МИКОЗДЫҚ АЛЛЕРГИЯ

ДДҰ -ның мә ліметі бойынша соң ғ ы 15 жылда АҚ Ш-та саң ырауқ ұ лақ тық аурулардан кісі ө лімі 10 есе кө бейген.

Саң ырауқ ұ лақ тық аурулардың дамуына антибактериялық дә рілерді, ең алдымен антибиотиктерді ұ зақ уақ ыт қ олдануы ық пал тигізеді. Олар патогенді жә не сапрофитті флораны басып тастайды, дисбактериозғ а ә келіп саң ырауқ ұ лақ тық флораны дамытады. Сонымен қ атар, кортикостероидтерді, цитостатиктерді тағ айындау, сә улелі емдеу организмнің табиғ и қ орғ анысын тежеп, патогенді саң ырауқ ұ лақ тардың тіндерге енуі мен кө беюін жең ілдетеді.

Саң ырауқ ұ лақ ты жұ қ тыруы жә не суперинфекциялануы жіті ауруды созылмалы тү рге ауысуын, кө птеген аурулардың рецидивін жә не ауыр ағ ымда дамуына ық пал жасайды.

Саң ырауқ ұ лақ тар - хлорофилдері жоқ, тө менгі сатыдағ ы ө сімдіктер. Қ азір 10 мың нан артық тү рлері бар. Кө птеген саң ырауқ ұ лақ тар сапрофиттер, біразы ө сімдіктер мен жануарларда паразиттік ө мір сү реді. Кісіге патогендігі бар саң ырауқ ұ лақ тар саны 500-дей. Олар бір- жә не кө п клеткалы организмдер. Саң ырауқ ұ лақ тар – микроскопиялық организмдер, ұ зын жіп тә різді, сыртқ ы ортада жә не біздің организмімізде ө мір сү реді. Саң ырауқ ұ лақ ьың тұ қ ымдары – аспергиллюс, пенициллиум, фузариум, альтернария, эпикокум, кладоспориум, гельментоспориум, кандида, мукор, ризопус жә не басқ алар болып бө лінеді. Саң ырауқ ұ лақ тар спора жә не мицелий тү рінде ауада кездеседі. Саң ырауқ ұ лақ тар спораларының аллергендік қ асиеті жоғ ары. Саң ырауқ ұ лақ тар токсиндер бө леді. Ә сіресе патогендігі жә не токсигендігі альтернарияда жоғ ары. Олар ө сімдіктерде қ оректенеді, токсин шығ арады, бронх демікпесінің дамуына себепті (АҚ Ш). Аспергиллюстің аллергендігі ө те кү шті, +12⁰С-ден - +56⁰С-та кө бейеді, бірнеше токсиндер тү зеді. Бронх демікпесі бар 186 науқ асты тексергенде 21%-інде кандидоз, 15% - кандидоз тасымалдаушылық, 10%- зең саң ырауқ ұ лақ тары табылғ ан (Мошкевич В.С.). Саң ырауқ ұ лақ тық споралар жиі ауру шақ ырады. Споралар ө те жең іл, желмен тыныс алу жолына тү седі.

Бұ рынғ ы Кең естер Одағ ы жерінде жиі кездесетін саң ырауқ ұ лақ тардың тұ қ ымдары - кладоспориум, альтернария, аспиргиллюс, мукор, пеницллиум. Температура +25⁰С-де ауада саң ырауқ ұ лақ тар кө бейеді, саң ырауқ ұ лақ тардың кө беюі шаң, дымқ ыл, тар ү йде байқ алады. Саң ырауқ ұ лақ тар кілемде жә не жануарлардың жү нінде кө п жиналады. Саң ырауқ ұ лақ тар кісілердің айналасында ө сіп ө неді. Ашытқ ы тә різді саң ырауқ ұ лақ тың кандида тұ қ ымдары жә не пенициллиум тұ қ ымдарынан зең саң ырауқ ұ лақ тары адам патологиясын жиі шақ ырады.

