Дәріс №13. Итальяндық микротарих.

1. Итальяндық микротарих амалдарының француз зерттеушілерімен (Б. Лепти, Ж. Ревель) қ атар дамуы.

2. 1970 ж-дағ ы микротарихтың қ алыптасуы

3. Микротарихшылардың кішігірім тарихи объектілерді таң даудағ ы қ ызығ ушылығ ы.

Қ айта ө рлеу дә уірі ө зінің сипаты бойынша Батыс Европа қ оғ амының тарихында ө тпелі кезең болды. Гуманистік дү ниетаным ақ сү йектік, антишіркеулік сипатта болды.

Италиядағ ы гуманистік тарихнама ө з бастауын Франческо Петрарки (1304 – 1374) и Джованни Боккаччо (1313 – 1375) кө зқ арастарынан алады.

Петрарка ө зінің «О знаменитых мужах» шығ армасында Рим тарихын биография негізінде, 21 биографиия ұ лы римляндар Ромулдан цезарьғ а дейін жә не биографилар Пирр, Александр Македонский жә не Ганнибал. Петрарканың биографиялар жинағ ынан оның бә рін еске тү сіру ү шін жазғ андай кө рінеді, яғ ни ол Римнің Италияның XIV ғ асырдағ ы бө лінісінен кейінгі ұ лылығ ы сипатталады. Биографияда идеалданғ ан батырлар Тит Ливидің ең бегінің негізінде жазылғ ан. Алайда, ол ортағ асырларды сынауғ а кө шеді.

Боккаччо тарихи шығ армалардың ү лгілерін тү сінген кү йінде қ алдырды. «О славных женщинах» шығ армасында антикалық авторлардан анекдоттық материалдарын жинағ ан, оның ешқ андай тарихи қ ұ ндылығ ы болмады. Боккаччо да итальян тілінде «Жизнеописание Данте» шығ армасын жазды, бірақ мұ нда тарихи жанрды толық сақ тады. но и в этой работе он не выдержал полностью жанр исторического сочинения: Данте выступает здесь только как писатель, а его политические взгляды и роль в политической жизни Флоренции остаются в стороне. Жалпы Петрарка жә не Боккаччо шығ армалары, тарихи мысалдағ ы ә дебиет болды, алайда тарихи ә дебиет бола алмады.

XIV ғ асырдың соң ында гуманистік бағ ыттағ ы тарихи ә дебиетте «тарих» деген атаумен ә дебиететр пайда болды. Бұ л кезең ге Леонардо Бруни (1374 – 1444) шығ армалары жатады. 1405 -1415 жж. Бруни папаның куриясында хатшы қ ызметін атқ арғ ан, 1427 ж. Ө мірінің соң ына дейін Флоренция республикасының канцлері болғ ан. Оның басты шығ армасы– «История Флоренции в 12 книгах», латынь бойынша жазылғ ан. Осы кезең нен тарихилық жә не тарих жазу п.б.

Бруни Поджо Браччолини (1380 – 1459), оның шығ армасы «Восемь книг истории народа Флоренции». Мазмұ ны бойын XIV –XV ғ ғ. Флоренция мен миландық герцогтардың соғ ысы жазылады. Риторикалық тарихнамағ а кө п кө ң іл бө лген Венеция. Тарихнама бұ л жерде саяси тапсырыс ретінде. Ұ лы венециялық тарихшы Сабеллико (Марк Антонио Коччо) оның кітабы «Тридцать три книги истории Венеции от основания города», Мазмұ ны бойынша риторикалық шығ арма болды, алайда ол сол ү шін ө мірлік зейнетақ ығ а ие болды. Тағ ы бір Венецияның тарихшысы Пьетро Бембо (1470 – 1547), «История Венеции в 12 книгах» кітабын жазды.

Лоренцо Валла (1407 – 1457). Ол «Историю Фердинанда, короля Арагона, в 3 книгах», кітабының авторы.

