Сабақ мақсаты:Терінің салмағын анықтаулы меңгеру.

Сабақ мазмұ ны: Терінің салмағ ына қ арай топқ а бө лінеді: М: ірі қ ара малы бойынша бұ зау терісі тайынша жә не торпақ терісі болып келеді.

Торпақ немесе полукожник 10-13 кг дейін 10 кг бұ зау терісі болады. Жас малдар тобының терісі салмағ ына қ арай жең іл, ауыр, орташа. Ө лшеу жыл сайын мемлекеттен тексеру бақ ылауынан ө ткен таразымен ө лшенеді. Ол 100 кг дә лдікке дейін жү ргізіледі. 50-ден жоғ ары болса, нақ ты кг алынады.

Тері салмағ ын таза кү йінде анық тайды, яғ ни ет, ет қ алдығ ы, май қ ан ұ йындысы, мұ з жә не тұ з болмауы керек. Ө йткені сол ү шін тері салмағ ын кемітеді. Ірі қ ара малда терідегі ет жұ қ а қ абатын есептемейді. Тері салмағ ын қ амыту бірнеше тері партиясына тә жірибе жү ргізуге арқ ылы есептеледі. Қ атар жасалар алдында жә не соң ында ө лшенген соң теріні кө рсетіп тұ рғ ан салмағ ына алынып тастағ ан қ осымшалар арқ ылы анық талады. Осыдан бір терінң біршама салмағ ын шығ арып қ осымшалары бар терілерді тү зетеді. Егер ұ сақ малдарда артық қ осымша болса, 200 г ірі қ ара 500 г бар деп есептелінеді де ол ө ткізген тірі санына байланысты алынып тасталынады. Негізінен терідегі жоғ алту салмағ ы ә ртү рлі болады. Ол бойынша- стандартта коэффициенттер бекітіледі. Мысалы: консервілеуген терілер, консервіленбеген жә не буланғ ан терілер қ атырылғ ан терілер. Қ алыпты жоғ алту салмағ ы бойынша қ атырылғ ан тері 5% жоғ алтады. Қ ұ рғ ақ тұ здау кезінде 50% жоғ алтады. Суық туздауда 13%. Бұ л бірақ ауытқ ып кө рсеткіштерін анық тап отырады, яғ ни ол консервілеу жағ дайына байланысты. Анық тау теріні органалептикалық жә не аналиптикалық анық тайды. Ол тұ здалғ ан терілер ү шін кө бінесе қ олданады. Ол ү шін терінің ә р тү рлі аймақ тарында тері қ атырылады. Огузокпен 1-2 рет са кө леміндегі 6-9 салмақ тағ ы теріні кесіп алады. Алынғ ан ү лгіні 2- ге бө леді. Оны 2 мм ұ зындық та ұ стап, қ ұ рғ ақ массада шкафта кептіреді. Ірі 180-170º, 137-135º С қ ой, ешкі, кептіреді. Оның ылғ алдылығ ын анық тау формуласы:

ω =м-1

м*100 арқ ылы анық талады.

m-кептірілген дейін салмағ ы

m-1- кептірілген дейін ү лгі салмағ ы

& & &

$$$002-0011-000$3.2.11 Дә ріс №11 Теріні алғ ашқ ы ө ң деу.

