Светапогляд, формы тлумачэння сус-вету.

Светапогляд-гэта сістэма абагуленых уяўленняў на сусвет і месца якое ў ім займае чалавек. Існуюць наступныя тыпы света-погляду: 1)міфалагічны.(міф -- у пер.з ст.грэч- паданне.) У міфах робіцца спроба адказаць на пытанні аб паходжанні сусвету, жыцця, адзінства прыроды і чалавека. Ас-ноўным элементам міфалагічнага светапо-гляду выступаюць ўяўленні. 2)рэлігійны. Ён узнікае на адносна высокім узроўні развіцця грамадства У адрозненні ад міфалогіі, рэлігія не толькі прызнае існаванне звышнату-ральных сіл, але і прызнае панаванне іх над чалавекам. 3)філасофскі. Тут, прырода, гра-мадства, чалавек робяцца прадметам лагі-чнага аналізу. Філасофія імкнецца асэн-соўваць нават міфалагічную і рэлігійную праблематыку на лагічным узроўні. Ас-ноўным у філасофіі выступае розум у суку-пнасці з уяўленнямі (гэта ад міфалогіі) і верай(гэта ад рэлігіі). 4)штодзённы (эмпіры-чны, звычайны). Ён прысутнічае ў аснове ўсіх вышэй ўзгаданых светапоглядах і грунтуюцца на штодзённым практычным вопыце чалавека і дапамагае яму больш--меньш правільна арыентавацца ў што-дзённасці. Філасофскае светаадчуванне, можна выразіць, прыкладна, у двух моман-тах: момант ўсеагульнага здзіўлення. Мена-віта са здзіў-лення пачынаюць ўзнікаць пыт-анні, якія і з'яўляюцца пачаткам пазнання. момант ўсеа-гульнай крытычнасці. Чалавек на пытанне заўсёды стварае некалькі адка-заў, да якіх можна ставіцца крытычна ці некрытычна.

4 Узаемаадносіны філасофіі і прыватных навук

Як ужо адзначалася, сувязь філасофіі з пры-ватнымі навукамі працягвае існаваць і на сённяшні дзень. Гэта праяўляецца ў тым што любая навука аперыруе цэлай сістэмай абстрактных паняццяў кшталту: лік, слова, форма, час, чалавек, космас, энэргія і г. д., а яны з’яўляюцца нічым іншым як філасо-фскімі паняццямі. На працягу доўгага часу вядуцца спрэчкі ці з’яўляецца філасофія навукай і якія адносіны існуюць паміж філа-софіяй і навукай? Ёсць наступныя варыянты адказаў на гэтыя пытанні:

1) філасофія ўключае ў сябе навуку. Гэты варыянт уласцівы Антычнасці, калі ўсе навукі з’яўляліся пэўнымі раздзеламі філа-софіі. 2) філасофія ўваходзіць ў склад навукі. Выразна гэта прысутнічае ў сучасных філасофскіх напрамках нэапазітывізму, які сцвярджае, што філасофія павінна рухацца за навукай і толькі даваць тлумачэнні навуко-вым адкрыццям і фенаменалогіі, якая разг-лядае філасофію як выключна дакладную навуку кшталту фізікі, матэматыкі і г. д.

3) філасофія і навука – гэта розныя, але час-ткова супадаючыя веды. Філасофскія веды хоць і адрозніваюцца ад навуковых, але ад-начасова зберагаюць з імі сувязь, якая праяўляецца ў “навукападобных” філасо-фскіх вучэннях. 4) філасофія і навука ніколі не супадаюць паміж сабой. філасофія не з’яўляецца навукай і не павінна ёю быць, а яна ёсць “больш чым навука”. У сучасны момант найбольш прызнаецца апошні варыянт, у якім сцвярджаецца што і філасофіяі навука з’яўляюццарацыя-нальнымі формамі пазнанняпрыроды і чалавека.

5 Матэрыялізм і ідэалізм, іх варыянтнасць

Філасофія ці яе раздзелы ці палажэнні адносяцца да матэрыялізма ці да ідэалізма

1)матэрыялізм. прызнае першаснасць матэ-рыі, прыроды, а ўсё ідэальнае разглядае як штосьці другаснае, створанае, народжанае маэрыяльным. Матэрыялізм адмаўляе бога, і лічыць што прыроду ніхто не стварае і што яна існуе сама сабой. матэрыялізм бывае: а)стыхійны. (наіўны ) Тут ў якасці першас-нага прызнаецца пэўная прыродная стыхія, якая і з'яўляецца першапрычынай усяго існуючага. б)метафізічны У перакладзе з грэч. метафізіка-- ўсё тое, што знаходзіцца пасля фізікі. Мета-фізічны матэрыялізм калі і дапускае развіццё то прызнае яго толькі, як нейкую цыкліч-насціь, як паўторнасць. в)гістарычны і дыя-лектычны -- гэта марк-сісцкая філасофія ў якой лічыцца, што асноўным ў развіцці і прыроды і чалавека з'яўляюцца супярэчнасці і супрацьлегласці паміж прыроднымі ці грамадскімі сіламі.