Валлдың тағ ы бір ең бегі – «Трактат о подложности Константинова дара» (1440). Аталғ ан ең бекте автор деректердің тарихи сынның негіздерін қ алады.

Қ айта ө рлеу дә уірінің кө рнекті ө кілі буржуазиялық саяси ілімінің негізін қ алаушы Никола Макиавелли саяси қ айраткер, дипломат жә не тарихшы ретінде де кең інен танылады. Мемлекет жә не қ ұ қ ық концепциясы тарихында оның саяси идеялары қ арама-қ айшылық тар мен жаң а ізденістерге толы болды. Оның мемлекет пен қ оғ ам дамуы туралы кө зқ арастарын жақ таушылар мен сынаушылардың кө птігі олардың бұ л мә селедегі даулы айтыстары да Макиавелли ең бегінің қ ыр-сырын одан ә рі анық тай алады.

1469 жылы Италияның Флоренция қ аласында заң гер отабасында дү ниеге келген Никола жас кезінен бастап-ақ қ ұ қ ық тану негіздерімен еркін таныса алды. Қ аржы қ иындығ ынан университеттегі оқ уын толық аяқ тай алмағ ан ол оқ уғ а деген қ ұ штарлығ ы мен ізденісінің нә тижесінде ө здігінше оқ ып ғ ылымның ә ртү рлі саласы бойынша терең білім алады. 1948 жылы Флоренция республикасында ә ртү рлі мемлекеттік істермен шұ ғ ылданады, осы дә уірдегі кө рнекті саяси қ айраткерлер мен жү здеседі. Саяси іс-шараларды ұ йымдастыруғ а жә не ө ткізуге қ атысады.

Басқ а елдермен Италияның ә ртү рлі қ ала-мемлекеттерінде дипломатиялық сапармен болғ ан Макиавелли бұ л елдердің мемлекеттік басқ ару істерімен терең ірек танысады. Осы жылдар аралығ ында Н. Макиавелли ү кіметтік жарлық тар мен заң дарды дайындауғ а қ атысумен бірге мың дағ ан ә ртү рлі дең гейдегі хаттар мен ұ сыныстар жазады. Қ ызмет бабында ү лкен тә жірибе жинақ тағ ан ол мемлекет жә не саясат мә селелері жө нінде мемлекет басшысының сенімді кө мекшісі жә не кең есшісіне айналады.

1512 жылы Флоренция республикасының қ ұ лауына байланысты бірге бү кіл ү кімет қ ұ рамымен бірге ол да қ ызметсіз қ алады жә не оғ ан қ андай да бір мемлекеттік іспен айналысуына тыйым салынады. Саяси жә не мемлекеттік қ ызметтен шеттетілген ол бұ дан кейінгі ө мірін ә деби шығ армашылық қ а арнайды. 1513 жылы «Патша», «Тит Ливийдің бірінші онкү ндігі», 1519 жылы «Ә скери ө нер туралы», 1520 жылы «Флоренция тарихы» жә не тағ ы басқ а ең бектерін жазады.

Макиавеллидің саясат саласындағ ы ең басты ең бегі- «Патша» шығ армасы мемлекет басындағ ы адамдардың ел билеуде басшылық қ а алуына арналғ ан ә ртү рлі кең естер мен ұ сыныстар жә не қ ағ идалар берілген туында болып табылады. Ол бұ л шығ армасында Италияны біріктіретін директорғ а қ ажет қ асиететрді ежектеп кө рсетеді. Макиавелли елді біріктіру мен билік мақ сатына жету ү шін барлық амал-айланы қ олдануғ а, яғ ни қ ол астындағ ыларды алдауғ а, ө тірік айтуғ а, уә дені аяқ қ а басуғ а, зұ лымдық қ а баруғ а адамдарды қ ырып-жоюғ а, қ атал тә ртіп пен кү ш қ олдануғ а жә не опасыздық жасауғ а да болады деп ү йретті. Бұ л ү шін, ол билеушінің бойында арыстан мен тү лкінің қ асиеттері қ атар болуы жә не ө тірік пен екіжү зділіктің ұ лы ө нерін терең мең геруі керек деп тапты.

