ІІ. Терілік сынамалар.

Бұ л организмнің арнайы сенсибилизациясын анық тау ү шін теріге аллерген енгізіп, оғ ан дамығ ан ісік пен қ абыну реакциясын тексеретін диагностикалық ә діс. Терілік сынамаларын ә рқ ашан ремиссия кезінде қ ояды. Терілік сынамасы санды, сапалы, тікелей жә не пассивті болып бө лінеді.

Сапалы терілік сынама - аллергенге сенсибилизация бар - жоғ ын анық тайды. Сынаманың оң болуы сол аллерген аурудың себебі екенін кө рсетпейді. Аурудың себебі, басқ а аллерген болуы да мү мкін. Ө йткені, сенсибилизация болуы міндетті тү рде аллергиялық реакция бермейді. Сондық тан дені сау адамдардың кө бінде белгілі аллергендерге сенсибилизация болады (ү йдің тозаң ына, стрептококк т.б.), бірақ аллергиялық реакциялары жоқ.

Терілік сынамасы болғ анда, ол аурудың анамнезіне сай келсе ғ ана осы аллерген ауру шақ ырады, деп ұ йғ арылады. Егерде аллергиялық сынама ауру анамнезіне сай келмесе немесе тері сынамасы нашар (шамалы) кө рініс берсе, ауру ө ршітетін сынамалар қ ойылады.

Сандық тесттер сенсибилизацияның қ андай дә режеде екенін кө рсетеді. Сандық тесттер ә р аурудың антигенге сезімталдығ ын жә не арнайы гипосенсибилизация жү ргізуге антигеннің бастапқ ы дозасын анық тайды.

Тері сынамасының тікелей (прямой) сынамасы зерттелетін ауруғ а жү ргізіледі. Тері сынамасының пассивті тү рі ауру адамның сарысуын сау адамғ а егіп, сол жерге антиген кіргізеді (Праусниц-Кюстнер реакциясы).

Тері сынамасының кө ріністері аллергиялық реакциялардың тү ріне де байланысты. Реаген (анафилакциялық реакцияда) реакциясы аллерген еккеннен кейін 10-20 мин ішінде пайда болады. Тері реакциясы дө ң гелек кү лбірек немесе кү лбіректің айналасында псевдоподиялар кө рінеді. Кү лбіректің тү рі қ ызғ ылт немесе ақ шыл, айналасында артериальдық гиперемия кө рінеді. Бұ л терінің бү ртікті қ абатының ісігіне жә не қ ан тамырларының ө ткізгіштігінің жоғ арылауына байланысты. Бұ л реакцияны кү лбірек, уртикарлы немесе жедел тү рі дейді.

Аллергиялық реакциялардың ІІІ-ІҮ тү рлерінде теріде жедел қ абыну дамиды – қ ызарғ ан ісік, ыстық жә не сол жер ауырады.

Аллергиялық реакцияның ІІІ тү рінде қ абыну тым анық: 4-6 сағ аттан кейін пайда болып, 12-24 сағ аттан кейін жоғ алады.

Аллергиялық реакцияның ІҮ тү рінде қ абынудың ең жоғ ары дамуы 24-48 сағ аттан кейін. Сө йтіп, тері сынамасы аллергенге дамитын аллергиялық реакциялардың тү рлерінде анық тайды.

Аурудың тү рлеріне, дамытатын аллергиялық реакция тү рлеріне, аллергеннің ерекшеліктеріне байланысты, терілік сынамалар ә ртү рлі ә дістермен жү ргізіледі.

Тері сынамаларының мынандай тү рлері болады:

1) Апликациялық тері сынамасы (тері ү стіне, эпикутанды сынамалар).

Теріде кө рінісі бар аллергиялық ауруларда сынаманы қ абынуы жоқ, тері ү стіне қ ояды.

Аллерген ретінде ә ртү рлі химиялық заттар, дә рілер пайдаланады. Кө бінесе ерітінділер, сау адамғ а зияны жоқ мө лшерінде қ олданылады. Диаметрі 1 кв. см. дә кені ерітіндіге малып алып иық қ а, арқ а немесе іштің терісіне қ ойып, целлофанмен жауып, лейкопластырмен орналастырады. Оның реакциясын 20 мин, 5-6 сағ жә не 1-2 тә улік ө ткен соң бағ алайды.

Скарификациялық сынама – иық қ а тері ү стіне арасы 2-2, 5 см-ден аллерген тамызып, ә р тамшының ү стіне ә рқ айсысына жеке инемен немесе скарификатормен тырнап эпидермисті зақ ымдайды, бірақ қ ан шық пауы керек. Осы сынаманың бір тү рі прик-тест, алергенді инемен терінің эпидермисіне жібереді.

Скарификациялық тест- аллергиялық реакцияның реаген тү рінде жү ргізіледі, мысалы, поллинозда, бронх демікпесінің атопиялық тү рінде, ринитте, Квинка ісігінде, есекжемде. Олар аллергияның реагендік тү рін анық тайды. Реакцияны 15-20 мин ө ткенде бағ алайды.

