Арт-терапияның негізгі бағыттары мен даму тарихы.

Арт терапея артық шылығ ы топтық психотерапияның тиімді ә дістерінің бірі ретінде қ олданылуы болып саналады. Ө нер арқ ылы емдеу – бұ л жаң а феномен ретінде 1938 жылы Адриан Хилл арт терапея терминін ө зінің ең бегінде сипаттады. Ол туберкулезбен ауыратын адамдармен жұ мыс істеу кезінде ө нер сабағ ының барлығ ын қ олдану адамның псыхыкалық жағ ынан ү лкен мә нді болатындығ ын кө рсетті. Егерде арт терапеяны дә лме – дә л аударсақ ө нер терариясы деп аталады. Содан кейін бұ л ауруханалар мен психологиялық орталық тарда қ олданылды. Ө нер арқ ылы терапиялық мақ саттарды қ олдану адамның сезімдерін зерттеуге мү мкіндік береді. Арт терапея ө зінің дамуының алғ ашында психоаналитикалық кө зқ арастарды сипаттады. Ө нер терапиясы арқ ылы сурет қ ұ лыптас бұ л адамның психикалық процестерін кө рсетуін байқ айды. Арт терапея методикасы «мен» деген сезім арқ ылы кө рініс табады. Крейт ө зінің тә жірибесінде сурет арқ ылы емдеуді қ олданғ ан мжоқ. Осы арт терапея мамандары психологтар мен психиатрларғ а емделіп жатырғ ан балалар мен ү лкендердің суреттерін негізінде талдау жасап, дә лірек айтқ анда диагноз жасауғ а кө мектеседі. Қ азігі уақ ытта арт терапея мамандығ ының ө зіндік тә жірибелері ұ лғ ая тү сті. Арт терапеяны жү ргізу арқ ылы мына жағ дайда мақ сатқ а жетеді.

1. Дайын агрессивті, негативті сезімдерді шығ ару

2. Емдеу процесін оң айлату. Тү сініксіз ішкі коефликтілер мен уайымдарды вербальды емдеуші жө нінде кө п ақ парат алынады.

3. Диагностикалық қ орытындығ а жә не интерпретациағ а арналғ ан матириал алынады.

Мұ нда суретші шешімі оның мазмұ ны мен стилінен емдеуші жө нінде кө п ақ парат

алынады. Тек қ ана суретші емес сонымен қ атар барлық шыармашылық қ ажетке ие адам,

фантазиясын жақ сарту керек. Фантазияның динамикалық ойының бастамасы – тапсырма, балалық деп есептеледі, ол жұ мысқ а нақ ты ә діс керек. Бірақ осы фантазиясыз еш шығ армашылық жұ мыс бастамайды да жү рмейді де. Шығ армашылық ә рекетті суреттегенде субъектдамуғ а ә рекет жасамай – ақ ө зінің фантазиясының даму процесін бақ ылайды. Мұ нда Юнг «активты сурет» деген тирменін пайдаланды. Спонтанды фантазияның жақ сы мысалы болып арт терапиядағ жақ сы ә дісі болып табылады. Онда негізгі суретті емдеуші, карандаштан қ олын ү збей қ ағ азғ а сызық тү рінде бейнелейді. Бұ л жаттығ удың мағ ынасы оның ө тпелі уайымын бейнелеп кө рсету. Психотерапиялық топтардың мү шелері каракул суретпен айналысқ анда олардың ә рқ айсысының жан дү ниесі ашылады. Бұ л процес аяқ талғ аннан кейін емдеуші ө зінің суретіне қ арап бұ л заттың немесе фигураның не екенін анық тайды. Осындай аналогиалық ә дістерді Юнг ө зінің «активті суреттеу» ә дісін дамытуғ а пайдаланғ ан.

Арттерапия біздің ғ асырымыздың 30-шег жылдарында пайда болды.

Арттерапия (ө нер терапиясы) терменнін ең алғ аш рет Адреан Хилл (1938) ө зінің санаторидегі туберкулезбен ауыратын адамдар жө нінде жазғ ан ең бегінде қ олданғ ан адамдар жө нінде жазғ ан ең бегінде қ олданғ ан.Бұ л термин ауруханалар мен психикалық денсаулық сақ тау орындарындағ ы ө нермен қ атысты іс-шараларда кең інен қ олданыс тапты. Психотерапияның бұ л тү рі ө нерге негізделген, соның ішінде бейнелік жә не шығ армашылық ө нерге.

Арттерапия алғ аш 3. Фрейд пен К.Т. Юннтың теориялық идеясының контексінде туындап, кейін гуманистік даму моделінде К. Роджерс пен А. Маслаудың концепцияларында кезінен қ олданады.

Артерапияның негізгі кө здеген мақ саты тұ лғ аның ө зін-ө зі тануы мен ө зін-ө зі айқ ылдауын, тұ лғ алық ү йлесімділігінің дамуын қ амтамасыз ету. К. Юнгтың айтуы бойынша ө нер, ә сіресе ақ ыздар мен мифтер адамның индивидуалдануына, ө зін-ө зі дамытуына, ө зінің саналы жә не астарсаналы «Менің» тең естіруде ө те маң ызды.

