Анналдар» мектебінің пайда болуы. М. Блок пен Л. Феврдің шығармашылығы.

1. ХҮ І ғ асырдағ ы мә дени тарихты зерттеу.

2. Тарихи ғ ылымның тиянақ ты қ ұ рылымын қ айта қ арастыру.

19 ғ асырдың аяғ ында-20 ғ асырдың басында қ алыптасқ ан Француз тарихы ғ ылымы ұ йымы екі соғ ыс кезең і аралығ ында сақ талды. Кө пшілік тарихшылар жұ мыс істеген тілдік лексикалық сө здік факультеті университеттің тарихшыларды даярлайтын жә не басты тарихи зерттеу орталығ ы болды. Ғ ылыми дә реже атағ ын жә не диссертация қ орғ ауды тек ғ ана Франзуз университеті қ абылдайтын. Тарихи ғ ылымды дамытуда маң ызды ү лес қ осқ андар: Ұ лттық хартия мектебі, Жоғ арғ ы қ алыпты мектеп, Колледж де Франс, ертеректе қ ұ рылғ ан ірі ғ ылыми -білімдік мекеме. Маң ызды тарихи кезең дерді мә селелерді зерттеуде, ү лкен ұ йымдастырушылық рө л атқ арғ ан жә не бұ л кезең дерді зерттеу ә рекетімен айналысқ ан тарихи қ оғ амдар мен журналдар болды. 1958 жылғ а дейін француз тарихшылары, диссертация қ орғ ауда, гуманитарлық ғ ылымдары докторы дә режесін алуғ а ұ сынылғ ан.Бұ л дә реже тарихшылардың филологтармен бірдей атауда болды.Докторлық дә режеге талап ө те жоғ ары болды.Ізденушіден екі мә тін тапсыру ұ сынылғ ан: негізгі жә не қ осымша.Негізгі мә тінде зерттеудің тү пкі мазмұ ны кең деректік негізде алынғ ан болса, ал диссертацияғ а қ осымша да автордың деректанушылық жә не тарихнамалық зерттеу мә селесі аймағ ындағ ы компетенттігін кө рсететін болғ ан.Қ орғ алғ ан диссертация жарық қ а шық қ андық тан, француз тарих ғ ылымы кө лемді зерттеулермен ү немі толық тырылғ ан.

Бірінші дү ниежү зілік соғ ыстан кейін ұ лттық ө зіндік санада француз қ оғ амында ү лкен орын алғ ан осы оқ иғ ағ а байланысты патриоттық рухты жанаша ойлау болды.Елде ә леуметтік кү рестің ық палымен ә леуметтік..экономикалық мә селелерге қ ызығ ушылық ө сті.Ә дістемелік ғ ылымды дамытуда танымдық ахуалдың ү лкен ә серімен А.Эйнштейннің салыстырмалы теориясына ауды осығ ан сә йкес: физикалық қ ұ былыс есебінен абсолюттік жү йе бақ ылаушығ а тә уелсіз ө мір сү рмейді жә не абсолютті уақ ыт болмайды, қ андай да бір есептік жү йеден байланыссыз, микроә лем заң дылық тары нағ ыз сипатқ а иеленеді.Адамның мінезі оның санасымен жиі анық талмайды, ол сана бө ліктері жә не сана бө ліктерінің ә ртү рлі кешенінде бекиді деген З.Фрейд идеясын зор қ ызығ ушылық пен қ абылдағ ан болат ын.Бұ л барлық идеялар, салыстырмалы қ ағ идадан фрейдизмге дейін, ә лемді объективті тануғ а ақ ыл-ой қ абілетсіз екендігінің куә сіндей жиі талқ ыланды. Францияда А.Бергсон философиясы осы салада танымал болуы оның сө зі бойынша, тү пкі ө мірді ұ ғ ыну адамның шығ армашылық ә рекетінің ақ ылдылығ ынан емес деген тұ жырыммен, оның интуициясында деп ақ ылдылық кө зқ арасты басуғ а ұ мтылды

