Музыка мен шулардың хабардағы рөлін мысалдармен дәлелдеу.

Радиохабар қ ұ рылымында музыка мен шу композицияның жеке элементі ретінде орын алады жә не сө збен, бір-бірімен тең дә режеде қ олданылады. Олар аудиоә ң гіменің сюжеттік желісін, атмосферасын, ө зіндік мазмұ нын жеке дара таныта алады.

Музыка мен шулар радиохабар қ ұ рылымында адам сө зін алмастырып тұ рса, онда олар тө мендегідей қ ызметтер атқ арады:

1) Оқ иғ аның болғ ан жері мен мерзімін білдіреді. Мысалы, спорттық шолуда гонг дыбысы, ат тұ яғ ының дү рсілі, кө рермендердің кө терің кі жә не бә сең деген дауыстары репортаждың ипподромнан беріліп тұ рғ анын кө рсетеді. 2) Оқ иғ аның уақ ыт пен кең істіктегі қ озғ алысын таныту. Бү гінгі таң да репотаждың соң ғ ы дайындық жұ мысы монтаж бө лмесінде ө тетіні шындық, репортер ә р алуан мерзімде жә не ә р жерлерде жазылып алынғ ан хабар ү зінділерінің басын қ ұ рап, хабар қ ұ рылымын ө згертеді, міне осы жағ дайда музыка хабар бө ліктерін біріктіру, жымдастыру ролін атқ аратын жә не бір мезгілден келесі мерзімге ө тудің таптырмас қ ұ ралы болып табылады.

Эстондық радиожурналист И.Триккель екі балық шылар ұ жымының жарысы туралы ә ң гімелей келіп, мұ хиттан жағ алауғ а ауысқ ан оқ иғ аның арасын жымдастыру ү шін музыкалық лейтмотив ретінде Вагнердің “Летучи голландец” ә нінің ә уенін пайдаланғ ан, осылайша ол сә тті хабар жасап, музыканың ролін басқ а қ ырынан танытқ ан.

3) Суреттеп отырғ ан оқ иғ аның эмоционалдық мінездемесін ашып кө рсету. Дыбыстық элементтерді дә л, ә рі сабақ тастыра қ олдану оқ иғ аны толық болмысында жә не ө з мә нінде кө рсетуге мү мкіндік береді. Мә селен, жазылып алынғ ан, ү нтаспағ а тү сірілген деректі шулар мен кө шедегі сапырылысқ ан, дағ дарғ ан адамдардың сө здері, олардың бет-жү здеріндегі ү рей арқ ылы жер сілкінісінен кейінгі трагедиялық картинаны кө рсетуге болады.

4) Журналистің немесе оқ иғ ағ а тікелей қ атысқ ан адамдардың психологиялық жағ дайын суреттеу. Кейіпкерледің сезімі мен ой тебіреністерін, жан-дү ниесіндегі толқ уларды жеткізуде музыка мен шуды астарлап қ олдану.

Музыка – шындық ты дыбыстық кө ркем образда бейнелеуші ө нердің тү рі, дыбысталғ ан жанды сө з болғ андық тан тың даушылардың эмоциясына ә сер етеді, сонымен қ атар радиокоммуникацияның уақ ытшалық мінездемесіне сә йкес келеді.

Радиода музыка мә тінді механикалық тұ рғ ыда ә серлеуді кө здемейді, ә р тү рлі жанрлық шығ армаларды ұ йымдастыруда белсенді роль атқ арады. Нақ тырақ тоқ талар болсақ: Ақ параттық блоктардың арасын бө лу; Бағ дарламаның музыкалық шапкасы;

Дыбыстық декорация – тарихи ортаны анық тау, қ озғ алыстың, оқ иғ аның болғ ан жерін таныту; Дыбыстық фон ретінде қ олдану, мә тіннің дыбыстық ырғ ағ ын айқ ындау (ақ параттық хабарларды жиі қ олданылатын тә сіл); Дыбыстық атмосфераны бейнелеу, кейіпкердің кө ң іл-кү йін, жан толғ анысын, оқ иғ аның жалпы болмасын аша тү су;

