Allah – göylərin və yerin qeybini Biləndir. O, kökslərdə olanı da bilir”.

Cə nnə t və Cə hə nnə m sakinlə rinin ə mə llə rinə verilə cə k ə və zi və hə m­ç inin insanları n mü kafat qazanacaqları və ya ö zlə rini cə zaya mə hkum edə cə klə ri ə mə l­lə ri yada saldı qdan sonra, Fö vqə luca Allah Ö zü nü n gö y­lə rdə və yerdə hə r ş eyi ə hatə edə n elmini insanlara xatı rladı r. O (Pak və Mü qə ddə s Olan), hə tta insanları n nə zə rində n və ağ lı ndan gizli qalan ş ey­lə ri və hə mç inin insanları n ü rə k­lə rində gizlə nə n xeyirxah və bə d niyyə tlə ri də bilir. Allah Ö z kamil elmi sayə sində hə r bir insana onun dü nya hə ya­tı ndakı ə mə llə ri ilə layiq olduğ unun ə və zini ve­rə cə k və hə r bir qulunu, onun layiq olduğ u yerdə yerlə ş dirə cə kdir.

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ ﭬ

O – sizi yer ü zü ndə xə lifə lə r Edə ndir. İ man gə tirmə yə n, ö z ə ley­hinə iman gə tirmə miş dir. Kafirlik, iman gə tirmə yə nlə rə ö z Rə bbi nə z­dində, onlara nifrə tdə n baş qa heç nə artı rmı r. İ mansı zlı q kafirlə rə zi­yandan baş qa heç nə artı rmı r”.

Fö vqə luca insanlara Ö z kamil idrakı nı və ilahi mə rhə mə tini xatı rla­dı r. Allah hə lə Kainatı xə lq edə nə qə də r istə miş di ki, yer ü zü ndə yaş ayan insanlar ö z ə cdad­ları nı n var-dö vlə tinə və mal-mü lkü nə varis olsunlar. Sonra O (Pak və Mü qə ddə s Olan) insanları yaratdı və hə r bir xalqa bir nə ­si­hə tç i gö ndə rdi ki, Ö z qulları nı n necə davrandı qları nı gö rsü n[243]. Kim ü stü n­lü yü kü frə verə rsə, bunu ö z ə leyhinə etmiş olacaqdı r, ç ü nki gü nah yü kü nü ö z ü stü nə gö tü rə cə k və ö zü nü ə bə di ə zablara mə hkum edə cə kdir. Heç kim onun cə zası nı onunla bö lü ş dü rmə ­yə cə kdir. Kafirlik ona Fö vqə luca Rə bbin qə zə bində n və nifrə tində n baş qa bir ş ey gə tir­mə yə cə kdir. Bə s Alicə nab Allahı n nifrə tində n daha pis cə za nə ola bilə r?! Buna gö rə, O (Pak və Mü ­qə ddə s Olan) buyurur ki, kafirlə r ö zlə ri ö zlə rinə islah edilmə si mü m­kü n olmayan zə rə r vuracaq, hə miş ə lik olaraq ö z ailə lə rində n ayrı ­lacaq, bü tü n ə mə llə rini faydası zlaş dı racaq və gö zə l Cə nnə t mə kanı ndan mə hrum ola­caq­lar. Hə r bir gü n kafiri daha bə dbə xt, Allah qarş ı sı nda və Onun mə x­luqları qarş ı sı nda daha ç arə siz və daha rü svay edir.

ﭭ ﭮ ﭯ ﭰ ﭱ ﭲ ﭳ ﭴ ﭵ ﭶ ﭷ ﭸ ﭹ ﭺ ﭻ ﭼ ﭽ ﭾ ﭿ ﮀ ﮁ ﮂ ﮃ ﮄ ﮅ ﮆ ﮇ ﮈ ﮉ ﮊ ﮋ ﮌ ﮍ ﮎ ﮏ

De: “Allahdan baş qa ibadə t etdiyiniz ş ə riklə riniz haq­qı n­da bir dü ş ü nü rsü nü zmü? Gö stə rin mə nə, onlar yerdə nə yaratmı ş lar? Ya da onlar gö ylə rə mi ş ə rikdirlə r? ” Yaxud onlara Biz Kitab ə ta etmiş ik və onun aydı n ayə ­lə rinə istinad edirlə r? Xeyr! Zalı mları n bir-birinə verdiyi və dlə r yalandan baş qa bir ş ey deyildir”.

Allah Ö z Elç isinə (s.ə.s.) ə mr edir ki, mü ş riklə rin uydurduqları “ilah­ları n” acizliyini və ç oxsaylı nö qsanları nı ifş a etsin. Allah bundan ö trü Muhə mmə d Peyğ ə mbə rə (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) ə mr edir ki, onlara desin: “Allahla bə rabə r ibadə t etdiklə riniz barə sində bir dü ş ü nü n və sonra onları n sizin ibadə tinizə və duaları nı za layiq olduqları nı mə nə xə bə r verin. Onları n yer ü zü ndə nə yaratdı qları nı mə nə gö stə rin. Bə lkə onlar də nizlə r və dağ lar yaratmı ş lar? Yaxud onlar hə r hansı bir heyvan yaratmı ş lar? Ə lbə ttə, siz etiraf edə cə ksiniz ki, bü tü n varlı ğ ı n Xaliqi yalnı z tə k olan Fö vqə luca Allahdı r. Bə s onda, ola bilsin ki, sizin “ilahları nı z” mə x­luqları yaratmaqda və Kainatı idarə etmə kdə Allaha kö mə k edir­lə r? Ə lbə ttə ki, yox! Onlar Kainatı n xə lq və idarə edilmə sində heç vaxt iş tirak et­mə miş və etmirlə r. Ə gə r siz bilirsinizsə ki, saxta “ilahları nı z” mü stə qil yarat­mağ a qabil deyillə r və Fö vqə luca Allahı n yaratdı ğ ı nda hə tta iş tirak belə etmə ­miş lə r, onda niyə siz onlara ibadə t edir və yardı m ü ç ü n onlara yalvarı r­sı nı z? Siz aciz­liklə rinə qə tiyyə n ş ü bhə etmə diyiniz mə xluqlar qarş ı sı nda nə yə gö rə tə zim və sitayiş edirsiniz? ”

Bü tü n bunlar ona də lalə t edir ki, mü ş riklə r bü tlə rə və saxta “ilahlara” iba­də tə haqq qazandı ran inandı rı cı mə ntiqi də lillə rdə n mə hrumdurlar. Onlar hə m də ö z ə mə llə rini doğ rulda bilə n hö kmlə rin ə ksini tapdı ğ ı Ş ə rə fli Kitablardan da mə hrumdurlar. Bə lkə onlar Ş ə rə fli Kitablarda saxta “ilahla­ra” ibadə t etmə k hö k­mü nü, necə olubsa, oxuyublar? Ə lbə ttə ki, yox! Muhə mmə d Peyğ ə mbə rin (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) gə liş inə və Ş ə rə fli Quranı n nazil edilmə sinə qə ­də r ə rə b bü tpə rə stlə rinə nə nə sihə t­ç ilə r gə lmiş, nə də Sə mavi Kitablar nazil edil­miş di. Lakin hə tta bu belə olmasaydı da, bü tpə rə stlə r onsuz da ə vvə lki elç i­lə rin onlara bü tlə rə və sax­ta “ilahlara” ibadə t etmə k hö kmü “vermə lə ri” ilə ö zlə ­rinə bə raə t qazan­dı ra bilmə yə cə kdilə r, ç ü nki Fö vqə luca Allah belə buyurur: “Biz sə ndə n ə vvə l elə bir elç i gö ndə rmə miş dik ki, ona və hy edilmə miş olsun: “Mə n­də n baş ­qa ilah yoxdur. Mə nə ibadə t edin! ” (Ə nbiya, 21/25). Bü tü n pey­ğ ə mbə rlə r və Kitablar eyni bir Tə limi – yalnı z Fö vqə luca Allaha sə mimi qulluq et­mə ­yi tə bliğ edir­dilə r və buna gö rə Allah buyurur: “Axı onlara buyurul­muş du ki, Ona ixlasla qulluq edə rə k, hə nif kimi, yalnı z Allaha ibadə t etsinlə r, namaz qı l­sı nlar və zə kat versinlə r. Haqq din – budur! ” (Beyyinə, 98/5).

Ə gə r mə ntiqi də lillə r və Ş ə rə fli Kitablar bü tpə rə stliyin yanlı ş lı ğ ı nı və uy­dur­ma olması nı tə sdiq edirlə rsə, onda niyə araları nda ağ ı llı və ş ü urlu insanları n da olduğ u mü ş riklə r Allaha ş ə rik qoş maqda davam edirlə r? Fö vqə luca bu suala ca­vab vermiş və buyurmuş dur ki, bunun belə olması ­nı n sə bə bi ö z sü butsuz eti­qad­ları nda inadkarlı q gö stə rmə lə ri və bir-biri­lə rini yalanç ı mə slə hə tlə ri və mə dh­edici nitqlə ri ilə mü dafiə etmə lə ridir. Onlar ö z azmı ş ardı cı lları na ö rnə k olurlar, hə lə bundan baş qa, ş eytan da ara vermə də n onları bihudə ü midlə rlə aldadı r və gü nah­ları və cinayə tlə ri onla­rı n nə zə rlə rində gö zə lcə bə zə yirlə r. Nə ti­cə də isə yaramaz mə ziyyə tlə r onla­rı n ü rə klə rində kö k salı r və onları n ayrı lmaz xü susiy­yə tinə ç e­vrilir. Gü nahkarlar bu keyfiyyə tlə rdə n xilas ola bilmirlə r və onlar hə mi­ş ə lik ola­raq yalanç ı kü frə və sə mə rə siz mü ş rikliyə tə rə fkeş qalı rlar.

ﮐ ﮑ ﮒ ﮓ ﮔ ﮕ ﮖ ﮗ ﮘ ﮙ ﮚ ﮛ ﮜ ﮝ ﮞ ﮟ ﮠ ﮡ ﮢ ﮣ ﮤ ﮥ ﮦ

Hə qiqə tə n, Allah gö ylə ri və yeri tutub saxlayı r ki, onlar tə rpə n­mə sinlə r. Ə gə r onlar tə rpə nsə lə r, onda onları Ondan baş qa kimsə saxlaya bilmə z. Hə qiqə tə n, O – Hə limdir, Bağ ı ş layandı r”.

Fö vqə luca, ayə də Ö zü nü n mü kə mmə l fö vqə lqü drə tində n, hü dudsuz mə r­hə ­mə tində n, ilahi hə limliyində n və hə r ş eyi bağ ı ş laya bilmə sində n xə ­bə r verir. O (Pak və Mü qə ddə s Olan) gö ylə rin və yerin mə hvə rində n tə r­pə n­mə sinə imkan vermir və ə gə r O (Pak və Mü qə ddə s Olan) mə xluqları nı n qayğ ı sı na qalmasaydı, baş qa heç kim gö ylə ri və yeri eyni və ziyyə tdə saxla­ya bilmə zdi. Lakin Fö vqə luca Allah istə miş dir ki, Kainat bu gü n, ə vvə llə r də olduğ u kimi, mö vcud olsun ki, insanlar yer ü zü ndə rahat yaş aya, maddi nemə tlə rdə n istifadə edə və ə trafları nda baş verə n bü tü n hə r ş eydə n faydalı nə ticə lə r ç ı xara bilsinlə r. Allah istə miş dir ki, Onun qulları ö z Rə bbinin hü ­dudsuz hakimiyyə tini və fö vqə lqü drə tini də rk etsinlə r və Ona ehtiram, hö rmə t və mə hə bbə t bə slə sinlə r. Allah hə mç inin istə ­miş dir ki, onlar Onun mü layimliyini, sə birli və hə r ş eyi bağ ı ş layan olması nı anlası nlar və mə hz bunları n sayə sində O (Pak və Mü qə ddə s Olan), gü nahkarlara mö h­lə t verir və itaə tsizlə rin cə zası nı lə ngidir. Axı, O (Pak və Mü qə ddə s Olan) istə yə rsə, sə malardan gü nahkarları n ü stü nə daş yağ dı rar və yer yarı lı b onları ə ş yaları ilə birlikdə udardı. Lakin Allah qulları nı mə rhə mə ­ti, hə r ş eyi bağ ı ş laması və hə limliyi ilə himayə edir və onlara imkan verir ki, tö vbə etsinlə r. O (Pak və Mü qə ddə s Olan) kafirlə rin cə zalandı rı lması mü ddə tini uzadı r və tö vbə edə nlə ri bağ ı ş layı r.

ﮧ ﮨ ﮩ ﮪ ﮫ ﮬ ﮭ ﮮ ﮯ ﮰ ﮱ ﯓ ﯔ ﯕ ﯖ ﯗ ﯘ ﯙ ﯚ ﯛ ﯜ ﯝ ﯞ ﯟ ﯠ ﯡ ﯢ ﯣ ﯤ ﯥ ﯦ ﯧ ﯨ ﯩ ﯪ ﯫ ﯬ ﯭ ﯮ ﯯ ﯰ ﯱ ﯲ ﯳ ﯴ ﯵ ﯶ ﯷ ﯸ ﯹ ﯺ ﯻ

Onlar yanları na bir xə bə rdarlı q edə n nə sihə tç i gə lə cə yi halda, baş qa ü mmə tlə rdə n daha doğ ru yola gə lə cə klə rinə Allaha ç ox bö ­yü k and iç miş ­dilə r. Xə bə rdarlı q edə n nə sihə tç i onlara gə ldikdə, bu on­larda nifrə tdə n baş qa heç nə yi artı rmadı ”.