Оның айтуынша, билеушіде табиғ ат пен адамның қ асиеттері қ атар жинақ талуы қ ажет. Андардың қ асиеттерін айтқ анда ол арыстан мен тү лкінің қ ылық тарын ү йренуге жө н сілтеді. «Егер князь аң дардың ә діс-тә сілдерін ү йренуге мә жбү р болса, онда олардың арасынан тү лкі мен арыстанды таң дауы керек, ө йткені, арыстан жыланнан, ал тү лкі қ асқ ардан қ орғ ана алмайды. Сондық тан да жыланмен кү ресу ү шін тү лкі, ал қ асқ ырды жең у ү шін арыстан болу керек, тек арыстан болғ андар істің мә нін тү сіне алмайды» деп жазды Макиавелли.

Итальян ойшылының пікірінше, билеуші ө з іс-ә рекеттерінде дұ рыс деп тапқ ан ә дістер мен шараларды қ олдана алады. Ал, бұ л мақ сатта бұ рынғ ы айтылғ ан уә делер мен анттар бұ зылса, ә дептілік қ ағ идалары мен адамгершілік принциптері аяқ қ а тапталса, азаматтық бостандық шеттетіліп ескерілмей қ алса, онда тұ рғ ан ештең еде жоқ. Билеуші оғ ан бас ауыртып кө ң іл бө лмеуі керек. Ө йтпеген жағ дайда саясатта мақ сатқ а жету қ иынырақ қ а соғ ады «Макиавеллизм» деген атқ а ие болғ ан оның бұ л ілімі саясат пен билікте ө з мақ сатына қ алай жетсең де дұ рыс деген қ ағ иданың пайда болуына ә келеді. Оның бұ л кө зқ арастары феодалдық жә не буржуазиялық билеушілердің арасында кең інен таралды. Макиавеллидің бұ л ілімін қ азіргі кезеде де қ олданатындар бар.

Дегенмен Макиавеллиді зұ лымдық пен қ ұ йтырқ ы саясатты ғ ана уағ ыздаушы деп тү сіну қ ателік деп тү сінуі қ ателік болар еді. Ол ел билеу мен саяси мақ сатқ а жетудің бұ л ә діс-амалдарын жеке бастың мү ддесі ү шін емес, мемлекет, қ оғ ам игілігі ү шін, елдің тұ тастығ ы мен бірлігі, қ уаттылығ ы жә не тыныштығ ы ү шін қ олдануғ а кең ес береді. Ол ең алдымен ө з заманының патриоты, гуманисі, адал ұ лы болды. Оның теориясы, концепциясы, кө зқ арастары –сол дә уірдің саяси жағ дайын бейнелейтін еді. Саясат саласында ол ешқ ашан да зорлық ты, азғ ындық ты, жақ тағ ан жоқ. Керісінше, ол билеуші, саясаткер халық тың пікірімен санасуы керек деп есептеді. Егер саясаткер зорлық қ а сү йенсе ол оның жеке мақ саты болмауы керек. Оның айтуынша, зорлық тың мақ саты қ ирату емес, бү ліншілікті қ алпына келтіру. Кез-келген зорлық ә рекетті мемлекет мү ддесі ү шін жасалғ ан ғ ана ақ тауғ а болады.

Ұ с ы н ы л а т ы н ә д е б и е т т е р:

Негізгі:

1. Гинзбург К. Сыр и черви. Картина мира одного мельника, жившего в XVI в. М., РОССПЭН, 2000.

2. Гирц К. Интерпретация культур. Электронное издание, режим доступа: https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/girc/

3. Ле Руа Ладюри Э. Монтайю. Окситанская деревня (1294-1324). Екатеринбург, 2001.