Дыбыстық образ жиынтығ ын қ алыптастырудың кө ркемдік тә сілі; Хабарда суреттелетін оқ иғ алардың арасын бір-бірімен жымдастыра байланыстыру.Табиғ и бейнелеуші қ ұ ралдардың хабарды ұ йымдастыру барысында кө п қ олданылатын тү рі – шу. Шу дегеніміз ә р тү рлі дыбыстық белгілердің жиынтығ ы жә не музыкамен, сө збен жымдастырыла, сабақ тастыра пайдалана отырып оқ иғ аның негізгі болмысын ө з мә нінде суреттеудің, бейнелеудің бір тә сілі. Сонымен қ атар адамдардың тү сініксіз сө здері, гуілдер, музыкалық тіркестердің микрофонғ а кездейсоқ жазылуын да шуғ а жатқ ызуғ а болады.

Радиохабарда шулар тө мендегідей қ ызметтерді атқ арады:

– журналистің баяндап отырғ ан оқ иғ асының, кө рінісінің, қ ұ былысының дыбыстық мінездемесін ашуғ а кө мектеседі. Сө збен қ атар ү нтаспағ а тү скен деректі шулар шындық тың дыбыстық бейнесін сомдайды, ақ параттың дә йектілігіне негіз болады;

– дыбыстық фон қ ұ райды, акустикалық иллюстрация ролін атқ арады, оқ иғ аның негізгі деген тұ старын айшық тап, даралап кө рсетеді;

– ә деби контексте айқ ындаушы белгі ролін атқ арады, ә рі кө ркем, образды мінездеменің мә н-мазмұ нын аша тү седі, ә деби деталь жә не оның дыбыстық бояуы болып эстетикалық қ ырын танытады.

музыка мен шудың кө ркем хабарлардан алатын орнын мына мысалдан айқ ын кө руге болады. Яғ ни, 1971 жылы М.Ә уезовтың “Ә йел жолы” туындысы бойынша қ ойылғ ан радиоинсценировканы алайық._

Рө лдерде Қ азақ тың драма театрының актерлері ойнағ ан, режиссері – А.Жолымбетов. Онда жылқ ышы Сатайдың қ ызы Алуаның қ орғ ансыз кү ні жә не кейіннен Совет ө кіметі орнап, жеке басын ө зі қ орғ ап, ширық қ ан ө мірі соншалық ты шынайы кө рсетіледі. Оқ иғ а барысы кө біне кейіпкерлердің сө зі, диалогы арқ ылы ашылып отырады. “…диалог арқ ылы кейіпкердің мінез-қ ұ лқ ын кө рсету, уақ иғ аның орнын, уақ ытын, қ имылды білдіруге болады. Орны-орнымен пайдаланса, тү рлі дыбыс, шу эффектілері, музыка (музыкалық пауза, қ орқ ынышты, қ уанышты, салтанатты жайды білдіретін, т.б. музыка) радиода аса ү лкен кү шке, шексіз мү мкіндіктерге ие”._ Мә селен, сө з етіп отырғ ан қ ойылым барымта (сө збен бейнелеу) кө рінісінен басталады. Аттың дү бірі, жылқ ының кісінегені, адамдардың айғ айласып дабырласқ аны, сойыл-шоқ пардың дыбысы кө з алдың ызғ а осынау кө ріністі елестетеді.

Жалғ ыз сү йеніші, қ орғ аны болғ ан ә кесінің қ аза болып, Жанат кемпірдің “ендігі кү нің не болады” деп зар қ ағ уы, жоқ шылық тан байдың есігінде жалшы болғ ан Алуа қ ыздың мү сә пір кү й кешіп, шетқ ақ пай кө руі - кейіпкерлердің диалогы, музыка, дыбыстар арқ ылы жан-жақ ты ашылғ ан. Радиопьесаның ү ш компоненті - сө з, дыбыс, музыка бірігіп келіп оқ иғ аны кө з алдың ызғ а кү йініш, қ орғ ансыздық сияқ ты бар бояуымен жайып салады. Тың даушы ретінде оқ иғ а желісімен бірге жасап, елітіп кеткенің ізді сезбей қ аласыз.