2) і дэалізм прызнае першаснасць духу, ідэі, свядомасці, а прыроду, чалавека, матэрыю ў цэлым лічыць другаснымі, вытворнымі, залежнымі ад духоўнага, ад ідэальнага. Ідэалізм бывае: а)аб'ектыўны ідэалізм Ён прызнае ў якасці першаснага штосьці ідэальнае, якое існуе рэальна і незалежна ад чалавека Аб'ектыўныя ідэалісты Піфагор, Платон, Гегель. б)суб'ектыўны ідэалізм Тут у якасці першаснага прызнаюцца непаўто-рныя погляды, пачуцці " Я" (суб’екта) праз якія успрымаецца ўсё існуючае: і сусвет і прадметы, і іншы чалавек. Вяршыняй суб'ек-тыўнага ідэалізма з'яўляецца філасофія Джорджа Бэрклі

7 Філасофія старажытнай Індыі.

Пачатак індыйскай філасофіі ідзе ад святых кніг, якія называюцца " Веды" Веды -- звычкі, вераванні індаарыяў, якія афармляюцца ў асобных гімнах. Веды дзеляцца на чатыры часткі, галоўная і самая старажытная з іх -- " Рыгведа" -- прысвечана тлумачэнню пахо-джання сусвету, багоў, душы. Самай філасофскай з усіх частак Ведаў з'яўляецца " Упанішады", у якой упершыню робіцца спроба філасофскімі сродкамі пранікнуць у мікракосмас (чалавека) і ў гэтак званы вялікі космас, які ў Індыі называўся Брахман -- гэта быццё, гэты вышэйшы пачатак, гэта Абсалют. У індыйскай філасофіі вялікая ўва-га надаецца душы, ў аснове якой прысу-тнічае дыханне, як сувязь паміж прыродным і духоўным. Задачай філасофіі з'яўляецца дасягненне чалавекам заспакоеннасці як пры жыцці так і пасля смерці. Філасофскія школы Індыі: 1)Іёга(санскр. - парадак, развагі, суг-ляданне) -- гэта духоўны стан, калі душа злу-чаецца з Брахманам, з абсалютнай духоў-насцю. Іёга прадугледжвае тры шляхі вызвалення чалавека: а) працэс пазнання; б)эмацыянальнае далучэнне да Брахмана; в) актыўныя дзеянні. 2)Чарвака – матэрыя-лістычнае вучэнне ў індыйскай філасофіі. Чарвака адмаўляе ведыйскае палажэнне аб існаванні Брахмана і брахманісцкі закон кармы як асновы маральнасці. Яна прызнае існаванне толькі зямнога свету, ў якім з спа-нтаннага злучэння чатырох першаэлементаў

8 Філасофія старажытнага Кітая.

Уласнафіласофская традыцыя Кітая ўзыхо-дзіць да ІІ ст да н.э., калі з'яўляецца вучэнне Кун-Фуцзы, вядомага ў Еўропе як Кан-фуцый. Цэнтральным паняццем у філасофіі Канфуцыя выступае " жэнь" ці гуманнасць, чалавекалюбства. Задача філасофіі: выхава-нне не толькі дасканалай асобы, але і фар-маванне дзяржавы так як чалавек існуе толькі ў яе межах. Філасофская канцэпцыя быцця ў кітайскай філасофіі зыходзіла з трох прынцыпаў: а).Сусвет адзіны і ўяўляе бяско-нцы працэс станаўлення небыцця - г.зн. ўсяго таго, што не аформілася. Паміж быц-цём і небыццём няма прынцыповай розніцы, яны адно без другога не існуюць. б).Самым важным выступае маральнасць. в).Для кітайскай філасофіі важнымі з'яўляюцца вобразнасць, метафарычнасць, інтуітыў-насць, так як цэлае, ці адзінства быцця і небыцця, немагчыма зафіксаваць ні назіран-нямі ні з дапамогаю навукі. Сутнасць прад-мета можна выразіць толькі сімвалічна. Для яе ўласцівым з'яўляецца форма філасофскіх твораў. Часцей за ўсё гэта прытча, кароткі расказ, дзе філосаф перадае свае думкі і павучанні. У прытчах прапагандуюцца пава-жныя адносіны да традыцый, да гісторыі і, як вынік, адмаўляецца прагрэс, што і з'яўлялася адной з прычын адсталасці Кітая ў матэры-яльнай сферы ва ўсе часы.

9 Мілецкая філасофія. Геракліт.

З-за існавання шматлікасці полісау у Грэцыі, не існавала адзінай грэчаскай ф-і.Напрыклад, у Мілеце(Іонія)-ф-я стыхійнага матэрыялізму.Прадстаунікі: Фалес, Анаксімен, Анаксіман. Сутнасць милецкай ф. у насту-пным: у аснове усяго иснуючага прысутни-чаюць прыродныя першаэлементы: зямля, агонь, вада, паветра, якия характэрызуюцца вечнасцю и нестваральнасцю. Тольки гэтыя стыхии николи не узникаюць и не зникаюць и з камбинацый их узникаюць усе прадметы, у том лику и чалавек. Але ужо у тыя часы такая тэорыя вызывае сумленне. У сувязи з гэтым Анаксимандр увёу паняцце апейрон-духоуная субст. якая у сваёйвечнасци стварае 4 першастыхии якия у сваю чаргу ствараюць усе прадметы. Каштоунасць милецкай ф. у светапоглядзе на усё исную-чае як на нешта. Гераклит-заснавальник дыялектыки. Сутнасць ф.Гераклиту выра-жаецца у наступным пытанни: ци прадметы иснуюць пастаянна и нязменна, ци наадварот асноуная характырыстыка прадметау – зменливасць.(у адну раку не магчама увайсці двойчы)Паводле гераклита памылкова личыць што аснова прадметау-их нязменнае быццёсупярэчливых момантау у иснаванни и развицци прыроды. Космас.У ім няма нічога лішняга, кожны прадмет мае свае месца, час і прызначэнне.Гераклід выкары-стоувае паняцце макра і мікра.

10 Філасофія элеатаў

Элейская филасофия развивалася у некальких полисах, самым вяликим з яких быу Элея у 5-4 ст. Яе прадстауники:

1)Ф-ия Анаксагора-яго ф. прысвойвае пыта-нни иснавання сусвету: ци зьяуляецца сусвет арганизаванай структурай ци наадварот зьяуляецца суцэльным и бесструктурным.Ён спрабуе знайсци часцицу у якой будуць выя-улены элементы усих иншых рэчывау. Иснаванне такой часцицы будзе азначаць што сусвет адзины.

2)Филасофия Эмпедокла-ён для тлумачэння прадметау и свету брау 4 першатсыхии (вада, агонь, паветра, зямля) Паводле Э. разн-аякасць прадметау тлумачыцца рознай пра-порцыяй першастыхий у прадмеце. Пер-шастыхии характэрызуюцца пасиунасцю т.е. не маюць сами па сябе стваральнай силы.

З гэтай пасиунасци выходзяць дзве духоуныя силы: филио(любоу, злучанасць) и кэикас (варожасць, ненависць)

3)Ф.Ксенафана-К. паставиу пытанне аб иснаванни Бога.Яго асноуны падыход-небог стварае чалавека а чалавек стварае Бога. Адсюль иснаванне розных Багоу у розных народау. У Багах людзи шукаюць таго чаго не хапае у их самих: бяссмертнасци, справя-дливасци. Бог и прырода-рауназначныя паняцци.

4)Ф.Зянона прысвечана тольки аднаму пытанню-асэнсаванню сутнасци руху. Ф. Зянона носиць апарыйны характар. Апарыя-разважанне якое прыводзиць у тупик у пошуках адказу.

Філасофія Зянона.

Ф.Зянона прысвечана тольки аднаму пытанню-асэнсаванню стнасци руху. Ф. Зя-нона носиць апарыйны характар. Апарыя-разважанне якое прыводзиць у тупик у пошуках адказу. Найбольш тыповы-ми выступаюць “Дыхатомия”, ”Ахилес и ча-рапаха”, ”Ляцячая страла”. Асноунае прызна-чэнне апорый адказаць на пытанне-што такое рух и ци иснуе ён у рэальнасци.

“Дыхатомия” -у гэтай апорыи ён ставиць пытанне-ци магчыма растлумачыць сутнасць руху пры дапамозе пачуццяу ци розуму. Выснова-немагчыма з дадзенай кроп-ки трапиць у ближэйшую да яе так як яе фак-тычна не иснуе.

”Ахилес и чарапаха” -у аснове гэтай апорыи закладзены прынцып адноснасци руху. Чара-паха як симвал самага павольнага заусёды на перадзе самага хуткага Ахилеса. Чарапаха рухаецца не залежна у той час як Ахилес рухаецца у залежнасци ад чарапахи. Выс-нова-каб пераадолець абмежаваную адлегла-сць патрэбен бясконцы час так як кожная кропка и ёсць бясконцасць.

”Ляцячая страла” -асноунай мэтай апорыи зьяуляецца пытанне ци знаходзицца страла у стане руху ци пакоя.Зянон даказвае што страла у кожны момант руху знаходзицца у стане пакою.

Узникае пытанне ци можа бясконцая сумма пакоя ствараць рух.

11Атамістычная філасофія.

Асноуныя прадстауники: Дэмакрыт, Ляукип, Эпикур, Лукрэцый Кар. Пад тэрминам ‘атамас’- грэки разумели найдрабн. Недзяли-мую часц-ку. Адкрыццё ат адбыв не пры дапамозе нейких физ. Вопытау, а тольки пры дапамозе лагич разважанняу. Дзякуючы ат прадметы могуць иснаваць пэуны час. У антычнасци была пашырана думка, што аутарам атам вучэння з’яул. Ляукип, але пасля яго не засталося ні якой пісьм спадчыны и нібыта усе заслуги прысвоіў сабе яго вучань Дэмакрыт. У сучаснасци, каб пазбегнуць спрэчак, аутарства прызначаецца адначасова за Ляукипам-Дэмакрытам.