4. Медик Ханс. Микроистория // Thesis. Теория и история экономических и социальных институтов и систем, 1994, Вып. 4.

Қ осымша:

1.Могильницкий Б. Г. История исторической мысли XX века: Курс лекций. Вып. I-III. 2001-2008.

2.Николаева И. Ю. Проблема методологического синтеза и верификация в истории в свете современных концепций бессознательного. Томск, 2005.

3.Олейников А. Микроистория и генеалогия исторического опыта? // Казус. Индивидуальное и уникальное в истории, Вып. 8. М., 2007, С. 379-393.

4. Анналы на рубеже веков: Антология, М., 2002.

5. Валлерстайн И. Конец знакомого мира. Социология XXI века. М., 2003.

Дә ріс №13. Немістің «кү нделікті тарихы»

1. Тарихи зерттеулерге ә уесқ ойларды тарту.

2. Кіші қ ауымды зерттеу жә не қ ызық тыратын деректердің аумағ ын кең ейту.

3. 1980 жылдардағ ы ГФР –дағ ы тарихи ғ ылымның дамуы.

ХХ ғ асырдың кө петегн тарихшыларды зерттеуге итермелеген жә не тарихнамада ұ зақ уақ ыт жетекші орын алғ ан тарихтағ ы макросараптамалық қ анағ аттандырылмаушылығ ы болды..Бұ л мә селелер толық тү рде рухани мә дениет мә селелерін зерттеумен айланысатындармен де шешіле алмады. Мысалы ділдер тарихын зерттеуші тарихшылар басыннан бастап аз ө згеретін тұ лғ алық емес қ оғ амдық сана қ ұ рылымдарына назар аударды. Осығ ан байланысты тарихшылардың қ ызығ ушылығ ы қ атардағ ы адамнаннемесе орта тұ лғ адан нақ ты индивидке ауысты. Бұ нда ол біржақ ты емес, қ иын жағ дайларда шешім қ абылдай алатын индивид еді. 1980 жылдары микротарихтың кең етек алуына байланысты биография жанрындағ ы жұ мыстар кө лемі кө бейді. Биография жанры тарихтың ерте кезең дері ү шін деректемелік базасында қ атаң шектеулерге ие. Ә сіресе қ оғ амның тө менгі жә не жоғ арғ ы қ абаттарын зерттеуде бұ л ерекше кө зге тү седі. Сондық тан зерттеуге элиталық қ атардың ө кілдері анағ ұ рлым оң тайлы. Олардың санасында кө біне гендерлік жә не ә леуметтік компоненттер айқ асқ ан.