43.Монтаж тү рлерін ө з жасағ ан хабары арқ ылы дә лелдеу.
Алдымен сценарийге қ ажетті ү нтаспа тексеруден ө ткізіледі. Егер сапасы жақ сы болса монтаждау басталады.Сонан соң авторлық мә тінді (подводканы) жазу қ олғ а алынады. Студиядағ ы студенттің даусын хабар барысына қ арай қ адағ алап, мә нерлі етіп оқ ылуына мә н беріледі.Дауыс жазылғ ан соң, жинау процесі қ олғ а алынадыХабардың беташарын дайындау, музыкалық, техникалық, кө ркемдік кезең і басталады. Техникалық ө ң деу, компьютерлік монтаж жасауғ а оператор кө мек кө рсетеді. Ал, музыкалық кө ркемдік жә не дауыстың қ ойылуы сияқ ты мә селелерге студенттің ө зі жауапты.Міне, осылайша радиохабардың дыбыс жазудан эфирге дейінгі кезең і жү зеге асырылады. Монтаж. Монтаж сө зі француз тілінен аударғ анда екі мағ ына береді. Техникалық мағ ынасы – “алдын-ала жасалғ ан жоспар бойынша, жоба, кескіндеме бойынша дайын бө лшектерден, басқ а қ ұ рал-жабдық тардан машина қ ұ растыру, қ ұ рылыстар тұ рғ ызу, жө ндеу жұ мыстарын жасау”. Екіншісі – “белгілі бір шығ арманы жү йелеп жасау ү шін ә р тү рлі бө лімдерді таң дап, оларды қ ұ растыру, мысалы кинода сценарийде жазылғ ан жү йе бойынша тү сірілген фильмнің бө лшектерін таң дап алып, қ ұ рау”._Монтаж тү рлері: 1) Акустикалық – радиохабардағ ы жеке дыбыстық элементерді жә не дыбыстық ү зінділерді бір қ ұ рылымдық жү йемен ү нтаспада басын қ осып, біріктіріп жазудың техникалық процесі. Сонымен қ атар мазмұ ндық жә не дыбыстық қ ұ рылымдар байланысының біртұ тас жү йесі, яғ ни драматургиялық конструкция қ ызметін атқ арушы жү йе. Монтаж автордың идеологиялық жә не эстетикалық позициясын кө рсетуші, кө ркем ойын таныту ә дісі жә не шындық ты шығ армашылық ой елегінен ө ткізудің кө рсеткіші.
Монтаж – деректі материалды кө ркемдеп ұ йымдастырудың тә сілі. Бір пікірді бірнеше мағ ынада қ олданып, ә р оқ иғ аның мазмұ нын бірнеше қ ырынан ашу ү шін пайдалануғ а болады.
2) Монтажды тікелей эфирде де іске асыруғ а болады, яғ ни жалпыхалық тық, ұ лттық сипаттағ ы хабарларды ұ йымдастырудың, бір тақ ырыпты ашу аясында бірнеше хабарды бір-бірімен сабақ тастыра беру. Бұ л – монтажды қ осақ тастырып қ атар қ олдану тү рі.
3) Тізбектелген монтаж – мә н-мазмұ ны, эмоционалдық жағ ынан тығ ыз байланысқ ан дыбыстық фрагменттердің ө з дербестігін, ішкі логикалық мазмұ нын сақ тай отырып бір жү йеге топтастыру. Бұ л кинематографиядағ ы эпизодпен сә йкес келеді, яғ ни монтаждың жеке элементтері – кадрлар бір ырғ ақ пен кезектесіп монтаждық фразаны қ ұ райды. Ал радиода дыбыстық элементтер қ ұ растырылып, жү йеленіп келіп қ ана оқ иғ а жө нінде толық баяндалады, эпизодтар бірлесіп бір хабар ұ йымдастырылады, бұ л жерде ең басты ескеретін нә рсе айтар ойың ды нақ ты, шынайы деректермен тұ жырымдай білу қ абілеті.
Акустикалық коллаж – ә ртү рлі фактуралық дыбыстық элементтердің басын қ осу, нақ ты бір тарихи кезең дегі оқ иғ аларды бейнелейтін деректі жазбаларды, цитаталарды, лозунгтарды, пікірлерді бү гінгі кө зқ арас тұ рғ ысынан сө з ете отырып беру.