Бірінші дү ние жү зілік соғ ыс аяқ талғ ан соң, француз тарихи ғ ылымына зор ық пал еткен, дә стү рлі позитивистік бағ ыт болды.Олар кө пшілік француз университеті кафедраларын басқ арды, журналдарды басқ арды, бірнеше ірі жинақ тық басылымдарды ә зірледі «Қ азіргі Франция тарихы тө ң керістен бейбіт 1919 жылғ а дейін «(1920-1922) 10 томдық, Француздың ұ лттық тарихы» (1929) 19 томдық, 1933 жылы Сеньобос: «Француз ұ лтының ақ иқ ат тарихы» деген ең бегі басылып шық ты.Соғ ыстан кейінгі кезең де француз тарихнамасына «адам географиясы» идеясы мектебі ық пал ете бастады, оның негізін қ алағ ан Пьер Видаль де ла Бланш (1845-1918) болды.Бұ л мектеп демографиялық фактор мен қ оршағ ан табиғ и қ оғ амғ а ық палын зерттеді жә не оның ө кілдері тұ рғ ындардың кө ші -қ оны мә селесін қ арастырып, экономикалық жә не демографиялық ө суді, тарихи зерттеудің объектісі салдары тұ рғ ысынан алғ ашқ ылар болып бастады.

Екінші дү ние жү зілік соғ ыс қ арсаң ында -ақ, 1938 жылы Р.Арон Философияғ а кіріспе тарихын ол релятивистік жә не субъективистік тұ рғ ыдан тарихты ұ ғ ынудағ ы немістік неокантиандық рухты қ алады.

Француз тарихнамасының жалпы позитивистік кейпін ө згертуде Люсьен Февр (1878-1956) жә не Марк Блок (1886-1944) басты рө л атқ арды.Февр Дижонда жә не Страсбургта профессор болды, содан кейін Коллеж де Франста қ азіргі ө ркениет тарихы кафедрасын басқ арды.Оның қ ызығ ушылық шең бері: география, ортағ асыр мә дениеті тарихы жә не тарихи психология болды.Блок Страсбург университетінде жұ мыс істеді, содан кейін 1936 жылы Париж университетінде экономика тарихы кафедрасын басқ арды.Феврдің негізгі ең бегі:»Мартин Лютер тағ дыры»(1928)»Проблема неверия в 16 веке. Религия Рабле» (1942). Февр тағ ы да кө птеген санды мақ алалар, рецензиялары жарық кө рді.оның жинақ тары:» Тарих ү шін кү рес» (1962),»Тарихтың тұ тастығ ы ү шін» (1962).М.Блоктың негізгі ең бектері:»Короли чудотворцы»(1924), Франция тарихының аграрлы ерекшелік сипаты»(1931),»Феодальдық қ оғ ам» (1939-1940) 2-кі томдық.

Л. Февер мен М.Блоктың кө зқ арастарыА.Берра, Э.Дюркгейм жә не маркисизм ә серімен қ алыптасты.Февер мен Блок дә стү рлі позитивистік қ ұ былыстық тарихнаманы ө ткір сынады.Олар тарих қ ұ былысты суреттеп қ ана қ оймай, болжамдарды қ озғ ап, мә селе қ ойып, шешіп жә не жалпыкө лемдік синтетикалық ғ аламдық тарихты жасауғ а ұ мтылып, адамдар ө мірін жан-жақ ты қ амтитын ә леуметтік, психологиялық, моральдық, дінилік жә не эстетикалық, саяси, экономикалық кө зқ арасты білдірді.Февр мен Блок ә леуметтік экономикалық қ атынасты қ оғ ам тарихында географиялық жә не демографиялық фактордағ ы зерттеуге жә не тарихшыларды пә наралық синтезге бағ ыттады.Жаң а зерттеу мә селесі, олар кө ң іл аударғ ан, қ оғ амдық психология тарихы, ұ жымдық қ ұ ндылық тар мен кө ріністерді зерттеу болды, сондық тан Февер мен Блок тарихи ділділікті анық тағ ан. Олар тарихи фактілер қ атарына оқ иғ алар ғ ана емес, ә леуметтік- экономикалық даму ү рдісі жә не қ оғ амдық психология ө згерістірін де кіргізген.Блок пен Февер пайдаланатын деректер шең берін кең ейтуге шақ ырыды жә не жазбаша деректерге сү йеніп, зерттеу мақ сатына барлығ ын қ олданып, адамдарғ а қ атысты, адамғ а қ ызметке байланыстының болуын кө рсетті.Олар тарихи ү рдістің барысына ық пал ететін қ андайда бір факторды тү сіндірмеді, бірақ та ү немі маң ызды фактор рө ліне ұ жымдық психология, ділдікті алғ а қ ойды.Зерттеу барысы бойында барлығ ы тарихшының кө рсетіп, бейнелеуімен берілгендіктен, осы тұ рғ ыда Блок пен Февер кө рсеткендей, тарихи факты тарихшысыз ө мір сү рмейді, олардың ашылып, қ ұ рылуында тарихшының зерттеу фактысы барын атағ ан.Бірақ та Блок пен Февер тарихшының танымдық мү мкіндігіне сенеді, жә не адам мен табиғ атты тануғ а, тү сіндіруге болады деген. 1929 жылы Блок пен Февер жаң а жалпы тарихи журнал бағ дарламасымен «Анналы экономической и социальной истории» атты журнылдың негізін қ алайды.Олар «жаң а тарихи ғ ылымдар» негізін салып, екінші дү ниежү зілік соғ астан кейін АҚ Ш..та «жаң а ғ ылыми тарих» атауын алды.

