азақстанның табиғаты

Қ азақ станның табиғ аты алуан тү рлі. Солтү стігінің табиғ аты Орталық Ресейге жә не оң тү стік Ұ лыбританияғ а, оң тү стігі – Жерорта тең ізі елдеріне, Кавказ маң айына сә йкес. Мұ нда ойпаттар мен тө бесін мә ң гі қ ар мен мұ з басқ ан биік таулар бар.

Аумағ ының ширек бө лігін шө л мен шө лейт дала, қ алғ ан бө ліктерін таулар, теніздер мен кө лдер алып жатыр. Тянь-Шянь, Іле Алатаулары, Алтай, Тарбағ атай, Қ аратау, Кө кшетау, тағ ы басқ а таулар, Мұ ғ алжар, Сарыарқ а, Ү стірт қ ыраттары бар. Хан тә ң ірі шынының биіктігі — 6695 метр. Бурабай, Зайсан, Алакө л, Балқ аш сияқ ты кө лдер, Каспий тең ізі мен Арал тең ізінің едә уір бө ліктері, Жайық, Сырдария, Іле, Ертіс ө зендері т.б. сулар Қ азақ станның су бассейнін қ ұ райды.

Қ азақ станның жері кең -байтақ. Солтү стіктің суық ауасы мен оң тү стіктің ыстық желі ә серінен ауа райы қ атал континенталды болып келеді. Қ азақ станның оң тү стігінде кө ктемгі егіс жү ріп жатса, солтү стігінде бұ л кезде ә лі қ арлы боран соғ ып тұ рады. Қ ыс айларында солтү стік пен шығ ыста 41-45° дейін, тіпті -50° дейін аяз болады. Мұ нда қ ыс ұ зақ, орталық та қ алыпты, оң тү стікте жылы жә не қ ысқ а. Жаз солтү стікте жылы, орталық та ыстық, оң тү стікте ө те ыстық. Қ ұ мды аймақ тарда су болмайды, жауын аз жауады.

Ө сімдіктер ә лемі. Қ азақ станда жергілікті ө сімдіктер тү рі 6 мың нан асады, басқ а жақ тан ә келінген 500 тү рлі ө сімдік ө седі.

Қ ұ мды жерлерде басқ а жақ та ө спейтін сексеуіл ө седі. Сексеуіл ағ ашы ө те тығ ыз болады, суғ а батып кетеді, ал қ ызуы кө мір қ ызуына тең. Қ азақ станда басқ а жерлерде кездеспейтін ерекше ірі қ ызғ алдақ бар. Оның гү лінің ө зі 12-15 см дейін болады. Бұ лар «Қ ызыл кітапқ а» енгізілген. Қ азақ стан дә рілік, бояулық, хош иістік ө сімдіктерге бай. Орманы аз, ол республика жерінің ү ш пайызын ғ ана алып жатыр, барлығ ы – 11 миллион гектар.

Солтү стікте қ айың, ү йең кі, қ арағ ай топ-топ болып кездеседі. Негізгі орман алқ аптары Алтай, Жоң ғ ар Алатауы, Тянь-Шань тауларында жинақ талғ ан. Солтү стікте, орталық аймақ тарда картоп, қ ияр, бидай, кү нбағ ыс, қ арақ ұ мық ө сіріледі. Оң тү стікте қ ауын, қ арбыз, жү зім, ө рік, мақ та, қ ызанақ, алма ө сіріледі.

Жануарлар ә лемі. Қ азақ станның жануарлар ә лемі бай. Республиканың казіргі фаунасында сү тқ оректілердің 172 тү рі, қ ұ стардың 490 тү рі, бауырымен жорғ алаушылардың 50 тү рі, қ осмекенділердің 12 тү рі, балық тың 100 тү рі бар. Ал қ ұ рт-қ ұ мырсқ а, шыбын-шіркейлердің тү рі 70 мың нан асады.

Дала аймақ тарында қ оян, тү лкі, қ ызыл жә не сұ р қ асқ ырлар, ақ бө кендер, бү ркіт, тасбақ а тағ ы басқ а аң дар мен қ ұ стар бар. Республиканың оң тү стігінде улы жылындар, шаяндар кө птеп кездеседі. Кө лдер мен ө зендерде қ аз, ү йрек, тырна сияқ ты қ ұ стар кө п.

Тау барысы, дала ақ бө кені, тайгалық аю, каспий итбалығ ы, жабайы жылқ ы, қ ұ лан, сары қ аз, ақ қ у т.б. 87 тү рлі аң дар мен қ ұ стар қ ызыл кітапқ а тіркелген. Тү йе, жылқ ы, сиыр, қ ой, ешкі, тауық, қ аз, ү йрек, қ оян т.б. жануарлар мен ү й қ ұ стары шаруашылық ү шін қ олда ө сіріледі.

Қ азақ стандағ ы туризм

Біздің елімізде кейінгі жылдары туризм қ алың бұ қ араны қ амтитын демалыстың бір тү ріне айналып келеді. Нарық тық қ атынасқ а кө шкен кезде туризм бизнестің тамаша кө зіне айналып отыр. Ә лемнің алдың ғ ы қ атарлы елдерінің бә рінде туризм жақ сы дамығ ан. Туғ ан ө лкеге саяхат жасау адамдардың бойында табиғ атқ а деген сү йіспеншілікті арттырады.

Соның ішінде «Интурист» қ оғ амының орны ерекше. Ол халық тардың бір-бірімен етене араласуына жә не мемлекетаралық байланыстардың нығ аюына елеулі ү лес қ осып келеді. Сондай-ақ, шетелдерде туризм табыс табудың кө зі, шаш етектен пайда тү сірудің ең тиімді жолдарының бірі, яғ ни ел экономикасының бір ық палды бө лшегі болып табылатындығ ы белгілі болды. Қ азір бірқ атар мемлекеттерде туризмнен тү сетін табыс ел экономикасының 20 пайызын қ ұ райды екен. Ал бізде бұ л кө рсеткіш бір пайызғ а да жетпейтін кө рінеді.

Алайда біздің республикамызда бір-бірімен бә секелес туристік фирмалар қ атары жылдан-жылғ а кө бейіп келе жатыр. Солардың ішінде 50 жылдай тарихы бар, ө з ісіне қ алыптасып қ алғ ан еліміздің қ азынасына қ ажетті ү лесін қ ұ йып жү рген «Яссауи» компаниясы. «Яссауидің» тарихына, ө ткеніне ү ң ілер болсақ, ол ә ріден одақ кезіндегі «Интуристпен» байланысты бастады. Ол 1955 жылдың аяғ ына қ арай ашылғ ан болатын. Осы уақ ыттан бері шетелдіктер Қ азақ станның тарихи мекендерімен, ескерткіштерімен, табиғ аты тамаша жерлерімен жақ ын таныса бастады. Жыл сайын мың дағ ан турист Қ ожа Ахмет Яссауи, Айша-Бибі, Қ арахан кесенелерін, Павлодар-Сабындыкө л, Жасыбай кө лдерін, Қ арқ аралының сұ лу табиғ атын, Шығ ыс Қ азақ стандағ ы Марқ акө лді аралап ү лгереді. Алматы қ аласы ө зінің ең алғ ашқ ы шетелдік туристерін 1956 жылы қ абылдаса, 1974 жылы бұ л сан 8 мың нан асып ү лгерді. 1974 жылы Қ азақ ССР Министрлер Кең есі жанынан шетелдік туризм жө ніндегі басқ арма қ ұ рылды. Қ азақ станның табиғ и байлығ ының молдығ ы, ә сем табиғ аты шетелдік туристерді қ ызық тырып, оларғ а ү лкен ә сер етті.

1981 жылы Интуристке «Отырар» қ онақ ү йі пайдалануғ а берілді. Бұ л оқ иғ а туристік қ арым-қ атынастардың одан ә рі ұ лғ ая беруіне себепші болды. Шетелдіктердің Қ азақ станғ а кө п келген кезі 1985-86 жылдар аралығ ы болатын. Онда Польша, Германия, Франция, Италия, Ұ лыбритания елдерінен 42 мың дай турист келген еді. 1992 жылы республикамызда «Туризм туралы» Заң қ абылданды. Осы заң бойынша туризм экономикамыздың жоғ ары табысты саласына айналуы тиіс болатын. Міне, сол кездері республикамызда жү здеген туристік фирма мен компаниялар қ ұ рыла бастады. Олардың ішінде ең алдың ғ ы қ атарда «Интурист-Қ азақ стан» болды, ол Қ азақ стандағ ы тұ ң ғ ыш рет чартерлік ә уе рейстерін ұ йымдастырды. Қ ытайғ а баратын туристік пойыздың жү руіне ық пал етті, бұ л жылы компанияның кө мегімен шетелдерге шық қ ан туристердің саны 15, 4 мың адамғ а жетті.

1994 жылы 12 мамырда «Интурист» Қ азақ стан негізінде туризм жө ніндегі «Яссауи» мемлекеттік акционерлік компаниясы дү ниеге келіп, туризм ә леміне еркін есік ашты. «Яссауи» компаниясы туризм жө нінен Тү ркия, БАО, Қ ытай, Пә кістан, АҚ Ш, Германия, Жапония секілді ірі мемлекеттердің туристік фирмаларымен іскерлік байланыстар орнатып ү лгерді. Компанияның тағ ы бір жетістігі, ол халық аралық «Еуразия» туристік ассосациясына мү ше болып енді. Жалпы алғ анда – табиғ аты бай, дә стү рі берік, сә н-салтанаты мол қ азақ тың жері, Қ азақ стан топырағ ы ә лі талай туристердің жаң а дү ние ашуына кө мектесері даусыз. Адал ниетпен, таза пейілмен келген адамғ а қ ашанда есік айқ ара ашық, татар дә м де дайын. Бұ л Қ азақ стан туризмінің басты ұ станар қ ағ идасы, басты мұ раты деуге болады.