Саң ырауқ ұ лақ тар тұ рғ ын ү йдің жә не қ ала ауасында кө п тарағ ан. Олар кү зде жә не жазғ ы тұ рым дымқ ыл кү ндері кө бейеді. Саң ырауқ ұ лақ споралары жаң бырлы мезгілдерде кө п. Алматыда саң ырауқ ұ лақ тардың 18 тұ қ ымдастарын (52 тү рін) тапқ ан, олардың жартысының аллергиялық қ асиетке ие екені анық талғ ан (В.С.Мошкевич). Қ ала ауасының 1 см² 4000-нан кө п спора табылғ ан, ал қ ыста олардың саны 10-нан аспайды. Кө ктемде аспергиллюс тұ қ ымдары, кү зде – кладоспориум жә не альтернария споралары тарайды. Ашытқ ы тә різді саң ырауқ ұ лақ тары кө бінесе желтоқ сан айында жиі кездеседі.

Саң ырауқ ұ лақ тардың ұ зақ уақ ыт теріде жә не шырышты қ абық та сақ талуы, кейбір адамдарды сенсибилизацияғ а жә не ауруғ а шалдық тырады. Сыртқ ы ортаның жайсыз жағ дайында жә не иммунитет тө мендегенде саң ырауқ ұ лақ тар тыныс алу жолдарының жә не ішектің шырышты қ абығ ы арқ ылы организмге кіреді. Тері мен шырышты қ абық тың қ абынуында (басқ а микробтармен болса да) саң ырауқ ұ лақ тарғ а сенсибилизация дамиды. Саң ырауқ ұ лақ тың сенсибилизациясы қ абынусыз да жиі кездеседі. Кейбір саң ырауқ ұ лақ тар (кандида) нә ресте туғ анда организмге тү сіп, сапрофиттік ө мір сү реді. Антибиотикпен емдеуде, кортикостероидтерді қ олдануда иммунитет басылып, саң ырауқ ұ лақ тар патогенді жағ дайғ а кө шеді.

Сенсибилизация кө бінесе саң ырауқ ұ лақ тар дем алу жолына тү скенде дамиды. Ел ішінде саң ырауқ ұ лақ тық сенсибилизация 7-22% арасында тіркеледі (В.С.Мошкевич).

Саң ырауқ ұ лақ тар спораларының сенсибилизация шақ ыру қ асиеті жоғ ары болмаса, аллергиялық реакциялары жедел жә не баяу тү рлерімен жү реді. Саң ырауқ ұ лақ тардың антигендеріне қ ан айналымынан антиденелер жә не клеткалық реакциялар анық талады. Клеткалық реакциялар баяу жү ретін аллергияны кө рсетеді. Кө бінесе жедел жә не баяу аллергиялық реакциялары бірге жү реді.

Саң ырауқ ұ лақ тық аллергиялық аурулардың диагностикасы грибтерге қ арсы сенсибилизацияны анық тайды. Ол ү шін анамнез жинап, клиникалық зертханалық, тері, ө ршіту сынамасы жә не иммунологиялық тестер зертеулері жү ргізіледі. Диагностикағ а жә не емдеу ү шін дайындалғ ан 100 тү рлі грибтік аллергендер бар (Л.В.Лусс, 1996)

Микоздық аллергиялық ринит – тыныс алу жолының ауыр ауруы. Созылмалы риниттердің 12%-ын саң ырауқ ұ лақ тар дамытады. Саң ырауқ ұ лақ тық аллергоздар кү згі кү ні жә не жазғ ы тұ рым қ озуымен, басқ а (тағ ам) аллергоздардың (тұ рғ ын ү йлерінде дымқ ыл жә не зең (плесень)) қ осылуымен сипатталады. Аурулар басқ а тітіркенулерге (суық, тү тін, бояуларғ а) ө те сезімтал. Саң ырауқ ұ лақ тық аллергиялық ринитте тері жә не ө ршіту сынамаларымен зерттегенде баяу жү ретін аллергиялық реакция басым. Сенсибилизация зең саң ырауқ ұ лақ тарына (альтернария, пенициллиум, аспиргиллюс) жиі анық талады. Науқ астар ремиссия кезінде де шағ ымданып жү реді. Негізгі шағ ымдары – мұ рны қ ышып, қ уысы бітіп қ алуын, шырышты сұ йық тың кө п ағ уын айтады. Науқ астардың 50%-ында гайморит қ осылады. Ринит кө бінесе вазодилятаторлық сатысында катаральды тү рінде жү реді. Шырышты қ абық қ ызарып, ісінеді, мұ рын ішінде серозды-шырышты сұ йық тық жиналады. Науқ астардың 80%-ның мұ рнынан ә ртү рлі саң ырауқ ұ лақ тар табылады. Мұ рынның шығ ару, секреторлық, тыныс алу функциялары бұ зылады жә не мұ рын секретінде рН алкалозғ а қ арай ө згереді.

