Тақырып 1. Қазіргі этнопсихологияның негізгі теориялық-әдіснамалық аспектісі

Бү гінгі уақ ытта этникалық жаң арулар, ХХ ғ. басы ХХI ғ. аяғ ы ә ртү рлі халық тың ө з бетбейнесін сақ тау, мә дениеттің жаң аруы, салт-дә стү рі тілі, діні, ділі, ұ лттық -психологиялық қ абілетін сақ тау мен қ атар ұ лттық мемлекетін қ ұ ру жә не қ айта қ алпына келтіруде. Сонымен қ атар қ азіргі уақ ытта адами қ асиетті қ арастыру этникалық процесте жаң арулар қ арастырылуда. Бұ л кө птеген ә лем халық тарына ә сер етіп, этникалық парадокс атауын алуда.

Қ азіргі этнопсихологияда келесі бағ ыттарды бө ліп кө рсетуге болады:

1. Психофизиологиялық процестерді этникалық ерекшеліктерін эксперименттік жә не кросс-мә дени зерттеу (ойлау, есте сақ тау, эмоция, сө йлеу т.б.);

2.Ә ртү рлі мә дениеттің этникалық ерекшелік бағ ыттарын эксперименттік жә не кросс-мә дени зерттеу;

3.Этносаралық қ атынастар психологиясын кросс-мә дени зерттеу

4.Бизнес саласындағ ы этнопсихологиялық жә не кросс-мә дени зерттеу т.б.

Этнопсихологияның негізгі мақ саты этникалық қ а тиесілі бейсаналы жә не бейсанасыз дең гейде кө рінуін жә не индивид немесе топ қ атынасы сол этностың ө кілінің психологиялық ерекшеліктерін ү йрену.

Қ азіргі этнопсихологияның теориялық жә не қ олданбалы міндеттір: базалық білім, этнопсихологиялық басты сө здер, ойлаудың негізгі ық палдарын теориялық ү йрену, халық тардың этнопсихологиялық ерекшеліктерінің қ алыптасу кө здерін, этноаралық қ атынастар психологиясын эмпирикалық ү йрену, практикалық ұ сыныс жасау, этносаралық қ атынастар қ абылдау, ә ртү рлі экономикалық формалардың дамуы, халық тар арасында мә дени жә не саяси қ атынастар, этносаралық қ атынастардың жетістіктеріне психологиялық тренинг бағ дарламасын дайындау, ұ лттар арасында экономикалық, мә дени жә не саяси бірігу формасы мен елдің ә р аймағ ындағ ы ұ лтаралық қ атынастардағ ы ұ лт психологиясын жан-жақ ты қ арастыру.

Этнопсихологиялық зерттеу принциптері мә селелерін ө ң деуде Б.Ф. Поршнев ү лкен ү лес қ осты, олар функциялану, заң дылығ ын ашуғ а, қ оғ амдық психологияның қ ұ рылу жә не даму заң дылық тарын ашуғ а бағ ытталғ ан. «Біз» жә не «Олар»: «Біз» принциптері – бұ л тұ лғ аның ө зінің этникалық санасына тиісті, «Олар» - елдердің егемендік алып, бұ рын басқ а елді мекендердің ө з Отандарына оралуындағ ы ө зіндік-психологиялық ерекшеліктерді ескеруді талап етеді.

Бү гінгі кү нгі этнопсихологияның даму дең гейі толық категориялы аппаратты детерминациялау мү мкін емес, яғ ни ғ ылымның ө зі қ ұ рылу стадиясында болғ андық тан жү ргізілмейді. Сондық тан этнопсихологиялық білімнің одан ә рі дамуы этнопсихологиялық зерттеулердің актуализациясы бұ л жаң а ғ ылымның аппаратын дамыту мен кең ейтуге мү мкіндік береді.

Теориялық тү сініктеме негізінде этнопсихология категориясының мә селесінде этнопсихологияның толық категориялық аппараты қ иын кө п дең гейлі жү йені қ ұ райды. (мотивация-бейне, интеллектуалды-танымдық, эмоциялы-ерікті, коммуникативті) (В.Г.Крысько).

Бірінші дең гейлі жү йе оның пайда болу тү сінігімен байланысты. Бұ л этнос, ұ лт, этностық топ тұ лғ а деген тү сініктер.

Екінші дең гей психологиялық, философиялық, ә леуметтік, мә дениеттану ә дебиеттерінде жеткілікті дең гейде зерттелген.

Ұ сынылатын ә дебиет:

1.Аймаганбетова О.Х. Основы этнопсихологии. - Алматы: Литера, 2003. – 180 с.

2.Шпет Г.Г. Введение в этническую психологию. - СПб.: Изд. «П.Э.Т», 2006.

3.Налчаджян А.А. Этнопсихология. - СПб.: Питер, 2006. – 381 с.

4.Стефаненко Т.Г. Этнопсихология. - М.: Аспект Пресс, 2006. - 386 с.

5.Платонов Ю.П. Основы этнической психологии. - СПб.: Речь, 2005– 452 с.