Тері ішілік сынама. Аллергеннің тері ішіне жіберілуінің скарификацияғ а қ арағ анда сезімталдығ ы жоғ ары, бірақ арнайлылығ ы аса жоғ ары емес. Сондық тан оны қ ойғ анда мү шенің немесе жалпы аллергиялық реакциялары болып, асқ ынулар дамуы мү мкін. Бұ л ә діс бактериальдық жә не грибтік антигендердің сенсибилизациясын жә не жұ қ палы емес аллергендерге организмнің сезімталдығ ын анық тайды.

Праусниц-Кюстнер реакциясы - терінің пассивті сенсибилизациясын анық тайтын реакция. Бұ л реакция реагендік аллергиялық реакцияның диагностикасында қ олданады. Мысалы, дә рі, тағ ам аллергиясының, диагностикасында реагендердің ә ртү рлі титрлерінің қ асиеттерін тексереді. Сау адамғ а тері ішіне ауру адамның сарысуын енгізіп, сол жерге тексерілетін аллергенді егеді. Ол жерде теріде жедел аллергиялық реакция дамиды. Қ азір бұ л реакцияны қ олданбайды, ө йткені вирусты гепатит жұ ғ уы мү мкін жә не реагендерді зертханалық жолмен анық тауғ а болады.

ІІІ. Ө ршіту (провокациялық) тесттері (ПТ) – организмге аллергенді кіргізіп (шокты мү шеге) аллергиялық реакцияның этиологиясын анық тау. Шокты мү шелердің тү рлеріне байланысты мына тү рлері болады:

Конъюнктивальдық ПТ- аллергиялық конъюнктивитті поллиноздың диагностикасында қ олданылады. Кө зге аллерген тамызады. Реакция оң болғ анда – кө зі қ ызарып, жасаурап, қ ышиды.

Назальды ПТ – аллергендерді, бір танауғ а тамызады, қ ауіпсіз ә діс. Реакция оң болғ анда тү шкіріп, танауы бітеліп, қ ышиды. Риноскопия сол танаудың ісініп, бітеліп қ алғ анын кө рсетеді.

Ингаляциялық ПТ – бронх демікпесінде, ремиссия кезінде, стационарда қ олданады. Сынама алдында ө кпенің тіршілік сиымдылығ ын (Ө ТС) ө лшейді. Содан кейін ә уелі физиологиялық ерітіндімен дем алдырып, егер реакция болмаса ғ ана аллерген береді. Сынама оң болса Ө ТС 20%-ғ а дейін тө мендейді. Егерде бронх жиырылса, бронхкең ейткішін береді. Терілік жә не ө ршіту тестері ауру қ озғ ан кезде, жү ктілікте, 3 жасқ а дейінгі балаларғ а қ ойылмайды.

Суық тық ПТ – есекжемде, теріге мұ з тү йірін (не мұ зы бар бюкс) 3 мин қ ояды. Оң реакция болғ анда 5-6 мин ө ткенде (мұ зды алғ аннан кейін) теріде кү лбіреу реакциялар пайда болады. Оның мө лшері мұ здың кө леміне тең.

Жылылық ПТ - крапивницада, теріге 40-42⁰ С. ыстық бюксті 10 мин ұ стайды. Оң болғ анда теріде кү лбіреу пайда болады.

Лейкоцитопениялық ПТ – тағ амдық, кейде дә рілік аллергияда пайдаланады. Тағ амдық аллергиясы бар кісі ә уелі аллергия шақ ыратын тағ амды ішпейтін болады. Содан кейін ашқ арында 1 сағ аттың ішінде 2 рет шеткі қ андағ ы лейкоциттердің санын анық тайды. Егер олардың айырмашылығ ы 0, 3-10⁹/л-ден аспаса, ауруғ а аллергия шақ ыратын дә ріні не тағ амды береді. 30-60-90 мин ө ткен сайын лейкоциттерді санайды. Егер лейкоциттердің саны 10⁹/л-ден кө п азайса тест оң деп саналады. Дә рілік аллергияда анафилакциялық реакция дамуымен қ ауіпті болады. Терідегі реакция аллергияның жоқ екеніне кепіл болмайды.

Тромбоцитопениялық тест- тағ ам жә не дә рі аллергиясында, лейкоцитопениялық тестке ұ қ сас. Егер тромбоциттердің саны 25%-ғ а жә не одан кө пке азайса – тест оң болғ аны.

Экспозициялық ПТ – болжам диагностикалық тест. Аллергені белгісіз науқ асты аллергия байқ алатын жағ дайғ а орналастырады. Мысалы – дә ріханағ а, гү лденген ө сімдіктердің жанына, цехқ а. Егерде аллергиялық реакция дамыса жә не сол жердегі аллерген белгілі болса, диагноз қ ойылады.

Ө ршіту тесті баяу жү ретін аллергияны анық тамайды (Н.Д. Беклемишев, 1987).