(35. 43) “Yer ü zü ndə mə qsə dlə ri qü rrə lə nmə k və hiylə gə rlik et­mə k­di. Lakin mə kr yalnı z ö zü nü n pislik edə n sahibini yaxalayı r. Mə gə r onlar ə v­və l­ki­lə rin qismə tində n baş qa bir ş eymi gö zlə yirlə r? Sə n Allahı n qa­nun­­­ları na ə və z tapa və Allahı n hö kmlə rində n yayı nma imkanı ə ldə edə bilmə zsə n! ”

Ey Allahı n Elç isi! Kafirlə r and iç miş dilə r ki, onlara nə sihə tç i gə lə n kimi, onlar doğ ru yola gə lə cə klə r. Onlar and iç miş dilə r ki, haqqa yə hudi və xristian­lar­dan daha sə daqə tli olacaqlar, lakin and iç diklə ri və dlə rini ierinə yetirmə dilə r. Nə sihə tç i onları n yanı na gə ldikdə, onlar doğ ru yolla getmə ­dilə r. Onlar ə vvə lki ü mmə tlə ri mö minlikdə və dindarlı qda nə inki ö tü b keç mə dilə r, onlar ancaq az­ğ ı nlı ğ a sadiq qaldı lar. Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) moi­zə lə ri onları n aldanmaqdan, zalı m­lı qdan və inadkarlı ğ ı ndan baş qa heç nə ­yini artı rmadı.

Onlar, xeyirxah niyyə tlə ri və sə mimi mə qsə dlə ri olmadan and iç miş ­dilə r. Ə gə r bu belə olmasaydı, onlar verdiklə ri və di mü tlə q yerinə yetirə r­dilə r. Onlar insanlara qarş ı ö zlə rini tə kə bbü rlü apardı qları və haqqa laqeyd olduqları ü ç ü n and iç miş dilə r. Onları n sə s-kü ylü bə yanatları yalnı z hiylə ­gə r­lik və yalandan ibarə t idi. Onlar ö zlə rini elə aparı rdı lar ki, guya doğ ru yolla gedirlə r və haqqa can atı rlar, lakin ö zlə rinin yalanç ı bə yə natları ilə ancaq yolları nı azmı ş ları aldadı r və sadə adamları ö z ardı nca aparı rdı lar. Lakin kafirlə rin ç irkin niyyə tlə ri və yanlı ş mə q­sə dlə ri mü tlə q onları n ö z ə leyhinə ç evrilir.

Bu ayə lə rdə Allah Ö zü nü n ə mə lisaleh qulları na kafirlə rin bə yanatla­rı nı n və yerinə yetirə cə klə rinə and iç diklə ri və dlə rinin yalan olduğ unu izah edir. Allah kafirlə ri rü svay və xə cil etmiş və hə mç inin onları n yaramaz niy­yə tlə rini ifş a et­miş dir. O (Pak və Mü qə ddə s Olan) onları n mə krli planla­rı nı pozmuş və onları ö zlə rinin ə leyhinə ç evirmiş dir. Buna gö rə, kafirlə rə, və d edilə n cə zanı gö zlə mə k­də n baş qa bir ş ey qalmı r. Allahı n ə vvə lki nə sil­lə rə dair hö kmlə ri də belə olmuş du və Allahı n hö kmlə ri sarsı lmazdı r. Bü tü n za­manlarda inadkar, zalı m və tə kə bbü rlü kafirlə r Rə bbin qə zə binə və nifrə ti­nə layiq gö rü lmü ş lə r və Onun mə r­hə mə tində n və sə xavə tində n mə hrum edilmiş lə r. Buna gö rə, Muhə mmə d Peyğ ə mbə ri (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) inkar edə n kafirlə r, artı q on­lardan ə vvə lkilə rin baş ları na gə ­lə n cə zanı n onları haqlayacağ ı Saatı gö zlə mə ­lidirlə r.

ﯼ ﯽ ﯾ ﯿ ﰀ ﰁ ﰂ ﰃ ﰄ ﰅ ﰆ ﰇ ﰈ ﰉ ﰊ ﰋ ﰌ ﰍ ﰎ ﰏ ﰐ ﰑ ﰒ ﰓ ﰔ ﰕ ﰖ ﰗ ﰘ ﰙ ﰚ ﰛ ﰜ

Mə gə r onlar yer ü zü ndə gə zib-dolaş mayı blar və onlara qə ­də r olanları n sonunun necə olduğ unu gö rmə yiblə r? Onlar bunlardan da qü vvə tliy­dilə r, lakin heç kim nə gö ylə rdə, nə də yerdə Allahdan qaç ­ma­ğ a qadir deyil. Hə qiqə tə n, O – Bilə ndir, Fö vqə lqü drə tlidir”.

Fö vqə luca insanları yer ü zü ndə gə zib-dolaş mağ a ç ağ ı rı r ki, onlar bu sə ya­hə t­lə rdə n ə ylə nmə k və Onun də lillə rinə laqeyd qalmaq ü ç ü n deyil, fay­dalı nə ti­cə ­lə r ç ı xara bilsinlə r. O (Pak və Mü qə ddə s Olan) qulları nı, Allahı n elç ilə rini tə kzib edə n qə dim xalqları n taleyinə dü ş ə n kə də rli qismə t ü zə ­rində dü ş ü nmə yə də və t edir. Onları n saysı z-hesabsı z var-dö vlə ti və mü asir kafirlə rinkində n daha ç ox uş aqları var idi. Onlar olduqca bö yü k qü vvə yə və hakimiy­yə tə malik idilə r və daha ç ox yaş ayı rdı lar. Lakin Allahı n cə zası gə ldikdə, onlar ö z gü clə ri ilə ondan xilas olmağ ı bacarma­dı lar. Nə ö vlad­ları, nə də var-dö vlə ti onlara heç bir fayda vermə di – Allahı n yalnı z bir istə yi kifayə t etdi ki, onlar amansı z cə zaya mə ruz qoyulsunlar. Heç kim nə gö ylə rdə, nə də yer ü zü ndə Allahı n hakimiyyə tinə gü c gə lə bilmə z, ç ü nki O (Pak və Mü qə ddə s Olan), mü kə mmə l fö vqə lqü drə t və qü ­sursuz elm sahibidir.

Sonra Fö vqə luca Allah insanlara Ö zü nü n kamil sə birli olması nı bir daha xatı rladı r və O (Pak və Mü qə ddə s Olan), bunun sayə sində hə tta ə n bö ­­yü k cina­yə tkarları n və gü nahkarları n cə zalandı rı lması ü ç ü n ə lveriş li mə qam gö zlə yir və onu sonraya saxlayı r. Buna gö rə Rə bb belə buyurur:

ﭑ ﭒ ﭓ ﭔ ﭕ ﭖ ﭗ ﭘ ﭙ ﭚ ﭛ ﭜ ﭝ ﭞ ﭟ ﭠ ﭡ ﭢ ﭣ ﭤ ﭥ ﭦ ﭧ ﭨ ﭩ ﭪ ﭫ

Gə r Allah insanları onları n ə ldə etdiklə rinə gö rə cə zalan­dı r­say­dı, onda O, onun[244] ü stü ndə heç bir canlı mə xluq qoymazdı, lakin O, onlara tə ­yin olunmuş mü ddə tə də k mö hlə t verir. Onları n vaxtı gə lə cə k! Allah Ö z qul­ları nı gö rü r”.