Саң ырауқ ұ лақ тар бронх демікпесін де шақ ырады. Этиологиясы – зең саң ырауқ ұ лақ тары (аспергиллюс, альтернария, кладоспориум, пенициллиум). Бронх демікпесі дамығ анда саң ырауқ ұ лақ тық ауыру ұ зақ тығ ы 5 жылдан кем болмауы керек. Теріге қ ойылғ ан сынама саң ырауқ ұ лақ аллергендеріне жедел жә не баяу реакциялары болатынын анық тайды. Бронх демікпесімен ауыратын балаларда ризопус жә не альтернария тектес саң ырауқ ұ лақ тарғ а сенсибилизация жиі тіркеледі. Ө ршіту сынамасы 60% ауруларда оң, ал, тері сынамасы - 70%. Иммунологиялық тесттер (базофилдердің дегрануляциясы) жақ сы мә лімет береді. Саң ырауқ ұ лақ тық жә не бактериалық сенсибилизациялары кө бінесе бірге жү реді.

Саң ырауқ ұ лақ тық бронх демікпесінің қ озуы науқ астың дымқ ыл бө лмеде немесе жауынды кү ндері далада болуына немесе кейбір тағ ам азық тарын (ірімшік, айран, сыра, саң ырауқ ұ лақ тар, шарап) пайдаланғ аннан кейін, жедел басталады. Улану жә не дене ыстығ ының кө терілуі болмайды. Қ ызу 5-7 кү нге созылады, элиминация беретін жә не антигистаминдік дә рілер кө мектеседі. Шеткі қ анда тек қ ана эозинофилия анық талады.

Зең бронх демікпесі екі тү рлі патогенезбен дамиды:

1. Ө кпеде микогенді ошақ жоқ, патогенезі гиперсезімталдық тың жедел тү рімен жү реді. Қ анда лейкопения, эозинофилия, Т-лимфоциттердің саны азаяды, табиғ и жә не аллергенарнайылық – киллерлер кө бейген, пассивті гемагглютинация жә не базофильдердің дегрануляциясы реакцияларының антиденелері кө бейеді. Бронх демікпесінің ұ стамаларының сенсибилизациясы аспергиллюс саң ырауқ ұ лақ тарына жазғ ытұ рым болса, альтернарияғ а жазда, кладоспориумғ а кү зде пайда болады.

2. Ө кпеде саң ырауқ ұ лақ тық инфекция ошағ ы бар. Мұ ндай ауруларда инфекциялы-аллергиялық процесс білінеді. Асептикалық қ абыну аутоиммунды реакциямен жү реді. Қ абыну кезінде саң ырауқ ұ лақ тар антигендері ө кпеге кө птеп жабысады. Ауруларда иммунологиялық процесс саң ырауқ ұ лақ тар антигендеріне жә не ө кпе тіндеріне қ арсы дамиды. Терінің баяу аллергиялық реакциялары басым жү реді, В-лимфоциттер кө бейеді, саң ырауқ ұ лақ тарғ а қ арсы антиденелердің титрі жоғ ары. Лейкоциттер миграциясын бө гейтін реакция анық оң. Қ анда лимфоцитоз, ЭШЖ (СОЭ) жоғ ары. Саң ырауқ ұ лақ тық аллергиясына байланысты патологияны емдеу екі топқ а бө лінеді: бейспецификалық жә не иммунотерапия.

