Теріні құрғақ тұзбен баптау әдісі.

Ә деетте кү ннің ыстығ ы ұ зақ қ а созылатын оң тү стік аудандарда ылғ алдап тұ здалғ ан тіріні кө п сақ тауда кө п сақ тауғ а болмайды, сондық тан оларда кү н ыстық уақ ытқ а ә рі-бері тасымалдауғ а тыйым салынғ ан. Ал осындай жылы, ыстық кездері терінің қ ұ рғ ақ тұ збен баптау тиімді болып саналады. Бұ ндай тері жақ сы сақ талады.

& & &

$$$002-005-000$3.2.5 Дә ріс №5. Мехтық теріні бояу.

1. Бояу принциптері

2. Бояу ә дістері

Мехтық теріні бояуда тері тканінің пайдалы қ асиеттерін сол қ алпында сақ тап, оны мық тылығ ын жоғ алтып алмайтындай жә не шаш жабынымен бояуыш тү стің сә йкес келетіндей жү ргізуі қ ажет.

Бояуыш ретінде ө сімдік заттарын чернила жаң ғ ағ ы, ольха қ абығ ы, ал қ оспа ретінде мыс ұ нтақ тары, мырыш тотығ ы тағ ы басқ а қ олданылады. Мехтық теріні тү сі бойынша 2 топқ а бө леді:

1. Жақ сы шынайы тү с

2. Табиғ и тү стегі мех

Бірінші топқ а: бұ лғ ын, сусар, кү міс қ ара тү лкі жатады. Оларды бояуғ а жібермейді.

Екінші топқ а: сары жә не тү рлі тү сті мехтар жатады.

Барлық теріні бояу 3 ә діспен ө теді: жағ у, салып алу, аралас. Жағ у мехтық теріні бояудың ескі ә дісінің бірі. Ол шприц апарат кө мегімен жү зеге асады. Салып алу ә дісі терінің бір уақ ытта тұ тастай партиясын бояуғ а жә не ө ндеу тез қ ысқ а уақ ытта ө туге мү мкіндік туады. Мұ нда теріні тек 1 тү спен бояйды. Бояу барабандарда жү зеге асады. Салып алу процесі белгілі бір ретпен жү ргізіледі: майсыздандыру, дә рілендіру, бояу.

Майсыздандыру кез келген теріні сілті қ оспасымен сода, натрий, аммиакпен ө ндейді. Майсыздану салынып алынғ ан терінің 1-2 сағ атқ а баркаста ү здіксіз айналым нә тижесінде болады. Майсыздандырудан кейін теріні сумен жуады. Дә рілеу мехтық теріге хромпик, кейде темір купоросымен ө ң деу арқ ылы іске асады.

Теріні 25-26˚ С баркаста 4-6 сағ ат ішінде дә рілейді.

$$$002-006-000$3.2.6 Дә ріс №6. Тері кө лемін анық тау.

Сабақ тың мақ саты: Терінің кө лемін анық тау.

Сабақ тың мазмұ ны: терінің кө лемін алып жатқ ан аумақ қ а байланысты анық тайды. Терінің аумағ ын ағ аш метрмен ө лшейді жә не квадрат дм, ол терінің ұ зындығ ын еніне кө бейту арқ ылы, ал 1 дм дейін дә лдікте ө лшенеді. Егер терідегі ө лшем 0, 5 дм жоғ ары болса, 1 дм деп алады. Ал 0, 5 дм тө мен болса алынбайды.

Қ ой жә не ешкі терісінің ұ зындығ ын жота арқ ылы мойынның шетін қ ұ йрық қ а дейінгі аралық та алады. Ал терінің енін (жалпақ тығ ын) ондағ ы аяқ пен 3-4 см тө мен ө лшейді. Ешкімен қ ойдың кептірілген терісінен 10% тастайды. Шошқ а терісін ө лшеу. Жота мойыннан артқ ы аяқ жалпағ ына перпендикуляр аралық та аламыз. Жалпақ тығ ы немесе ені алдың ғ ы аяқ пен 8-10 см тө мен алады.(орта тұ сына)

Егер теріні қ атырылғ ан немесе кептірілген нақ ты дә лдікпен ө лшей алмаса, онда терінің кө лемін салмағ ына қ арай анық тайды, онда мынандай коэффициентті пайдаланамыз.

1дм²-граммен.

Қ атырылғ ан

Жү нді бағ ыттағ ы

Қ ойларда-40 г

Жартылай жү нді-37 г

Ешкі терісі-58 г

Шошқ а терісі-58 г

Бұ ғ ы(жас)-2, 8 г

Ересек бұ ғ ы терісі-36г

Теріні алғ анда немесе қ абылдағ анда терінің нақ ты нақ ты дә лдікпен ө лшеу керек болады. Ондай жағ дайда 1 кг тірі салмақ қ а 2 дм² тең деп алып тірі малды терінің кө лемін анық тайды.