Ə gə r Allah mə xluqları nı onları n cinayə tlə rinə gö rə cə zalandı rsaydı, onda amansı z cə za, hə tta ö z ə mə llə ri ü ç ü n mə suliyyə t daş ı mayan heyvan­ları da yaxalayardı. Lakin Fö vqə luca gü nahlara gö rə hesab ç ə kmə Saatı nı n baş laması nı lə ngidir, amma onu yaddan ç ı xarmı r. Allahı n tə yin etdiyi Qə də r saatı baş ladı qda, onda insanlar ə min olacaqlar ki, Rə bb onları n etdiyi bü tü n cinayə tlə ri gö rmü ş dü r. O (Pak və Mü qə ddə s Olan) qulları nı n bü tü n yaxş ı və pis ə mə llə ri haqqı nda bilir və onlardan hə r birinə yalnı z etdiklə ­rinin ə və zini verə cə kdir.

[1] Ə raf, 7/199. (F.S.)

[2] Ə bdü rrə hman ə s-Sə ə dinin və fatı ndan sonra qə rə zli və tə hrif edilmiş nə ş rlə r nə zə rdə tutulur ki, rus dilində n tə rcü mə etdiyimiz və Azə rbaycan dilində ç ap etdirdiyimiz bu nə ş r hə min nö qsanlı nə ş rlə rdə n uzaqdı r. F.S.

[3] Hicri 1376-cl ildə və fat etmiş dir. F.S.

[4] Ayə nin ş ə rhi: “Bu və buna bə nzə r ayə lə r, insanları n iman gə tirmə li olduqları nə varsa, hamı sı nı ə hatə edir. Bilmə liyik ki, iman gə tirmə k dedikdə, ə sas dini baxı ş larda ə qidə mö hkə mliyi nə zə rdə tutulur və bu, ruhun və bə də nin etdiyi ə mə llə rlə tə sdiq olunur. Bu ifadə də n belə anlamaq olar ki, iman, imanı n bir hissə si və nə ticə lə rinin biri olan saleh ə mə llə rin hamı sı nı ö zü ndə birlə ş dirir. Ə gə r iman Quran ayə lə rində ayrı ca xatı rlanı rsa, o hə miş ə İ slamı və saleh ə mə llə ri bildirir, ə gə r tə kcə İ slam qeyd olunursa, onda o, hə miş ə imanı və ə mə lisaleh nə zə r nö qtə lə rini ə ks etdirir. Ə gə r onlar ikisi birlikdə yad edilirsə, onda iman adı altı nda qə lbdə olan etiqad, İ slam adı altı nda isə, aç ı q ş ə kildə hə yata keç irilə n saleh ə mə llə r nə zə rdə tutulur. Eyni ş eyi imanı n saleh ə mə llə rlə yanaş ı xatı rlandı ğ ı ayə lə r haqqı nda da demə k mü mkü ndü r”. Tə rc. F.S.

[5] Bu ayə nin ş ə rhi də yuxarı dakı (Bə qə rə, 2/136) kimi bö yü k mə harə t və bacarı qla verildiyi ü ç ü n, onu burada gö s­tə rmə yi lazı m bilmə dim. Tə rc. F.S.

[6] Ş eyx Ə bu Zeydin də qiqlə ş dirmə diyi bu ayə Ə hzab surə sinin 13-cü ayə sidir. Tə rc. F.S.

[7] Mə dinə lilə r. F.S.

[8] Qeybə aid elmlə rdə n biridir. Tə rc. F.S.

[9] Burada İ bn Teymiyyə də n gə tirilə n sitat sona yetir. Tə rc. F.S.

[10] “ Dibnot ” – sə hifə xə tinin altı nda yazı lan izahları belə adlandı rmağ ı mə qsə də uyğ un sayı ram. F.S.

[11] Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) zö vcə lə ri nə zə rdə tutulur. F.S.

[12] Ö z yaxı n mü sə lman qadı nları nə zə rdə tutulur. F.S.

[13] Cariyə lə r və kö lə qadı nlar nə zə rdə tutulur. F.S.

[14] Hə min ş ə xslə rin qarş ı sı na ö rtü nmə də n - hicabsı z ç ı xmaq nə zə rdə tutulur. F.S.

[15] Və ya mö cü zə lə ridir. F.S.

[16] Araş dı rmanı “Hasenat 4.0” elektron proqramı nı n ə sası nda hə yata keç irmiş ə m. F.S.

[17] (26. 215) “Ardı nca gə lə n mö minlə rə cı nağ ı nı yaxı nlaş dı r”. F.S.

[18] Birinci cilddə ki ö n sö zü n qismə n tə krarlanması nı n zə ruriliyi, hə r cildin ayrı -ayrı vaxtlarda nə ş r edilmə si və ö n sö zdə bü tö vlü kdə ə sə rin bü tü n cildlə rinə mə xsus aç ı qlamaları n verilmə si ilə ə laqə dardı r. F.S.

[19] İ srail ə fsanə lə ri – qə dim İ srail qaynaqları ndan gö tü rü lmü ş yazı lı və ya ş ifahi rə vayə t edilə n hadisə və hekayə tlə rdir. İ srail Quranda ö z ə ksini tapmı ş on iki yə hudi nə slinin atası olan Yə qub peyğ ə mbə rin (ə leyhissalamı n) adı və ya lə qə bidir. Yə hudilə r bə ni-İ srail (İ srail oğ ulları) kimi tanı nı rlar. İ branicə olan “İ srail” sö zü “isra” (“qul”) və “İ l” (Allah) sö zlə rinin birlə ş mə sində n tö ­rə ­miş dir və “Allahı n qulu” mə nası nı ifadə edir. Bə zi tə fsirlə rə salı nmı ş “İ srail ə fsanə lə ri” ad­landı rı lan hekayə tlə r, bu sö zü n lü ğ ə vi mə nası nı n nə yə də lalə t etmə sində n və, ü mumiyyə tlə, yə hudi, xristian və digə r dinlə rə mə xsus mə də niyyə t izlə ri kimi, yaxş ı və ya pis mə qsə dlə uydurulması ndan ası lı olmayaraq, Allahı n Elç isi Muhə mmə də (ona Allahı n salavatı və salamı olsun!) və onun sə habə lə rinə və onlardan sonrakı nə sillə rə aid edilə n hə r cü r xə bə rlə rdə n ibarə tdir. Bu ə fsanə lə ri tə kcə yə hudi mə də niyyə tinin qalı qları kimi ifadə etmə k yanlı ş olardı Qeydlə r “Ş amil İ slam Ensiklopediya­sı ndan (Tü rkiyə Respublikası internet nə ş ri) ə xz edilmiş dir. Tə rc. F.S.

[20] Ə slində, bu tə rcü mə ardı cı l olaraq, mü xtə lif nə ş riyyatlar tə rə fində n mü xtə lif formatlarda ç ap edilmə kdə dir. F.S.

[21] Rus dilində iki irihə cmli cilddə olan ə sə r tü rk dilində hə r biri yeddi yü zdə n artı q sə hifə lik beş cildə yerlə ş miş dir. Ehtimal edirə m ki, inş allah, Azə rbaycan dilində 8 cild hə cmində olacaqdı r! Tə rc. F.S.