«Аналлдар» негізін қ алаушылармен қ атар француз тарихнамасында ә дістер мен тақ ырыптарды жаң артуда экономикалық тарих мамандығ ы бойынша: Франсуа Симиан (1873-1935) жә не Эрнест Лабрусс (1895-1988) Ф. Симиан қ оғ ам ө міріне экономикалық циклды кіргізуге ұ мтылды: ұ зақ ү лкен, қ ысқ а, аралық циклдар. Ол циклдардың ауысымдық себептерін ақ ша массасының кірісі мен шығ ысынан қ арастырды, ақ шаның бағ а ө згерісіне, бағ аның ауытқ уына, қ озғ алысына қ арады, онда ең бекақ ы дең гейі анық талды, табыс жә не басқ адай табыстар, бағ а ауытқ ушылығ ы жә не табыстар, оның талқ ылауынша, ұ жымдық психологияғ а ық пал етіп, сол арқ ылы ә леуметтік қ атынасқ а ә сер еткен. Осы бағ ытта Э.Лабрусс ең бегінде: экономикалық цикл ө зінің ырғ ағ ымен, тарихи дамуды анық тайды, ө йткені бағ адағ ы ө згерістер, ә ртү рлі ә леуметтік топтар табыстары жә не ә леуметтік..саяси кү рестерге бұ рып ә келеді деген ойды дамытқ ан.Осы кө зқ арасқ а тоқ тағ ан Лабрусс, екі кө лемді ең бек жазады: «18 ғ асырдағ ы Франциядағ ы бағ а қ озғ алысы мен табыстары очеркі» (1933 -1936) 2- кі томдық жә не «Француз экономикасындағ ы ескі тә ртіптің соң ында жә не тө ң керіс басындағ ы дағ дарысы»(1944).Лабрусс ауқ ымды мұ рағ ат материалдары негізінде 1726-1789 жылдары ұ зақ уақ ыт ең бекақ ының тө мендеуі жә не ө мір сү ру қ ұ нының ө суін анық тады. Ол 18 ғ асырда Францияда ә леуметтік қ айшылық тардың ө ршуіне ә сер еткен ірдістерді кө рсетіп, онда шаруалардан ондық жә не заттай сеньорлық тө лемдердің ө скенін, жалдық тө лемдер динамикасын кө рсетті. Лабрусс мынадай қ ортындығ а келді: 1789жылы тө ң керіс басында, ұ зақ тығ ы ә ртү рлі ү ш экономикалық ү рдіс болғ ан «ұ зақ толқ ын» жоғ арғ ы нү ктесі, экономиканың ө рлеуі жә не бағ аның ө суі, 1730 жылы француз буржуазиясын байытқ ан; экономикалық конъюнктурдың қ ұ лдырағ ан цикларалық шың ы, ескі тә ртіптің соң ғ ы екі он жылдығ ына келеді; онда егіннің шық пауы, ө ткір азық -тү лік тапшылығ ы дағ дарысы мен жаппай кедейлердің маусымдық қ ымбаттаушылығ ының апаттық шырқ ауы, 1789 жылы шілде тоқ уына жеткізеді. 18 ғ асырдағ ы экономиканың ө рлеуі, бағ аның ө суі тым ұ зақ уақ ыт ахуалдың дамуына ық пал еткен; мұ ның ө зі буржуазияның ө рлеуін қ амтамасыз етіп, оның реформатырлық шылдығ ын тудырды.

Лабрусс ө зінің логикасына жақ ындай келе, ә леуметтік қ озғ алысты, тө ң керістік жә не саяси дағ дарысты сө зсіз экономикалық ауытқ ушылық ты коньюктурамен байланыстырады.Француз тө ң керісі онда «ескі типтегі» экономикалық дағ дарыстың салдары «қ айыршылық дағ дарысты» тудырғ ан жә не нан бағ асын қ ымбаттатқ андық тан қ озғ алыста басты рө лді айқ ындағ ан.

Ұ с ы н ы л а т ы н ә д е б и е т т е р: