ айта қ алпына келтіру. Қ айта қ алпына келтіру жоспарына келесілер кіру керек:

Қ ұ быр желілерін тө сеу ү шін траншеяларды қ айтадан ашу. Кө лік жолдары қ ұ рылысында трассалық резервуарлармен карьерлердің қ айта қ алпына келтірілуі қ арастырылады.

Қ айта қ алпына келтірудің техникалық кезең іне кіретіндер:

- ашылғ ан грунтты алу жә не оны жинау, қ ұ ламаларды 1: 10 тү зетуде грунтты игеру, карьер қ ұ рамаларымен тү бін жобалау, ашылғ ан грунттың кері жылжуы;

- ұ ң ғ ыма қ ұ рылысында бұ рғ ы аймағ ын ластанудан, қ алдық тардан тазарту, шламдарды, бұ рғ ылау ертінділерін жә не бұ ралқ ы суларды пайдағ а асыру бойынша жұ мыстар, амбарларды кө му, грунтты жоспарлау, топырақ ты кешенді реагенттермен ө ң деу қ арастырылады;

- Желіні тө сеудің барлық терең дігіне пышақ ты желі тө сегішпен қ атты кесу тә сілімен желіні тө сеуде, байланыс желілері қ ұ рылысында жерді қ айта келтіру қ аралмайды;

- ВЛ трассасы бойынша электро беріліс желілері қ ұ рылында қ алпына келтіру жұ мыстары тіректерге бө лінген жер учаскесінде жү ргізіледі.

Биологиялық қ алпына келтіру бұ зылғ ан жерлерді қ алпына келтірудің технологиялық кезең інен кейін жү зеге асырады.

Топырақ ты эрозияғ а қ арсы бекіту теріскен, сексеуіл, қ ара сү згін егумен ө сімдіктерді қ алпына келтіруді қ арастырады.Олардың топырақ қ а терең енетін тамыр жү йесі бар.

Биологиялық қ айта қ алпына келтіру жү ргізіледі:

- ұ ң ғ ыма алаң ының периметірінен 100м қ ашық тағ ыбелдеуде;

- орталық манифольдтің қ оршалғ ан ө лшеу қ ондырғ ыларының периметрі бойынша 50м қ ашық тық тағ ы белдеуде;

Ұ ң ғ ыма сағ асымен ө лшеу қ ондырғ ылары алаң ының қ оршаулары шегінде топырақ ты ұ шудан сақ тайтын 20см қ абаты қ иыршық тасты жабынмен жабылғ ан.

Ұ ң ғ ыма, ө лшеу қ ондырғ ылары, газ қ ұ бырлары, су қ ұ бырлары, 5жә не 35кв мұ най жинау желілері трассалары аймағ ын биологиялық қ айта қ алпына келтіру, қ айта қ алпына келтірілетін аймақ қ а қ ұ мбекіткіш ө сімдіктерді егу жолдары қ арастырылады. Ө сімдіктерді отырғ ызудың терең 0, 35-0, 85м, ара қ ашық тық тары 1м, қ атарлар арасы 6м болады.

Жолдар, карьерлер бауырайларын биологиялық қ айта қ алпына келтіру ү шін дә нді егу нормасы 32кг/гажергілікті кү нсү йгіш кө пжылдық шө птерді егу қ арастырылғ ан.

Бө лінетін қ ұ мдарды бекіту бойынша эрозияғ а қ арсы шаралар екі кезең де қ арлады:

- Қ ұ м беттерін тұ тқ ыр материалдармен бекіту;

- Қ айталама тұ тқ ыр материалдармен ө ң деп қ ұ м бекіткіш ө сімдіктерді отырғ ызу.

Топырақ тың ластану дең гейін тө мендететін шаралар:

1. ұ йымдастырушылық;

2. технологиялық;

3. жобалық конструкторлық;

4. санитарлық эпидемияғ а қ арсы:

1.Ұ йымдастырушылық:

- қ алдық тарды басқ аруды ұ йымдастыру;

- кен орын аймағ ымен кө лік қ озғ алысын ұ йымдастыру жә не бекіту;

- қ алдық тардыбасқ ару жү йесін бұ затын санкцияланбағ ан жұ мыс жү ргізуді болдырмау;

2. Келесі жағ дайларда ластанумен байланысты жұ мысты жү ргізуді мұ қ ият бекіту немесе технологиялық:

- бұ рғ ылауда;

- жабдық тарды тасымалдауда;

- жердегі жұ мыстар барысында;

- техникалық қ айта қ алпына келтіру;

3. Жобалық конструкторлық:

СЭС жә не табиғ атты қ орғ ау ұ йымдарда жасалғ ан жобаларды сә йкестендіру жә не тексеру;

- топырақ тың ластануын тө мендетуге бағ ытталғ ан жобалық конструкторлық шешімдердің тиімдісін таң дау.

8. Санитарлық – эпидемияғ а қ арсы:

- ө ндірістік жә не тұ рмыстық қ алдық тарды кө муге арналғ ан орындардың сә йкесті учаскелерін орналастыруды таң дау жә не ұ йымдастыру.

- ұ мысшыларды аса қ ауіпті инфекциялардан эпидемияғ а қ арсы қ орғ ауды қ амтамасыз ету.

Жерді рекультивациялау бұ л – ланшафтың қ айта ластануын болғ ызбау ү шін жә не Қ Р табиғ атты қ орғ ау заң дарына сә йкес ө німділігі бұ зылғ ан жерлерді қ алпына келтіруге бағ ытталғ ан шаралар жиынтығ ын айтады.

Барлық техногенді ә сер ету нә тижесінде толығ ымен немесе жартылай ауыл шаруашылық ө німділігін жоғ алтқ ан бұ зылғ ан жерлер жә не жақ ын учаскелер рекультивациияғ а жатады.

Рекультивациялау кезең і мен уақ ыты сол табиғ и аймақ тың ластану дең гейіне сә йкес жә не биогеоценоз жағ дайына байланысты анық талады. Бұ зылғ ан жерлерді қ алпына келтіру, яғ ни рекультивациялау екі кезең нен тұ рады: техникалық жә не биологиялық.

Біршама ластану кезінде тек бірінші техникалық кезең ді жү ргізсе де болады.

Рекультивациялаудың техникалық кезең іне бұ рылау басталмастан бұ рын жердің ө німді қ абатын алу, оны уақ ытша сақ тау орнына жеткізу, бұ рғ ылау жұ мыстары аяқ талғ ан соң оны қ айтадан алып келу жұ мыстары жатады.

Рекультивациялаудың техникалық кезең і бойынша барлық жұ мыстарды бұ рғ ылауды орындаушылар жү ргізеді.

Рекультивациялаудың биологиялық кезең і техникалық рекультивациялау кезең і біткен соң жү ргізіледі, оғ ан жердің қ ұ нарлығ ын қ алпына келтіруге бағ ытталғ ан агротехникалық жә не фитомелиоративті шаралар (тың айтқ ыштарды шашу, сол жерге тә н ө сімдіктерді ө сіру, ө ндірістік қ алдық тарды улылығ ына қ арай арнайы ыдыстарда жә не арнайы жабдық талғ ан учаскелерде жинақ тау) жатады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1.Жер ресурстарын қ орғ ау бойынша негізгі шараларғ а нелер жатады?

2.Топырақ ты рекультивациялау дегенді қ алай тү сінесіз?

3. Қ алдық тарды кейін қ алай қ олданады?

Қ олданылатын ә дебиеттер:

1. Гринин А.С., Новиков В.Н. Промышленные и бытовые отходы: Хранение, утилизация, переработка.- Москва: ФАИР-ПРЕСС, 2002.

2. Орлов Д.С., Садовникова Л.К., Лозановская И.Н. Экология и охрана биосферы при химическом загрязнении. – М.: Высшая школа, 2002.

3. Сметениен В.И. Защита окружающей среды от отходов производства и потребления. – М.: Колос, 2003.

4. Хаиров Г.Б. Экологически безопасная технология строительства глубоких разведочных скважин. – М,: ВНИИОЭНГ, 19996.-203с.

5. Челноков А.А., Ющенко Л.В. Основы промышленной экологии. Минск: Высшая Школа, 2001.