дәріс. Пікірталас өнері

Эристика дегеніміз – айтыса білу ө нері, ол ә сіресе ежелгі грек софистері арасында кең тарағ ан. Эристика ақ иқ атты талас жолымен іздестіру қ ұ ралы ретінде пайда болды; кө п кешікпей диалектика жә не софистика болып бө лінді. Біріншісін Сократ ө з тә сілінде дамытты. Ал софистика таласта қ арсыласын жең уге ғ ана ұ мтылып, эристиканы кез келген пайымдауды бірдей дә режеде ойдағ ыдай дә лелдеуге де, теріске шығ аруғ а да болатын тә сілдер жиынтығ ына айналдырды, сондық тан Аристотельдің ө зі Эристика мен софистиканың арасында айырмашылық бар деп санамады. Айтысты жү ргізу ө нері эристика деп аталады. Бұ л ө нердің міндеті ө згелерді ө з кө зқ арасының дұ рыстығ ына иландыра білуге ү йрету бол- ды. Алайда бара-бара эристиканың бағ ыты ө згерді: ол енді ақ иқ ат пен ә ділдікті пір тұ тпай, қ андай жолмен болса да жең іске жетуді кө здеді. Сө йте-сө йте айтыста жең уден ө згені кө здемейтін бұ рыс тә сілдер кең тарала бастады. Ә рине, айтыста бұ рыс тә сілдерді қ олдану айтыстың идеясына нұ қ сан келтіретіні сө зсіз. Себебі айтыс адамдар арасында ө зара тү сіністікке жетудің, ә лем туралы білімді терең детудің маң ызды қ ұ ралы. Эристика айтысты оқ ыту жә не оны жү ргізу ө неріне ү йрету ретінде қ ажет ә рі пайдалы. Тек мына шартты сақ таса ғ ана: айтыстың мақ саты кез-келген жолмен жең іске жету емес, ақ иқ ат пен мейірімділік орнату болса. Эристика жеке бір ғ ылым немесе қ андай да бір ғ ылымның тармағ ы емес. Ол жү ріске не музыкағ а ү йрететін секілді «тә жірибелік ө нердің» бір тү рі. Айтыста жең іске жетуге жетелейтін тактикалық тә сілдерді дұ рыс жә не бұ рыс деп бө луге болады. Біріншісі тікелей техникалық сипатқ а ие, онда қ улық элементтері бар, бірақ тікелей алдау жоқ. Екіншісі (бұ рысы) – ә р тү рлі алдаушылық ә рекет- тер. Ә рине, тактикалық арбаудың екеуін де білген жө н. Дұ рыс тә сілдер бар қ ұ ралдарды пайдаланып, ө з кө зқ арасын дә лелдеуге ү йрену ү шін қ ажет. Бұ рыс тә сілдер бұ л қ ұ ралды дұ рыс мең гермеген қ арсыласты мұ қ алдыруғ а кө мектеседі.

Дискуссия –пікірталас, белгілі бір мә селе бойынша пікір сайысы, қ андай да болсын мә селені немесе ө зара байланысты мә селелер тобын білікті тұ лғ алармен бір мә мілеге келу ү шін талқ ылау.

Полемика –идеялардың, кө зқ арастардың, пікірлердің қ арама- қ арсылығ ы, кү ресі, конфронтациясы бар дауласу.

Эклектика –ө зара іштей қ абыспайтын, кейде тіпті бір-біріне қ арама-қ арсы тұ рғ ан кө зқ арастарды, идеяларды, принциптерді жай ғ ана механикалық тү рде біріктіріп, дамудағ ы объект туралы тү йін жасайтын ә діс.

Софистика –даму ү стіндегі объектінің кездейсоқ бір жағ ын, белгілі бір қ асиетін негіз етіп алады да, сол арқ ылы пікір тү йіндейтін ә діс. Антикалық философияда бұ л ә діс – ақ талуда жә не даулы мә селелерді шешуде қ ате пікірлерді, яғ ни софизмдерді пайдаланып, формальды шындық ретінде кө рсетуге қ олданылды. Софистер (Протагор, Горгий, Гиппий, т.б.) риторикағ а (ә демі сө йлеу ө нері) ү йрететін ұ стаздар болғ ан. Олардың басты қ ағ идасы – ө з позицияң ды дә леледей білу. Софистер объективтілік ақ иқ атқ а ұ мтылғ ан жоқ, осы ү шін Сократта, Платонда оларды сынғ а алды. Протагор «Адам – барлық заттардың мө лшері» деп санағ ан.