Дайындық процес – жібіту, мездерме, золонше, сгомка т.б. Омока- шикізаттағ ы ә ртү рлі заттардың кір жә не қ аннан тазарту мақ сатында суғ а салу. Отмокадан кейін тері жағ дайы жақ сарады да, мездрение жақ сы жү реді, яғ ни ішкі бө лігісіндегі ет қ алдығ ы, май, терісі асты клечаткасы жоғ алады. Терінің шел қ абаты бө лігіндегі артық қ абаттан қ ұ тылғ анан кейін, терінің беткі бө лігін, жү ннің ө ндеуге кө шеді. Ол ү шін теріні сілтіні қ оспаның ө ндейді. Зоолиния эпидермис пен шаш буылдылығ ының юұ зылуына ә келеді. Тері мен шаш арасындағ ы байланыс ә лсірейді, согдық тан келесі –опнрацияны жең ілдету ү шін- жү нді қ ырады. Ол шаш тү птерін қ ыру машиналарымен жү ргізіледі. Шикіззаттан шашты босатып алу (голье) деп аталады. Топырақ қ алдық тарын химикат кө егімен голье кү лсіздендіреді жә не оны сумен жуады. Одан соң голье жұ мсақ тық пен мпйсыздық тың беру ү шін ферметпен ө ң дейді. Дайындық процесі пикелеваниямен ө ң деледі.

Майсыздандыру тауарлық қ асиеті анық тауғ а кө мектеседі, сонымен қ атар шаш жабыны тү сі мен тері тканінің айқ ын кө рсетеді. Теріні сыпырғ анан кейін майсыздандырудың 2 ә дісі қ олданылады:

1 Механикалық –ө тпейтін пышық пен немесе қ атты майларда алу ү шін скоба балшық, қ ұ м, ағ аш ұ нтағ ы т.б кө мегімен. Жаң а шешілген терідегі ет қ алдық тарын ө тпейтін пышақ пен қ ыру арқ ылы алып тастайды. Оның қ ыртыстарын жазу ү шін арнайы қ алыпты салып, қ атты тартады. Тері майын қ ыру жә не еттерін алу ү шін шаштың ө суіне қ арсы бағ ытта болуы керек, яғ ни қ ұ йрық тан басқ а қ арай. Арнайы майсыздандырудан (песец) тері жабыны аң терілеріне кептіргенен кейін жү ргізеді, ө йткені қ алып қ ойғ ан май тері сарғ айтады.

Теріні дұ рыстау- тез жә не біркелкі кебу ү шін жә не кептіру кезің де теріге қ алыпты кө лемімен нақ ты пішін беріп, ә демі ү шін қ олданады. Егер теріні дұ рыстамай, жазбай кептірсе, олардың табиғ и тү рін жоғ алтып, тері кесе кү йінде кеуіп қ алады. Терінің ә ртү ріне жә не кө леміне, пішініне, оның сыпыру ә дісіне жә не ө ндіріспен экспорт талаптарына байланыты арнайы пішіндегі ә ртү рлі қ алыпты (тровилка) пайдаланылады.

Тері тү тікпен шешудегі ең қ арапайым тү ріне- сына тә різді (клинавидиал) жатады. Ол бір жағ ы ө те жалпақ тақ тадан тұ рады. Қ алыпты, жің ішке жағ ы, ал жалпақ бө лігіне- аяқ жағ ын тартып қ ояды. Аша тә різді жә не қ озғ алмалы қ алыпты пайдалану ұ тымды келеді. Пластпен (жазылғ ан) сыпырылғ ан тері рамалдары тү зіледі, ал жұ қ а тақ тайшадан жасалып арнайы кө лемін ө згертетін (ү лкейтіп, кішірейтіп) шегелер қ ойылады. Ондай рамаларда терілер жіппен тартылады.

Илеу процесі –ол голяны илеу заттарымен ө ң деп былғ арығ а айналдыру илеудің негізгі ә дістері: промдық, қ ұ растырылғ ан мпйлы болып табылады. Бұ л илеу ә дісі тү зу хромы мен ө сімдіктердің сулы ертіндісімен тұ ратын илеу заттары- емен, шырша жә не т.б ағ аштардан немесе қ абақ тарынан дайындалады. Майлы ө ң деу ә дісі қ ой, ешкі жә не бұ ғ ы терісімен, замшы (кү ндері) шығ аруда пайдаланылады. Одан кейін голядан қ осымша беткі қ абатын алып тастап, су жануарлары майларымен ө ң дейді

& & &