Бейспецификалық емдеу қ ысқ а уақ ыт қ ана кө мектеседі. Кортикостероидтерді қ ысқ а уақ ытқ а, ә сіресе жергілікті (тамшы, май, ингаляция, ұ нтақ тар) тағ айындайды. Кейінгі кезде жергілікті қ олданылатын иммунитет жө ндеушілер пайдалануда. Науқ астар антигистаминдік дә рілерді қ абылдайды. Саң ырауқ ұ лақ тарғ а қ арсы препараттар ауру қ озғ ан кезде жақ сы кө мектеседі.

Тыныс алу жолдарының аллергиялық ауруларын емдеуге қ олданатын дә рілер: иод дә рілері, кү лгін генциан ерітіндісі, сульфаниламидтер, кастеллани сұ йығ ы, нистатин, леворин, микосептин, амфотерицин-В, декамин, хинозол, флавофунгин, гриземин, анкотил, низорал, клотримазол, миконазол, микозолон жә не басқ алар.

Тыныс алу жолдарының антимикотиктермен емдеуі жақ сы нә тиже береді. Бірақ гипосенсибилизация дамымайды, сондық тан саң ырауқ ұ лақ тар қ айта тү скенде, рецидив пайда болады.

Спецификалық антигенмен жү ргізілетін иммунотераия ғ ана гипосенсибилизация беретін нә тижелі ем болып саналады. Аллергендерді тері астына немесе тері ішіне кіргізеді. Иммунотерапия алғ андардың 20%-ында ауру қ озып, асқ ыну болады. Сондық тан сенсибилизацияның дең гейімен кімді емдеу, кімді емдемеуді жақ сы айыра білу керек. Иммундық емнің жаң а бағ ыты – саң ырауқ ұ лақ тық аллергендерді жергілікті бір жерге қ олдану. Аллергендерді тіке тыныс алу жолдарының шырышты қ абығ ының ү стіне беру жақ сы гипосенсибилизация береді (Мошкевич В.С.). Ремиссия кезінде саң ырауқ ұ лақ ты аэрозольды “шок” мү шелеріне беру (мұ рын, ө кпе) жақ сы кө мектеседі. Ә сіресе ринитте жақ сы. Емдеу гиперсезімталдық ты тө мендетіп, секреторлық иммуноглобулин А-ны кө бейтеді.

35. ДӘ РІЛІК АЛЛЕРГИЯ

Ә ртү рлі авторлардың мә ліметі бойынша 10-20% ауруларда дә рілік асқ ынулар болады. АҚ Ш-та ауруханада емделгендердің 30%-ы бір асқ ыну береді. Дә рілік аллергия Мә скеу тұ рғ ындарының 20%-ында, Алматыда -16%, Уфа-да - 25% болғ аны анық талғ ан.

Дә рі кө тере алмаушылық тың 50%-ы дә рілік аллергия. Терапия бө лімінде емделгендердің 15%-ында ә ртү рлі дә рі аллергиялық реакциясы анық талғ ан. Сарысу ауруы еккендердің 13%-ында байқ алғ ан. Медицина қ ызметкерлерінде дә рі аллергиясы 59%, медициналық колледж студенттерінде 9, 7%. Дә ріні кө птеп тағ айындау, полипрагмазия, дә рілердің бауыр жә не бү йрек функцияларының ө згерісін елемеуі, дә рілік сынамаларды дұ рыс жү ргізбеу, аллергиялық анамнезғ а жеткілікті бағ а бермеу дә рі аллергияларын кө бейтеді.

Швед комитетінің зерттеуінде дә рі асқ ынулары ө те жиі - терінің (25%), бауырдың (13%), тромбоэмболия (10%) жә не гематологиялық ө герістері пайда болады.

