ОЖЖ -дегі тежелуді тәжірибелік зерттеу.

ОЖЖ-і қ ызметінің негізінде ө здерінің ә рекеттік қ асиеттері қ арама-қ арсы жә не белсенді процестер - қ озу мен тежелу жатады. Жү йке орталығ ының қ озғ ыштығ ы мен ө ткізгіштігінің оғ ан келген имлульстердің ә серінен ә лсіздену (азаю) жағ дайын тежелу деп атайды. Алғ ашқ ы рет орталық тежелуді И. М. Сеченов (1862) бақ ағ а тә жірибе жасап зерттеген, сондық тан бұ л тә жірибе " сеченовтің тежелуі" деп аталады.

а) И. М. Сеченовтің тежелуді анық тау тә жірибесі.

Жұ мысты орындау: Алдың ғ ы миы алып тасталғ аннан кейін, аралық миы (таламусы) сақ талғ ан бақ аны штативке іліп қ ояды да, 10-15 минут ө ткен соң тә жірибеге кіріседі. Осы уақ ыт аралығ ында мидың кесілген жерін мақ та тампонымен қ ұ рғ атып отырады. Сонан соң бақ аның артқ ы аяғ ының бірін 0, 1 немесе 0, 2%-тік кү кірт қ ышқ ылы ерітіндісіне батырьш, бү гілу рефлексінің уақ ытын 2-3 рет анық тайды. Рефлекс уақ ыты шамамен 10-15 с болу керек. Ә рбір тітіркендіруден соң бақ аның аяғ ын сумен шайып отырады (31-сурет). Осылай бастапқ ы рефлекстің уақ ытын анық тағ аннан соң, кесілген мидың ү стіне ас тұ зының кішкене бір тү йірін (кристалын) қ ойып, 1 мин ішінде рефлекс уақ ытын қ айтадан анық тайды. Сонда бү гілу рефлексі уақ ытының ұ зарғ андығ ы, кейде тіпті жойылуы байқ алады. Енді тітіркендіргішті алып тастап, 5-7 мин ө ткен соң қ айтадан рефлекс уақ ытын анық тайды. Сонда ол уақ ыт рефлекстің бастапқ ы уақ ытымен шамалас болады.

Осындай рефлекс уақ ытының ө згерістерін тү сіндіру керек.

б) Жұ лын рефлекстерінің ө зара тежелуі.

Кейде екі рефлекс тудыратын рецепторлық аймақ ты бір мезгілде жә не кү шті тітіркендірген кезде жұ лын рефлекстерінің тежелуі байқ алады.

Жұ мысты орындау: Жұ лыны сақ талғ ан бақ аның артқ ы аяғ ының бірін 0, 5%-тік кү кірт қ ышқ ылына батырып, бү гілу рефлексінің бастапқ ы уақ ытын анық тайды. Бақ аның аяғ ын сумен шайып, қ ышқ ылын кетіреді. Сонан кейін оның бір аяғ ын қ ышқ ылғ а батырады да, осы кезде екінші аяғ ын Пиан қ ысқ ышымен қ ысады. Осындай бір мезгілде екі тітіркендіру ә серінен бақ аның қ ышқ ыл ерітіндісінен аяғ ын тартып алу (бү гілу) рефлексінің уақ ыты ұ зарады. Кейде бұ л рефлекс жоғ алып кетеді. Осы байқ алғ ан қ ұ былыстарды тү сіндіру керек.

в) Бү гілу рефлексінің ілеспелі (реципрокты) тежелуі.

Жұ мысты орындау: Тә жірибені екі тә улік -2° С салқ ындық та сақ талғ ан бақ ағ а жасайды. Себебі мұ ндай бақ ада рефлекстер баяу жә не ұ зақ тау ө теді. Алдың ғ ы миы алып тасталғ ан бақ аны штативке іліп қ ояды. Артқ ы бір аяғ ының терісіне бү гілу рефлексін тудыратын механикалық тітіркендірумен ә сер етеді (пинцетпен башайынан жайлап қ ысу). Бү гілу рефлексі кезінде тек қ ана бү гілдіргіш еттердің орталығ ының қ озуы ғ ана емес, сонымен қ атар осы жақ тағ ы жазылдырғ ыш еттердің орталығ ының ілеспелі тежелуі байқ алады. Бақ аның бірінші аяғ ындағ ы бү гілу рефлексі байқ алғ ан уақ ытта, оның екінші аяғ ын да тітіркендіреді. Сонда екінші аяқ тың бү гілуімен қ атар бірінші аяқ тың жазылуы кө рінеді. Мұ ндай бү гілу, бақ аның қ арама-қ арсы жақ тағ ы аяғ ын тітіркендіргендегі бү гілу рефлексі орталығ ының ілеспелі тежелуінің нә тижесі.

Бақ аның аяқ тарын кезекпен тітіркендіріп, рефлекстерді бақ ылауды бірнеше рет қ айталау керек.