Отбасы және дәстүр

Отбасы дегеніміз – туыстық байланыста болатын, бірлесіп ө мір сү ретін адамдар тобы. Олар отбасында мемлекеттік заң дар мен ережелерді сақ тайды. Отбасында қ алыптасқ ан барлық жақ сы қ асиеттер, дә стү рлер адамғ а ө мір бойы серік болады.

Отбасында ер адам – басты тұ лғ а. Ә йел – оның серігі, кө мекшісі. Ер-азамат – шаң ырақ иесі, ә йел – отбасының алтын қ азығ ы.

Балалар жас кезінен ү лкендерді сыйлап, олардың айтқ андарын есте сақ тап, орындап отыруғ а тиіс. «Балаң ды бір жастан жеті жасқ а дейін патшадай сыйла. Жетіден он беске дейін қ ұ лың ша жұ мса, одан соң ө зің е дос сана, ақ ыл-кең ес сұ ра».

Қ азақ отбасындағ ы ең жақ сы дә стү рлердің бірі – балағ а ата-бабасын, яғ ни жеті атасын жә не нағ ашы жұ ртын таныстырып отыру. Ата-ана баласына кіммен (қ ай румен) тұ рмыс қ ұ руғ а болатынын айтып отырады.

Жеті ата - бір кісіден тарағ ан аталас қ ауым. Олар жеті атағ а жеткенде, тү йе, боз қ асқ а сойып, ү лкен жиын жасайды. Бұ л – «бұ дан былай аталастарғ а қ ыз алысуғ а болады» деп бата беру деген сө з.(«Қ азақ тың салт-дә стү рлері»)

Қ азақ та «шаң ырақ» сө зі «отбасы» деген мағ ынаны білдіреді. Адамзат ө мірінің бастауы да осы отбасы. Отбасы – адам ө мірінің негізгі кезең дерін бастан кешіретін ең кіші ә леуметтік топ. Ондағ ы адамдардың ә рқ айысы ә р отбасы мү шесінің дамуына ық пал етеді.

Ата-бабамызда «қ асиетті қ ара шаң ырақ» деген сө здің бар екенін білетін боларсыздар? Мұ ндағ ы «шаң ырақ тың» киіз ү йдің тө бесіндегі ең қ асиетті, киелі бө лігі екені де сіздерге белгілі. Шаң ырақ «ү й, отбасы» деген мағ ынаны да білдіреді. Жаң адан отбасын қ ұ рып, ө мірге қ ол ұ стасып бірге аттанғ ан жастарғ а «Шаң ырағ ың биік болсын!» деп бата береді. Бұ л – қ ұ рғ ан отбасың ның тұ ғ ыры берік, мә ртебесі жоғ ары болсын деген сө з.

Ұ лттық мә дениет

Қ азақ жерінде мә дениет ерте кезден бастап дамығ ан. Оғ ан еліміздің ә р ө ң ірінен табылып жатқ ан ортағ асырлық кө не қ алалардың орны, мә дени бұ йымдар басқ а да алуан-алуан заттар куә. Мысалы Есік қ орғ анынан, Жайық бойынан, Алтай ө ң ірінен табылғ ан алтын адамдар, ә ртү рлі бұ йымдар мен ә сем безендіріліп жасалғ ан қ ару-жарақ тарды атауғ а болады. Археологиялық қ азбалардан алынғ ан деректерге қ арағ анда біздің эрамызғ а дейінгі адамдар мекендеген кө не қ алаларда алаң дар, сә улет ө нерінің туындысы болатын ғ имараттар болғ ан. Одан бергі кезең дерде қ азақ жері мә дениетінің дамуына «Ұ лы Жібек

жолы» ү лкен ық пал етті. «Ұ лы Жібек жолы» бойындағ ы Отырар, Сауран, Сығ анақ, Тараз, Шымкент, Яссы сияқ ты мә дениеті дамығ ан ортағ асырлық қ алалар мә дениет пен ө нердің орталығ ы болғ ан. Ахмет Иассауи, Арыстанбаб кесенелері, Айша бибі, Алашахан мазарлары мә дениетіміздің тарихы кө не замандардан басталатынын кө рсетеді. Жоғ арыда аталғ ан қ алаларда ә дебиет, музыка, сә улет ө нерлері айрық ша дамыды. Бұ л қ ала – қ орғ андарда байырғ ы мә дениет қ алыптасты. Ұ лттық мә дениетпен бірге, тайпааралық, ұ лтаралық дә стү рлер де кө птен-кө п дамыды. Сондық тан сол кездің ө зінде мә дениетаралық байланыстардың бірте-бірте ө рістегенін аң ғ арамыз.

Қ азақ мә дениетінің дамуына сә улет ө нерімен бірге музыка ө нері, қ олданбалы ө нер ә сер етті. Қ азақ даласының ә р тү кпірінде осындай ө нерлердің ө зіндік дә стү рлері қ алыптасты. Мә селен, Сыр ө ң ірінің, Арқ аның, Жетісудың, Еділ мен Жайық атырабының ә н мен кү й, шешендік сө з бен поэзия дә стү рлерінің ө зіндік сипаты болды. Бұ л қ азақ мә дениетінің жан-жақ ты дамуына ық пал жасады.

Қ азақ тың ұ лттық мә дениетінің стильдері – ою-ө рнектерден айқ ын аң ғ арылады. Ою-ө рнектердің алуандығ ы мен байлығ ы, ә сіресе, киіз ү й бұ йымдарынан кө рінеді. Алаша, текемет, сырмақ, желбау, тұ скиіз, кілем, сандық беттеріндегі бейне-нақ ыштар далалық мә дениеттің эстетикасы.

Қ азақ стан мә дениеті жалпы адамзат дамуы сияқ ты ХХ ғ асырда айрық ша ө ркендеді. Қ азақ станның театр, бейнелеу ө нері, кино ө нері, саз ө нерінің қ азіргі заманғ а сай тү рлерінің дамуы – мә дениетімізді жаң а дең гей-дә режеге, сандық -сапалық белеске кө терді.