Тері кө лемін анық тағ аннан кейін оның қ андай тү рге жататынын жә не стандартқ а сай сорттайды. Ірі қ ара малда, жылқ ыда теріні мал жолына бө леді (тайынша, қ ұ лын). Ол терілерді терідегі жү н жабынына байланысты мехтық, былғ арылық деп бө леді. Егер қ ұ лындарының терісі жү н жабынына жү н ұ зындығ ы 2 см, бұ зау – 2, 5 см немесе ол жоғ ары болса, оларды мехтық теріге жатады, ал стандартқ а сә йкес болса былғ ары шикі затына жатқ ызады. Ал қ оймен ешкі терісінің, қ озымен лақ терісінен 18 дм жоғ ары болады, онда оларды мехтық жә не томдық қ ой терісіне, ол былғ арығ а ешкі терісі жатады. Сондық тан стандартқ а сә йкес келуі керек.

& & &

$$$002-007-000$3.2.7 Дә ріс №7 Тері ткані мен шаш жабынының қ ұ рылымы.

Сабақ тың мақ саты: ә ртү рлі малдардың жү н талшығ ының қ ұ рылымы.

Қ ылшық ө сіп тұ рғ ан жері учаскісін жү нді бө лігі; ал талшық тың тө мең гі бө лігін-буылдығ ы деп атайды. Мұ нда жү ннің ө суі баяулайды, жү н талшығ ының клеткалары қ ан тамырларынан кө бірек алады. Клеткалар бө ліну жолымен кө бейіп, бірте-бірте бө лініп, мү йізделеді, жү н талшық тарын қ ұ райтын солар. Талшық тың тамыры ө ніп тұ рғ ан тар жү н талшығ ының қ ынабы, қ ынаптың сыртқ ы жағ ында май бездері орналасады. Май бездері 2-еу болады. Олардың шығ атын жолдары қ ынаптың ішінің жоғ ары бө лігіне еніп жатады, осылайша қ ұ рылымның арқ асында тү ктің тамыр бө лігі иай бездерінен майланып тұ рады. Жү н талшығ ының ө зіндік глитологиялық қ ұ рылымы бар, яғ ни олар 3 қ абаттан тұ рады: қ абыршақ ты қ абат-талшық тың сыртқ ы қ абығ ы, ол оны сыртқ ы ортаның бұ затын ә серлерден қ орғ айды, ол ә р тү рлі формадағ ы клеткаларда жатады, мысалы: талшық тың қ абыршақ ты қ абаты қ ыртысты сақ инағ а ұ қ сас.

Қ абыршақ тардың бұ зылуы жү ннің мық тылығ ын, беріктігін жә не басқ а да функциялық қ асиеттерін нашарлатады.

Қ ыртысты қ абат-талшық тық негізгі массасы, ол қ абыршақ ты қ абаттың астында, талшық тың беріктігі, созылғ ыштығ ы, серпіндігі осы қ асиеттерге байланысты. Қ ыртысты қ абатты клеткада бояғ ыш заттар пигмент болады, ол жү нге тү с береді.

Ө зекті қ абат-ө лі, ірілі жә не ауыспалы, мық ты болады, ол болбыр байланысқ ан клеткалардан тұ рады. Клетканың арасы ауамен толтырылғ ан. Ө зекті қ абат жү н талшық тарының ортаң ғ ы бө лігінде орналасады. Бұ л қ абат неғ ұ рлым кү штірек, дамығ ан болса, талшық тар берік болады. Мұ ндай талшық тардың иректілігі онша емес, кейде морт ү зіледі.

& & &

$$$002-008-000$3.2.8 Дә ріс №8 Теріні консервілеу ә дістері

Сабақ тың мақ саты: консервілеу ә дістерін ү йрену.

Сабақ тың мазмұ ны: ұ шадан бө лінгеннен кейін салқ ындағ ан, ластан тазартылғ ан шелденген теріні кө п кешіктірмей консервілеу керек. Яғ ни, тері ұ лпасында сойып алғ аннан кейін де кү рделі биохимиялық процестердің жү руі тоқ талмайды. Дегенмен тірі кездегідей болмайды. Оттегі кіру тканьдердегі зат алмасудан пайда болғ ан қ алдық тардың сыртқ а шығ уы процесі бұ зылады. Ә сіресе терідегі май мен тері бездері тез бұ зылады. Тері тканінің ө з ферментінің ә серінен ыдырап бұ зылуын афтолиз деп атайды. Теріні шірітіп бү лдірмес ү шін теріні консервілеу ә дісі болып табылады. Осы кө бінесе шіруге ә серін ә келетін ылғ ал мө лшерін азайту керек. Шірітуші организмдер терідегі 40% ылғ ал артқ ан кезде, интенсивті тү рде дамиды. Терідегі ылғ алдың мө лшерін азайту ә ртү рлі ә діспен іске асырылады. Ол ү шін теріге қ анық қ ан ас тұ зының ерітіндісін енгізеді. Афтолиз процесі ә детте ә лсіз қ ышқ ыл ортада, ал шіру процесі ә лсіз сілтілі ортада жү реді. Мал терісін консервілеудің ылғ алды немесе қ ұ рғ ақ тұ збкн тұ здау, тұ здалмай сол кү йінде кептіру, қ ышқ ылдап тұ здау, қ атыру сияқ ты ә дістері қ олданылады.

& & &

$$$002-009-000$3.2.9 Дә ріс №9