Дә рі асқ ынуларын жиі тудыратындар ішетін контрацептивтер, (25%), аналгетиктер (14%), психотропты дә рілер (12%), жү рек ауруын емдейтін дә рілер (9%). Дә рілік асқ ынулардың 3, 2%-і кісі ө ліміне ә келеді, олардың 48%-ында гематологиялық асқ ынулар, 13%-тромбоэмболия, 9-% анафилакциялық шок, бауыр асқ ынулары (7%). Асқ ынулардың 30%-ы антибиотиктерге байланысты, олардың ішінде жиі кездесетіні кандидамикоз жә не дисбактериоз.

Дә рілік аллергияның диагностикасы анамнезбен, клиникағ а байланысты. Тері жә не ө ршіту тесттердің реакциясы арнайы емес, сондық тан дә рі аллергиясының спецификалық диагностикасы жоқ, ө йткені дә рілер жартылай аллерген болып саналады.

Дә рілік аллергияның диагностикасы бірнеше кезең нен тұ рады. Аллергиялық анамнез. Бұ рын дә ріге аллергиялық реакция болғ ан ба, осы дә рімен емделді ме, аллергиялық ауруы бар ма? -деген сұ рақ тарғ а жауап алады. Емдеуге қ олданатын дә рімен тері сынамасын қ ояды. Аллергоз болмағ ан, қ азір аллергиялық реакциясы жоқ немесе ауыр созылмалы бауыр, бү йрек, жү рек ауруы бар науқ астарғ а тері сынамасын қ оймайды. Егерде аурудың қ озғ ан кезі болса немесе анамнезінде дә ріге ауыр реакциялар болса, оларғ а диагностика ү шін иммунологиялық тесттер жү ргізіледі.

Тері аллергиялық сынамаларының тү рлері: тамшылы, скарификациялы, апиликациялы, тері ішіне, прик-тест. Егер тері сынамасы оң болса, немесе бұ рын оң болғ ан болса, науқ асты емдемеуге болмайтын жағ дайда ғ ана емдеуді антигистаминдік препараттармен бірге жү ргізеді.

Таблетка тү ріндегі дә рілерге тіл асты сынамасын жү ргізеді. Таблетканы тіл астында 15 мин. ұ стап, реакцияны шырышты қ абық тың ісінуімен бағ алайды.

Тері сынамасының псевдотеріс болуы:

- сол кезде кортикостероидтер, симпатомиметиктерді, антигистаминдік дә рілерді алып жү рсе. Бұ л дә рілерді беруді тері сынамасы қ оярдан 2-3 кү н бұ рын тоқ татады.

Тері сынамасының псевдооң, болу жағ дайлары:

- дә рінің дозасы жоғ ары болса;

- Тері тітіркенуіне вегатативтік нерв жү йесінің дистониясы бар науқ астарда сезімталдығ ы жоғ ары.

Дә рілерге қ арсы жедел В-тә уелді жә не айналымдағ ы антиденелерге қ арсы жедел аллергиялық реакцияларды анық тау ү шін мыналарды қ олданады:

- базофилдердің дегрануляция реакциясы (Шелли);

- мес клеткаларының дегрануляциясы;

- уанъе микропреципитациясы;

- спецификалық гемолиз;

- лейкоциттердің аггломерациясы;

- лейкоциттердің альтерациясы;

- РАСТ жә не ПРИСТ реакциялары;

- иммуноферментті анализ.

Бұ лардың аллергиялық анамнезбен корреляциясы 70%. Т-клеткалық баяу жү ретін реакцияларды анық тау ү шін лейкоциттердің миграциясын бө геу, лимфоциттердің бласттрансформация, розеткоқ ұ рылу реакциялары қ олданылады. Дә рі аллергиясын анық тауда лейкоцит клеткалары мембранасының аллергенмен қ арым-қ атынасына арналғ ан ә дісін қ олданып эритроциттермен дә рінің кездесуінен пайда болғ ан диен конъюгаттарының динамикалық ө згерісін анық тау жақ сы ақ парат (70%) береді.

Дә рі аллергиясының шұ ғ ыл диагноздық ә дісі-аллерген қ осқ анда қ ан ұ юы. Оны аллергенсіз ұ юымен салыстырады. Қ ан ұ юының 2-3 есе баяу жү руі сенсибилизацияны кө рсетеді. Сенсибилизациясы бар қ ан лимфоциттердің Fc-фрагментін белсендіріп гепариннің шығ уын шақ ырады, қ ан ұ ю жылдамдығ ы баяулайды. Ақ параттылығ ы -50%.

Дә рілерге сенсибилизациясы бар Т-лимфоциттер – ө те сезімтал. Дә рі аллергиясын анық тауда «ин витро» бақ ылау жү ргізеді. Дә рімен инкубациялау ө ткізгенде Т-лимфоциттердің азаюы дә рі қ олдануғ а болмайтынын кө рсетеді.

Анамнезді сенсибилизациямен салыстырғ анда 80%дә л келеді. Аурулардың 45%-ында жалпы, 35%-арнайы IgE-кө бейеді. Аурулардың 60%-ында бұ рын бір дә ріге реакция болғ анын кө рсеткен. Дә ріге аллергия бар деп тексерілгендердің тек 60 пайызында ғ ана дә рі аллергиясы анық талғ ан. Басқ аларында тұ рмыстық, бактериальдық, грибтік аллергия болғ ан. (МошкевичВ.С.)

Дә рілер аллергия шақ ыратын қ асиетімен ә ртү рлі топқ а бө лінеді.

Бірінші топ дә рілері-шын аллергендер, иммуноглобулин Е синтезделіп аллергиялық реакция жү реді. Бұ ларғ а жататындар - сарысу, эндокриндік препараттар, ферменттер жә не басқ адай белокты заттар. Бұ ларғ а жақ ындығ ы бар гаптендер, белокпен байланысқ аннан кейін ғ ана аллерген болатындар (пенициллин, цефалоспориндер, сульфамидтер). Нағ ыз (шын) аллергендер жедел аллергиялық реакция шақ ырады. Нитрофуран топтары баяу жү ретін аллергия береді. Кө птеген дә рілер псевдоаллергиялық реакция шақ ырады (рентгенконтрасты препараттар, анальгетиктер, жергілікті анестезияғ а қ олданатын дә рілер).

Дә рілердің белокпен байланысқ аны қ анда жү реді. Дә рі зауыттан жақ сы тазаланып шық са, аллергиялық реакция аз болады. Сенсибилизация дә ріні кө к тамырғ а, бұ лшық етке бергенде жиі. Дә ріні ішкенде, аэрозольды жолмен бергенде аллергия кө п болмайды. Дә ріні қ айталап бергенде, ұ зақ емдегенде сенсибилизация дамиды. Кейде дә ріні тағ аммен алу сенсибилизацияғ а ә келеді. Тамақ ө ндірісінде дә ріні жиі қ олданады.

Созылмалы аурудың ошақ тары барларда дә рі аллергиясы жиі пайда болады. Мұ ндай ауруларда бактериальды аллергия болғ андық тан, дә рі аллергиясы тез қ осылады. Дә рі аллергиясын антибиотиктер, (пенициллин, стрептомицин), В-тобының витаминдері, пиразолон тобының препараттары (аспирин, анальгин, баралгин, т.б), сульфамидтер (норсульфазол, сульфадимезин), қ ан айырбастайтын белоктар, анестетиктер (новокаин, дикаин), береді. Дә ріге пайда болғ ан сенсибилизация айлап-жылдап сақ талады.

Дә рілік аллергияның клиникасының кейбір ерекшеліктері (Е.С. Белозеров):

1. Жалпы денеге жайылғ ан ауру ретінде жү ріп кенет басталады, қ ызба болуы мү мкін.

2. Организмнің бірнеше жү йесінің бір мезгілде зақ ымдануы;

3. Симптомдары дә рінің тү ріне байланысты емес.

4. Дә рі аллергиясындағ ы тері бө ртпелері полиморфты. Олар-дақ, папула, уртикарлы, ә ртү рлі бө ртпелер бір мезгілде шығ уы немесе бір тү рі екінші тү ріне ауысуы мү мкін.