Жаң а жеке тарихта индивидуалды биографиялар макросараптама тұ рғ ысыннан қ арастырылады жә не ә леуметтік контексті анық тауда қ олданылады. Биографиялық ә діс микротарих принциптерімен байытылып жә не бұ л гендерлік тарихтағ ы бірқ атар мә селелерді айшық тауғ а мү мкіндік берді, бұ лар-адамның қ оғ амдағ ы қ абылдануына матриоманиалды статустың рө лі, ө мірлік циклдың ә р кезең індегі психологиялық ерекшеліктері, рө лдік жү ктеулер жә не қ ысқ артулар, қ оғ амның девианттық ә рекетке реакциясы. Қ оғ амдық сананың ерлермен жасалғ ан стереотипі ә йелдердің ә рекеттік стереотипін детерминациялағ аны кө рсетілді. Бұ л ә йелдердің жыныстық ә рекетін басқ аруғ а арналғ ан, тә рбиненің қ аталдығ ын кө рсетті, білім жағ дайын, киім ү лгісін, сө йлеу мә нерін, жұ пты таң даудағ ы шектеулерді, іскерлік ә рекет тү рлерінің шектемесін кө рсетті. Осы шектеулерден шығ удың салдары трагедиялы болды.Осымен қ атар ә йелдік биография, ә йелдік персоналды тарих ө зімен бірге ерлер тарихынан ақ паратты қ оса ала жү рді. 1990жылдары ә йелдер тарихының кезең дестіру мә селесі қ айта ойластырыла бастады, ө йткенібұ л кезең демтіруді екі жыныстың да қ атынас тарихын еске ала отырып жү ргізу қ ажет еді. Қ азіргі таң да мұ ндац кезең дестіру ә ртү рлі тарихи кезең дерде бір бірінен ө згешеленетін механизмдерді зерттеу жолында ғ ана мү мкіндік алады. Олар ә йелдердің жыныстардың арасындағ ы айырмашылық тардың билік ету тү сініктерін мойындатуғ а кепілдік беруге арналғ ан. Ал бұ лар ө з кезегінде белгілік, мә дени зорлық ты іске асырудың ә дісі еді. Барлық тарихи дә уірлерде ерлер мә дениеті биліктің патриархалды қ атынастарын орнатуғ а жә не нығ айтуғ а ұ мытылды. Бұ л қ атынастар тарихи – мә дени тү рде қ алыптасқ ан жә не оларды табиғ и, тү п негізді ә рі бү кіл ортақ ты етіп кө рсетілді. Гендерлік тарихтың кезең дестіру мә селесінің негізгі мағ ынасы мынада- ә ртү рлі тарихи дә уірлер ү шін жыныстар арасындағ ы ә леуметтік рө лдер мен функциялардың айырмашылық тарын қ ұ райтын жә не кө рсететін механизімдерді анық тау. Бұ л жолда гендерлік тарих ә леуметтік тарихпен байланысқ а тү седі жә не қ оғ амдағ ы «ә леуметтік» категориясын тү сінігін байыта тү седі. Тарихшылармен қ атар гендерлік қ атынастар мә селесімен философтар да айналысады. Бұ л жерде, философиялық ортада гендер ә йелдер табиғ атының ерекшелігін бейнелейтін «бытийствелік» категория ретінде кө бірек қ абылданады. Осы категориялар барлық тарихи уақ ыттарда ерлердің рухани-психолгиялық қ ұ рылымынан ерекшеленетін айрық ша белгілерге ие. Гендерді зерттеуде философтардың негізгі басымдық тары гендерлік тарихтың ә р тарихи кезең дегі тарихи спецификасын кө рсетуге тырысатын тарихшыларғ а қ арағ анда олар ә йел спецификасы ерлермен салыстырғ анда ешқ ашан жоғ алмайды деп кө рсетеді жә не бұ л гендерлік қ атынастарда таусылмас қ айшылық тар туғ ызады.

Ұ с ы н ы л а т ы н ә д е б и е т т е р:

Негізгі:

1. Гинзбург К. Сыр и черви. Картина мира одного мельника, жившего в XVI в. М., РОССПЭН, 2000.

2. Гирц К. Интерпретация культур. Электронное издание, режим доступа: https://www.gumer.info/bibliotek_Buks/Culture/girc/

3. Ле Руа Ладюри Э. Монтайю. Окситанская деревня (1294-1324). Екатеринбург, 2001.

4. Медик Ханс. Микроистория // Thesis. Теория и история экономических и социальных институтов и систем, 1994, Вып. 4.

Қ осымша:

1.Могильницкий Б. Г. История исторической мысли XX века: Курс лекций. Вып. I-III. 2001-2008.

2.Николаева И. Ю. Проблема методологического синтеза и верификация в истории в свете современных концепций бессознательного. Томск, 2005.

3.Олейников А. Микроистория и генеалогия исторического опыта? // Казус. Индивидуальное и уникальное в истории, Вып. 8. М., 2007, С. 379-393.

4. Анналы на рубеже веков: Антология, М., 2002.

5. Валлерстайн И. Конец знакомого мира. Социология XXI века. М., 2003.