[22] Burada qeyd etmə yi ö zü mə borc sayı ram ki, gə nc azə rbaycanlı alim Elmir Quliyev mə rhum Ə bdurrə hman Sə ə dinin “Mü qə ddə s Quran Tə fsirini” ə rə bcə də n rus dilinə tə rcü mə etmə k ü ç ü n ö ncə Quranı n ə slini rus dilinə ç evirmiş dir. Onun ö z etirafı na gö rə, rus dilində mö vcud olan mü xtə lif Quran tə rcü mə lə ri Tə fsirin tə rcü mə si ü ç ü n ə lveriş li olmamı ş dı r. Mə hz buna gö rə, o, Sə ə dinin tə fsirini rusdilli oxuculara ç atdı rmaq ü ç ü n ə vvə lcə Mü qə ddə s Quranı n ö zü nü rus dilinə tə rcü mə etmiş dir. Onu da deyim ki, E. Quliyevin tə rcü mə etdiyi Quran nə inki Rusiyanı n mü sə lman oxucuları tə rə fində n, hə m də ə rə b ö lkə lə rində yü ksə k də yə rlə ndirilir və, mə sə lə n, Sə udiyyə Ə rə bistanı onu gü nü n tə lə batı na uyğ un tə rcü mə kimi qə bul etmiş dir. Quranı n mü kə mmə l tə rcü mə sində n sonra onun Tə fsirinin də tə rcü mə sini yü ksə k sə viyyə də hə yata keç irə n E. Quliyevin bu ə saslı və bö yü k iş i də uğ urlu olmuş dur. Mə n də ö z tə rcü mə mdə, E. Quliyevin 2006-cı ildə Moskvada rus dilində iki cilddə nə ş r etdirdiyi kitabı nı Azə rbaycan dilinə ç evirmə k ü ç ü n ə sas gö tü rmü ş ə m. Bir sı ra hallarda, İ slam terminalogiyası ilə və bə zi digə r ö zə lliklə rlə ə laqə dar isə hə min ə sə rin Tü rkiyə Respublikası nda tü rk dilində nə ş r olunmuş beş cildli variantı ndan da istifadə edirə m. F.S.

[23] Bu arada oxucuları mı n nə zə rinə ç atdı rmaq istə rdim ki, bu kitabda Quranı n Azə rbaycan dilində ki mə tninə tə nqidi baxı mdan yanaş maq istə yə n bacı və qardaş lardan xahiş olunur ki, ə sə rin mə tnini ə llə rində ki Azə rbaycan dilində ki Mü qə ddə s Quran mə tni ilə deyil, ə rə b ə sli ilə yoxlamağ a sə y gö stə rsinlə r. Ç ü nki mə n mü vafiq tə rcü mə lə rdə n, ayə lə rə edilə n tə rcü mə ç i ə lavə lə rini ə rə b ə slinə uyğ un olaraq ç ı xartmı ş am. Tə bii ki, ayə nin mə tninə qatı lmı ş “ə lavə ” dedikdə - ə rə b ə slində olmayan sö z və ifadə lə r, hə tta bə zə n bü tö v və geniş cü mlə lə r nə zə rdə tutulur. Ə lbə ttə, bu alavə lə rin bö yü k ə ksə riyyə ti ayə lə rin mə tninə onları, sadə cə, izah etmə k mə qsə dilə daxil edilmiş di və onlar vaxtilə ö z mü sbə t ş ə rhedici rolunu ifa etmiş dir. F.S.

[24] Tə ə ssü flə r olsun ki, bu hal eynilə sonrakı (III, IV) cilidlə rdə də eynilə qalmı ş dı r. Ə sə ri oxuyub, rə y bildirmə k istə yə nlə r ç ox nadir olmuş dur. F.S.

[25] Burada qeyd etmə k yerinə dü ş ə rdi ki, Quran ayə lə rinin mə tninə ə slində olmayan sö z və ifadə lə rin ə lavə edilmə si qə ti yolverilmə zdir. Hə min (30-cu) ayə nin hə m Azə rbaycan dilində ki və hə m də tü rk dilində ki bir sı ra tə rcü mə lə rində 19 ə də dində n sonra “mə lə klə r”, “gö zə tç i mə lə klə r” kimi sö zlə r və s., guya izah etmə k mə qsə dilə, ayə yə ə lavə edilmiş dir. Ə slində isə bu ə lavə lə r ayə ni aydı nlaş dı rmaq, izah etmə k ə və zinə, onu yanı ltmı ş və Allahı n ayə yə qoyduğ u mə nadan nisbə tə n uzaqlaş dı rmı ş dı r. Ayə də aç ı q-aş kar 19 ə də dində n sö z getdiyi halda, onun mə nası pə rdə lə nmiş dir. Mə hz bunu nə zə rə alaraq mə n rus dilində n tə rcü mə etdiyim Sə ə di Tə fsirinin bu cildində ayə lə ri də rus dilində n tə rcü mə edə rə k ə rə b ə sli və tü rk ç evirmə lə ri ilə yoxlamağ ı daha ü stü n tutdum. İ nş allah ə sə rin ə vvə lki cildlə rinin yeni nə ş rində bu ö zə lliklə r tam nə zə rə alı nacaqdı r. F.S.

[26] Bax: “Quran heç tü kə nmə yə n mö cü zə ”, sə h. 361. F.S.

[27] Tə ə ssü flə r olsun ki, bu aç ı q və aydı n ayə nin (“Bu doğ rudan da bö yü klə rdə n biridir”) mə nası Azə rbaycan dilinə edilmiş Quran tə rcü mə lə rində aç ı q-aş kar tə hrifə yol verilmiş – bir ç eviridə “(Cə hə nnə m) bö yü k bə lalardan biridir”, digə rində isə “Doğ rudan da o Cə hə n­nə m ə n bö yü k fə lakə tdir” kimi “ tə rcü mə ” edilmiş dir. Mə n Quranı n otuza yaxı n tü rk dilinə ç evrilmiş tə rcü mə lə rini araş dı rdı qda, bunları n bö yü k ə ksə riyyə tində 19 ə və zinə, Cə hə n­nə ­min nə zə rdə tutulduğ u fə rz edilə rə k ç evrilmiş, ancaq ingilis dilinə ç evrilə n iki tə rcü mə də bu ayə ni ç evirə nlə r “Cə hə nnə mdə n” uzaq olmuş lar. Gö rü nü r ana dilimizdə ki tə rcü mə lə r də yanı lmı ş ­ları n tə krar edilmə sində n (“Cə hə nnə mdə n”) qaç ı na bil­mə miş lə r. F.S.

[28] Qurandakı xarü qə ladə 19 sayı nı n daha ç oxsaylı digə r ö zə lliklə rində n mə lumat almaq istə yə nlə r “Quran heç tü kə nmə yə n mö cü zlə r” adlı elmi-tə dqiqat ə sə rinin 368-369-cu sə hifə lə rinə mü raciə t edə bilə rlə r. F.S.

[29] Bu cilddə: sə h. 79, sə hifə altı qeyd № 25-dir. F.S.

[30] Quranı n oxucuları nı n nə zə rini cə lb edə n və “Bismillə hirrahmə nirrahim” kimi ə n ç ox oxunan “Bismillah” ifadə sidir. Deyə bilə rik ki, dü nyanı n ə n ç ox tə krarlanan sö z birlə ş ­mə si olan “Mə rhə mə tli və Rə hmli Allahı n adı ilə ” sö z tə rkibini ifadə edə n Bismillahdı r. Bismillah Quranı n hə r surə sinin ə vvə lində verilmiş və 114 də fə, yə ni 19 x 6 = 114 də fə tə krarlanmı ş dı r. Lakin 9-cu Tö vbə surə si istisnadı r. Tö vbə surə sinin ə vvə lində “Bismillah” ifadə si və onun ş ifrə li kodunun izahı haqqı nda mə lumata tə rcü mə ç inin IV cildə yazdı ğ ı “Ö n sö zü ”nə (bu cilddə: sə h. 66-73) bax. F.S.

[31] Yə ni, ş ə riə t hü ququ ilə qü vvə yə malik deyil. F.S.

[32] Haram olması na. F.S.

[33] Baş qa kiş iyə meyl edə rə k, ə rinin namusunu tapdalamaqla. F.S.

[34]Ə rinin. F.S.

[35] Ə r. F.S.

[36] Mö minlə rin anası Aiş ə yə (Allah ondan razı olsun!) atı lan iftira nə zə rdə tutulur. F.S.

[37] Və bacı ları. F.S.

[38] Dö rd ş ahid gə tirmə də n gü nahlandı ranlar. F.S.

[39] Elmalı lı Muhə mmə d Hə mdi Yazı rı n Qurani Kə rim tə fsirində bu ayə lə rin (Nur, 24/1-21) nazil edilmə si haqqı nda geniş ş ə rh verilmiş dir və mə n onun ancaq bir qismini (İ slam Peyğ ə mbə rinin (s.ə.s.) sevimli zö vcə si Aiş ə (A.o.r.) barə də olan hissə sini) nə zə rinizə ç atdı rı ram: “...Aiş ə (Allah ondan razı olsun) demiş dir ki, Allahı n Elç isi (s.ə.s.) sə fə rə ç ı xmaq istə diyi zaman zö vcə lə ri arası nda pü ş k atardı və kimin adı ç ı xsaydı, onu ö zü ilə aparardı. Bə ni Mü stə lik dö yü ş ü ndə n ö ncə də aramı zda pü ş k atdı, mə nim adı m ç ı xdı. Buna gö rə Allahı n Elç isi (s.ə.s.) ilə birlikdə getdim və bu, hicabla bağ lı ayə nin nazil edilmə sində n sonra idi. Buna gö rə mə ni bir kə cavə yə (də və ü stü nə qoyulan qapalı yə hə r kimi bir ş ey) ə ylə ş dirdilə r. Qayı dan zaman Allahı n Elç isi (s.ə.s.) Mə dinə yə yaxı nlaş dı qda bir yerdə gecə lə mə k ü ç ü n dayandı və sonra da yola dü ş mə yi ə mr etdi. Yola dü ş mə k xə bə ri eş idildiyi arada mə n qalxı b ordugahdan ç ı xdı m və tualetə getdim və yerimə qayı darkə n sinə mi yoxladı m və boyunbağ ı mı n qı rı lı b dü ş dü yü nü gö rdü m və buna gö rə geri qayı dı b itə n boyunbağ ı mı axtardı m və bu mə ni gecikdirdi. Mə nim miniyimi idarə edə n adamlar isə mə nim onun iç ində olduğ umu hesab edə rə k, kə cavə mi də və yə yü klə dikdə n sonra onu sü rü b aparmı ş dı lar. Geri qayı tdı ğ ı m zaman orada heç kimi tapa bilmə dim və fikirlə ş dim ki, mə ni kə cavə də gö rmə dikdə dalı mca gə lə rlə r deyə, orada gö zlə dim və belə cə də yuxuya getmiş ə m. Sə fvan b. Muə ttə l ordunun arxası nda qalmı ş dı, insanları n ə ş yaları nı yoxlayı r, ş eylə rinin yaddan ç ı xı b qaldı ğ ı nı gö rdü kdə, onları nö vbə ti dü ş ə rgə də ki yerinə aparı rdı. Mə ni gö rə n kimi ta­nı mı ş dı “Allahdan gə lmiş ik və yenə Ona qayı dacağ ı q” (Bə qə rə, 2/156) deyə n sə sinə oyandı m və o saat ü zü ­mü ö rtdü m. Də və sində n endi və mə n minincə yə qə də r bir kə nara ç ə kildi. Sonra də və ni ç ə kib apardı. Gü norta istisində orduya ç atdı q. Kə cavə mi aparanlar yeni dayana­caqda mə ni tapa bilmə diklə rində n bir-birinə də ymiş, dalı mca danı ş mı ş və hə lak olanlar da hə lak olmuş dular.

Allahı n Elç isi (s.ə.s.) Mə dinə yə daxil olandan sonra, mə n ö zü mü pis hiss etmə yə baş ladı m. Amma narahat olduğ um hallarda Peyğ ə mbə rdə n (s.ə.s.) gö rdü yü m ə vvə lki mü nasibə ti və lü tfkarlı ğ ı bu də fə gö rmə dim. La­kin yanı ma gə lir və “bu necə oldu? ” – deyirdi. Bu mə ni ş ü bhə lə ndirdi. Hə lə sö ylə nə n ş ayiə lə rdə n xə bə rim yox idi. Nə hayə t sağ almağ a baş ­ladı m. Bir gecə Mistahı n anası ilə su baş ı na getmə k ü ç ü n ç ö lə ç ı xdı q. Sonra ye­nə onunla birlikdə otağ ı ma qayı tdı q. Bu zaman Mı stahı n anası dilini saxlaya bilmə yib, mə sə lə ni ona (A.o.r.) aç ı b: “Xə bə rin yoxdurmu? ” – deyə soruş du. “Nə də n? ” – dedim: “Bə dir dö yü ş lə rində vuruş muş bir ada­­mı guya sevirsə n” – dedi. Mə n buna etiraz etdim. O isə: “Mə n ş ə hadə t verirə m ki, sə n, hə qiqə tə n, xə bə r­siz mö min qadı nlardansan”. Sonra da bö htanç ı ları n dediklə rini mə nə danı ş dı. Də rhal xə stə liyimin ü stü nə bir xə stə lik də artdı. Sonra Allahı n Elç isi (s.ə.s.) otağ ı ma gə ldi. Ondan (s.ə.s.) valideynlə rimin yanı na getmə yə icazə istə dim, verdi. Mə n də gedib anama: “Ey ana, adamlar nə danı ş ı rlar? ” Anası mə sə lə ni ona (A.o.r.) an­la­dı r. Sonra Aiş ə (A.o.r.) deyir: “Bir ay ə rzində Allah Elç isinə mə nim iş imlə bağ lı və hy nazil etmə di... Mə n bü tü n gü nü ağ layı rdı m. Bir gü n ata-anam da yanı mda ikə n ağ ladı ğ ı m zaman, Allahı n Elç isi (s.ə.s.) bizə gə l­di, salam verdi, sonra oturdu... Sonra buyurdu: “Ey Aiş ə, və ziyyə t ç ox ə hə miyyə tlidir. Sə ndə n mə nə fi­lan-filan sö zlə r deyiblə r. Ə gə r sə n bu deyilə nlə rdə n ö zü nü kə nar sayı rsansa, Allah sə nə mü tlə q bə raə t qa­zan­dı racaqdı r. Allahdan bağ ı ş lanma ilə tö vbə et, ç ü nki qul tö vbə edə n kimi, Fö vqə luca Allah tö vbə ni qə ­bul edir”. Peyğ ə mbə rin (s.ə.s.) sö zlə rində n sonra, mə n ata-anama dedim ki, Allaha and olsun, siz də bu ş ayiə lə ri eş itmiş və inanmı ş sı nı z və indi mə n sizə nə desə m, inanmayacaqsı nı z... Mə nə ancaq Yusuf (ə) pey­ğ ə mbə r kimi (Yusuf surə si, 12/18) sə bir etmə k qalı r... O vaxt mə n bilirdim ki, Fö vqə luca Allah mə nə bə raə t qazandı racaqdı r. Lakin Onun mə nə dair Quran ayə si nazil edə cə yini zə nn etmirdim. Hə min gü n hamı evdə idi və heç kim otaqdan bayı ra ç ı xmamı ş dı, Allahı n Elç isi (s.ə.s.) də hə lə oturduğ u yerində n qalxmamı ş dı və bu zaman Allah gö zlə nilə n və hyi Peyğ ə mbə rinə (s.ə.s.) nazil etdi. Allahı n Elç isi (s.ə.s.) və hy halı ndan ç ı x­dı qdan sonra gü lü msə yirdi və ilk sö ylə diyi sö z bu oldu: “Mü jdə, ey Aiş ə! Rahat ol, Allah sə nə qə ti olaraq bə ­raə t verdi” – buyurdu. “Hə md olsun Allaha! ” – dedim”. Bu tə fsilatlı iqtibası ə xz etmə kdə n ə sas mə qsə d – Fö vqə luca Allahı n yerində cə haqqı qoruması və nahaqqı ifş a etmə si kimi gö zə l mə ziyyə tlə rini oxucu­lara ə yani surə tdə bir daha nü mayiş etdirmə kdir. Hə md olsun Allaha, alə mlə rin misilsiz Rə bbinə! F.S.

[40] Yə ni, ə gə r insanlar ə trafları ndakı larla mü layim davranı b onları n qü sur və nö qsanları nı bağ ı ş lasalar, Allah da bağ ı ş layanları n gü nahları nı bağ ı ş layar. F.S.

[41] Mə ncə, gü ndə mimizin ə n xoş agə lmə z mə qamları ndan biri də mə hz bu ö zü nü nü mayiş mə rə zinin insan­ları mı z tə rə fində n tamamilə unudulması dı r. Bu gü n, ə slində, hə m gə nclə rimizin, hə m də orta yaş lı qadı nla­rı mı zı n ö zlə rinə man bilmə də n, yə ni ayı b saymadan, geydiklə ri “libaslarla” hə r cü r etik, estetik, bir sö zlə, ə xlaqi normalara “riayə t etmə kdə ” hə ddini aş mı ş lar. Bö yü k ə ksə riyyə tcə gə nc və orta yaş lı qadı nlar artı q bir tə rə fdə n kiş ilə rin geyimlə rini bü tö vlü kdə mə nimsə diklə ri halda, digə r tə rə fdə n, ə yinlə rinə geydiklə ri onları n yalnı z mü ə yyə n hissə lə rini ö rtü b, digə r hissə lə rini aç ı q nü mayiş etdirmə k mə qsə di daş ı yı r. Qadı nı n sinə sinin, gö bə yinin, dizdə n yuxarı qisminin ç ı lpaqlı ğ ı və bunun kü tlə vi hal alması aç ı q-aş kar Qiyamə t ə lamə tlə rində n sayı la bilə r. Bundan baş qa geyilə n ü st paltarları n istisnası z olaraq ş ə hvə tdoğ urucu ü slublarda hazı rlanması, onları n geyilə rkə n qadı nı n bə də ninə sı x yapı ş ı b, onun bü tü n cizgilə rini nü mayiş etdirmə si, onları n sahiblə rinin də, ailə baş ç ı ları nı n da bu sahə də Fö vqə luca Allahı n tə lə blə ri haqqı nda heç bir tə sə vvü rə malik olmadı ğ ı nı n niş anə si, ə lamə tidir.

Ə ziz qardaş və bacı lar!

Bu, doğ rudan da aydı n Qiyamə t ə lamə tidir! İ sti mö vsü mlə rdə ə ksə r qadı nları n geyimlə ri – yarı ç ı lpaq insanları n geyimlə rində n heç nə ilə fə rqlə nmir. Bu da Qiyamə t ə lamə ti kimi sayı la bilə r. Dediklə rimizin mə qsə di – insan­ları ­mı zı n, ə sasə n də, valideynlə rimizin bu tə mə l mə sə lə ü zə rində bir anlı ğ a dayanı b, dü ş ü n­mə lə rini arzulamağ ı mı zdandı r. Yeganə ç ı xı ş yolu isə - Allahı n yoluna qayı tmaq, dinimizə qayı tmaq, Qurana ü z tutmaq, ata-babaları mı zı n qoyub getdiyi, Qurana və Sü nnə yə mü vafiq etik qaydalara, ə xlaq normaları na qayı tmaqdı r! Bu yol heç də mü asirliklə ziddiyyə t tə ş kil etmir. F.S.

[42] Artı q 13-cü qeyddə gö stə rdiyim kimi, Fö vqə luca Allah Quranda insanı n necə geyinmə sinə dair mə sə lə lə r haqqı nda hö kmlə r vermiş dir və bü tü n bə ş ə riyyə tin, ilk nö vbə də, ə xlaq normaları mə hz bu ehkamlardan tə ş ə kkü l tapmı ş dı r. Libas ilk nö vbə də ö rtü nmə k, sonra isti və soyuqdan qorunmaq və daha sonra da sə liqə li gö rü nmə k vasitə sidir və bə də nin ə zaları nı nü mayiş etdirmə k ü ç ü n nə zə rdə tutulmamalı dı r. Tə ə ssü flə r olsun ki, bu gü n bu anlayı ş bir ç oxları tə rə fində n tə rsinə baş a dü ş ü lü r. Allah hidayə t versin! F.S.

[43] “tam ö rtü nmə mə k” – yə ni, tamamilə deyil, qismə n ö rtü nmə k nə zə rdə tutulur. İ fadə ni burada izah etdiyim kimi ş ə r­hin mə tnində vermə mə yimin sə bə bi – orijinal mə tnin adekvatlı ğ ı nı saxlamaq prinsipinə riayə t etmə klə bağ lı dı r. F.S.

[44] Qeyd etmə k yerinə dü ş ə rdi ki, bu ə sə rdə bü tü n hallarda kö lə lə rdə n bə hs edilmə si tarixi zə ruriyyə tdə n irə li gə lir və heç də, planetimizdə ç oxdan lə ğ v olunmuş kö lə lik sisteminin arzulanması na və ya mö vcudluğ u gerç ə kliyinə də lalə t etmir. F.S.

[45] Tibb. impotent (qadı na qarş ı ş ə hvə t, ehtiras hissi duymayan kiş i). F.S.

[46] Yə ni, ayə nin mə tnində sö zü n ö tü rü lmə sinin, buraxı lması nı n, yerində olmaması nı n və s. Bu, Qurana aidiyyə ti olmayan bir tə sə vvü rdü r. F.S.

[47] Yə ni, rə ncidə olmamağ ı, sə birsizlik etmə mə yi, hö vsə lə sizlik gö stə rmə mə yi. F.S.

[48] Fidyə ni. F.S.

[49] Yə ni, kö lə, sahibinə ö zü nü n fidyə ö də mə klə azad olunması ü ç ü n mü raciə t etmə k istə mə diyi halda, ağ ası ona belə bir tə klif etmə yə borclu deyil. F.S.

[50] Burada “fə rdi hö kmlə r” kimi tə rcü mə etdiyim ifadə ü mumi mə na daş ı mayan və xü susi halları nə zə rdə tutan hö kmlə r kimi baş a dü ş ü lmə lidir. Rus dilində olan mə tndə bu “второстепенные предписание” kimi verilmiş dir ki, bu da Fö vqə luca Allahı n istə nilə n hö kmlə rinə aid edilə bilmə z. Yə ni, Allahı n hə r hansı bir hö kmü ikinci də rə cə li kimi sə ciyyə lə ndirilə bilmə z. Mə hz buna gö rə, mə n tə rcü mə də “fə rdi hö km” ifadə sini iş lə tmə yi ü stü n tutdum. Hə md olsun Allaha! Onun heç bir ə mə lini ikinci də rə cə li adlandı rmağ a bə ş ə r ö vladı nı n haqqı yoxdur. Amma bir sı ra mü ə lliflə rin yazı ları nda belə ifadə lə rin istifadə sinə, tə ə ssü f ki, prinsipial diqqə t yetirilmir. F.S.

[51] Bu ayə də ə zə mə tli bir mö cü zə yə iş arə və misilsiz bir mə caz vardı r. Quranı n elmi araş dı rmaları ilə mə ş ğ ul olan mü sə lman alimlə ri yazı blar ki: “Biz Quranı n bu ayə sində gə lə cə kdə ixtira edilə cə k və insanlar ü ç ü n bö yü k ə hə ­miyyə t daş ı yacaq kə ş flə rə iş arə edilmə si qə naə tində yik. Ə lbə ttə, bu ixtiraları n hə lə aş kar edilmə diyi o zaman­larda insanları n bu iş arə ni baş a dü ş mə lə rinə imkan yox idi. Elektrik lampası nı n və elektrikin olmadı ğ ı bir ş ə raitdə bu mə fhumları insanlara necə baş a sala bilə cə yinizi fikirlə ş in. Bu ayə də mə hz elektrik lampası na və cə rə yanı na iş arə edilmə si aç ı q-aydı ndı r. Sö z yox ki, ayə nin mahiyyə ti daha geniş dir və tə kcə elektrik lampası və enerjisi ilə mə h­dudlaş mı r. Ayə də ki mə cazda, yə ni bə nzə tmə də iş ı q (ə rə bcə, nur) ş ü ş ə qabı n iç ində tə svir edilir. Ş ü ş ə qabı n iç ində ki bu iş ı ğ ı n yanması nə ş ə rqə, nə də qə rbə aid deyildir. Ta qə dim zamanlardan lampalar zeytun yağ ı ilə yandı ­rı l­dı ğ ı ndan, ayə də bu mə lum mə nbə də n baş qa bir enerji mə nbə yinə iş arə edilir. Ş ə rq və qə rb ifadə lə ri ilə ü mumiyyə tlə, bü tü n dü nya nə zə rdə tutulur. Ş ə rqə və qə rbə aid olmayan bir enerji o zaman ü ç ü n mə lum olmayan bir ş ey idi. Od vurulmadan da yanı b iş ı q verə cə yinin ifadə edilmə si, ə slində elektrik enerjisinə və lampası na iş arə edilmə sində n baş qa bir ş ey deyildir. Ə lbə ttə, bu ayə nin baş qa mə naları da ola bilə r...” (“Quran heç tü kə nmə yə n mö cü zə, sə h. 260-261). F.S.

[52] Yə ni, Allaha iman və ilahi biliklə r. F.S.

[53] Burada bö yü k alim ə s-Sə ə di, gö rü nü r, demə k istə yir ki, gü nə ş in ş ü aları nı mə nimsə mə k ü ç ü n nə qə rbə, nə də ş ə rqə ə yilmə yə n nurlu zeytun ağ acı ö zü nü n misilsiz keyfiyyə tlə rini Fö vqə luca Allahı n xü susi qayğ ı sı və hikmə ti sayə sində, bü tü n gü n ə rzində, harada olması ndan ası lı olmayaraq, birbaş a gü nə ş də n alı r. Mü ə llif ağ acı n Ş amda (İ ndiki Suriya Ə rə b Respublikası nda) bitdiyini yazı r. Amma bu ağ ac-mö cü zə artı q ş ə rq alə minin bir ç ox mə kanları nda, o cü mlə də n doğ ma Azə rbaycanı mı zda da geniş yayı lmı ş dı r ... F.S.

[54] Burada “xeyirxah” kimi baş a dü ş ü lmə lidir. F.S.

[55] Yə ni, Fö vqə luca Allah cə zalandı rmaq istə diklə rində n ə və z almaq istə dikdə bir an belə lə ngimə z və gü nahkarlarla haqq-hesabı bir anda gerç ə klə ş dirə r. F.S.

[56] Quranı n bu ecazkar ayə si Allahı n Elç isinə (s.ə.s.) nazil edildiyi dö vrdə də nizlə rin, okeanları n də rin­lik­lə rinin tə dqiq edilmə si ü ç ü n hə r hansı bir vasitə yox idi. Belə ə saslı tə dqiqatları n aparı lması və digə r mə qsə dlə r ü ç ü n sualtı qayı q­ları n bə nzə ri yalnı z 17-ci ə srdə Kornelis Drebber tə rə fində n icad edilmiş dir. Ondan sonra sualtı qayı qlar inkiş af etdirilmiş və 1954-cü ildə atom sualtı qayı qları na qə də r yaradı lmı ş dı r. Bu gü n hə rtə rə fli tə chiz olunmuş sualtı qayı q­larda də nizlə rin də rinliyini və sair mə lumatları ə ldə edə bilirik. Bü tü n bu biliklə rin ə ldə edilmə si ü ç ü n son ə srlə rin sə naye inkiş afı nə ticə sində yaradı lan sualtı gə milə r və digə r vasitə lə r ə sas olmuş dur. Bu texniki vasitə lə r t<