Тақырып 5. Кросс-мәдени зерттеудегі этнос және мәдениет

Мақ саты: магистранттардыэтнос жә не мә дениеттің негізгі детерминанты, кросс-мә дени зерттеудің эксперименттік нысанымен таныстыру.

Кілтті сө здер: этнос, мә дениет, этностың психологиялық ө лшемдері, мә дениет т.б.

Этносаралық қ атынастар ә леуметтік-этникалық мә селелер қ азіргі психология саласында тү сініктердің сә йкестігін ажырату жү йесі, осы детерминациялық қ атынастармен байланысты. Сондай тү сініктердің бірі «этнос» категориясы.

«Этнос» категориясы негіз болғ андық тан, ғ ылымда кө п уақ ытқ а дейін екі тү сінік беріп келді. Нақ ты ғ ылымда біреуі ғ ана қ аралды, оны Ю.В.Бролеев қ арастыра отырып, этнос-ә леуметтік мә дени кө рініс деп айтты. Оның ойынша этнос – белгілі территориядағ ы тарихи қ ұ растырылғ ан адам жиынтығ ы, яғ ни жалпы соғ ан байланысты тіл ерекшелігі, мә дениеті мен психикасы сонымен қ атар ө зінің бірлігі мен басқ аларғ а ұ қ самайтын, саналы фиксацияланғ ан тү сінік деп айтты.

Л.Н.Гумилев биологиялық бірлік ретіндегі «биосфера феномені» деп тү сіндірді. Оның ойынша этностар – биосфера шекарасы мен ә леуметсферасында жатқ ан арнайы жер биосферасын қ ұ руды кө здеген қ ұ рылым. Этнос тү сінігіне нақ ты дә лел жоқ. Тіл, пайда болу, салт, материалды мә дениет, идеология, ылғ и анық тау болып тұ ра алмайды.

Л.Н.Гумилев этносты оның ө зіне тә н ә леуметтік жә не табиғ и бірліктерімен қ арастыру қ ажеттігін кө рсетеді. Этностың ьұ рақ ты жү йесі оның сандық кө рсеткішімен жә не атадан балағ а тура таралуымен, сонымен қ атар ө зара байланыстылығ ымен анық талады, дейді. Ә р ұ лттың қ ұ рылымы жекелеген адамдардан, белгілі тұ лғ алардан қ ұ ралады. Ұ лтты осы тұ лғ а тұ рғ ысынан зерттеуіміздің мә ні де осында.

Ұ лттық психологиялық ерекшелік тү сінігі. Этнопсихологиялық сө здікте ұ лттық психологиялық ерекшелік ә леуметтік-психологиялық кө рініс ретінде анық тайды, яғ ни ә ртү рлі қ оғ амдағ ы сананың болуы.

Крыско Ресей халқ ының кө п дең гейлі формасын кө рсетуде жә не зерттеуде, олардың арасында мотивациялық -фонды интеллектуалды-танымдық, эмоциональды-еріктік, коммуникативті-қ имыл ә рекеттік деп қ арады.

Сонымен, мотивациялық -фонды ұ лттық психологиялық ерекшелік нақ ты этностың қ оғ амдағ ы адамдардың іс-ә рекет кү шінің мінездемесінің ерекшелігін айқ ындайды, мотивациялық анық тайды жә не жұ мыс қ абілеттілігін ашады.

Интелектуалды-танымдық ерекшелік ұ лттық психиканы тасымалдаушылардағ ы ө зіндік қ абылдау мен ойлауды танымдық жә не интелектуалды сапада специфика тү рінде алмастырып, қ оршағ ан шындық ты ө з ойымен қ абылдап, бағ алау мен тү зету жү ргізіу.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Кросс-мә дени аспектісінің танымдың процесте қ алай анық талады?

2. «мә дениет» психологияның феномен ретінде категорияның негізін атаң ыз

3. Мә дениеттегі Emic и etic мағ ынасы немен аяқ талады

4 Психологиядағ ы мә дениет ө лшемдерінің кө рінісі.

5. Мә дениеттегі синдром тү сінігі?

6.Мә дениеттегі индивидуалдық жә не ұ жымдық тың этнопсихологиялық ерекшеліктері. 7.Мә дениет танудағ ы қ ұ ндылық ө лшемдерінің ерекшеліктері.