Арттерапиялық ә сер етудің маң ызды техникасына белсенді қ иял техникасы жатады. Ол адамның санасы мен астарсанасын саныстырып, оның қ айсысының белсенді екендігін анық тау.

Гуманистік бағ ытты ұ станушылардың айтуынша арттерапияның коррекциялық мү мкіндіктері климетке ө зін-ө зі жариялауына, ө зін-ө зі ашуына яғ ни шығ арымашылығ ының ө німі арқ ылы ө з «менін» дә лелдеуіне, тануына жағ дай жасаумен ерекшеленеді. Клиент жасап шығ арғ ан ө нім немесе туынды оның ө нерге деген қ атынасын, кө рсетеді. Шығ армашылық тық нә тижесі айналадағ ы адамдарғ а ұ нағ ан жағ дайда клиенттің ө зін-ө зі бағ алауы, ө зін-ө зі қ абылдауы жоғ арылайды.

Алғ ашқ ыда арттерапия психоаналитикалық кө зқ арасқ а бағ ыттайды. Яғ ни клиенттің шығ армашылық процесті кө рсетеді делінді. Арттерапияның ауқ ымы ө те кең 1960 жылы Америкада америкалық арттерапиялық ассоциация қ ұ рылды. Осындай ассоцияциялар Англия, Жапония, Голландия сынды елдерде де пайда болды. Психиятриялық жә не жалпынай емханаларда, клиникаларда, орталық тарда, мектептерде, абақ тыларда, университеттерде жү здеген білікті арттерапевттер қ ызмет етеді.

Арттерапия негізгі жә не қ осалқ ы ә дістеме ретінде де қ олданылады. Оның психологиялық – коррекциялық екі негізгі механизмі бар.

Бірінші механизм – бұ л эстетикалық реакция табиғ атымен байланысты яғ ни «жағ ымсыз аффект жағ дайынан сезіміне ауысу» (Л.С. Выготский, 1987)

Дельфина-Бейли арттерапияны қ олдануда 4 негізгі бағ ытты бө ліп кө рсетеді:

1. Енжар арттерапия. Дайын ө нер туындыларын пациентпен талдау жә не интерпритация жасау арқ ылы оның емдік ә серін қ олдану.

2. Белсенді арттерапия. Клиенттің ө зіндік шығ армашылығ ын ояту арқ ылы оның емдік ә серін қ олдану. Шығ армашылық акттінің ө зі негізінде емдік фактор болып саналады.

3. Бірінші жә не екінші қ ағ идаларды бір мезгілде қ олдану.

4. Психотерапевттің ө зіндік ролін, оның клиентпен қ осылып істеген шығ армашылық жұ мысын қ абылдау жә не талдаудағ ы қ арым-қ атынасына мә н беру.

Арттерапия ә дісі – сурет салуда, ө лең жазғ анда, скульптура жасағ анда, ойланбай істесе де адамның ішкі ө зіндік «Менін» кө рсетіп отырады деген сенімді тұ жырымдайды. Гольштейннің пікірінше, шығ армашылық – адамның шытырман жағ дайдан туындағ ан қ орқ ыныш сезімдерінен арылудың бірден бір тиімді жолы. Шығ армашыл адамдар ө з кү ш жігерлерін ішкі жә не сыртқ ы қ айшылық тарды, сонымен қ атар шытырман жағ дайларды жең уге жұ мсайды.

Арттерапияның мә ні.

1. Арттерапия – агрессивті кө ң іл-кү йден жә не негативті ә сер етуші сезімдерден босануғ а жол ашады.

2. Емделу процестерін жең ілдетеді. Ө зі сезбейтін кедергілерді вербальды тү рде айтуғ а қ арағ анда, сурет арқ ылы ашып салу оң айырақ болады.

3. Диагностикалық қ орытынды мен интерпритация жасауғ а қ ажетті материал алуғ а болады. Жинақ талғ ан фактілерді зерттелінуші оның ақ иқ атта болғ ан нә рсе екенін жасыра алмайды. Шығ армашылық тың жемісі ұ зақ ө мірлік нә тиже болып келеді. Шығ армашылық тың стилі мен мазмұ ны терапевтке пациент жө нінде қ осымша ақ парат береді.

4. Пациенттің жасырып қ алайын деген ойлары мен сезімдерін ашып кө рсете білу.

5. Іштей бақ ылау сезімдерін дамыту. Суретпен немесе скульптурамен жү ргізілген жұ мыс тү стер мен формаларды бірің ғ ай қ алыпта қ олдануғ а кө мек береді.

6. Шығ армашылық қ абілетін дамытады жә не ө з-ө зін бағ алауы жоғ арылатады. Арттерапияның ең негізгі мә ні – ол адамның ө зі білмеген, ө зінен қ ұ пияда сақ талғ ан дарындылық тарын жарық қ а шығ арып, оны дамытуғ а қ анағ аттанушылық сезімін оятады.