Тәуекелділік түсінігін сипаттайтын негізгі терминдер.

Тә уекелділік — кездейсоқ оқ иғ а тобы немесе оқ иғ а. Ол берілген тә уекелділікке ие болатын объектіге зиян келтіретін оқ иғ а.

Кездейсоқ тық - жағ дайдың нақ ты қ ай уақ ытта болатыны белгісіз.

Зиян — бү л объект қ асиеттерінің нашарлауы немесе жойылуы. Егер объект ретінде адам болса, зиян оның денсаулығ ына немесе ө ліміне ә келеді. Ал егер де объект мү лік болатын болса, мү ліктік қ асиеттерінің жойылуы, бү л сұ раныстың жойылуы, қ олдану қ асиеттерінің бү зылуы.

Кә сіпкерлік тә жірибеде мү ліктік зиян кө бінесе пайданың болмауымен ә келінеді.

Оқ иғ аның ық тималдылығ ы - бұ л оның математикалық белгісі, статистикалық кө рсеткіштердің жеткілікті санымен болатын оқ иғ аның жиілігін есептеу мү мкіндігін білдіреді. Олай болса жеке оқ иғ алар тә уекел менеджмент кө зқ арасына қ арастырғ анда екі маң ызды қ асиеттерге ие болады:

■ Ық тималдылық;

■ Зияндылық.

Тә уекелділік оқ иғ а жиынтығ ы ретінде оны тарату жинақ тарынан тұ рады. Олардың ә рқ айсының ө зінің ық тималдылығ ы жә не зиян мө лшері болады.

1.3 Тә уекелділіктің классификациялары

Тә уекелділіктің дә режесі компания қ ызметімен байланысты жә не байланысы жоқ кө птеген факторларғ а тә уелді болады. Тә уекелділікке ә сер ететін факторлар жеке тә уекелділікке ә серін тигізіп қ ана қ оймай, топтасқ ан бірнеше тә уекелділікке ә серін тигізеді. Тә уекелділік туғ ызатын факторлар саны кө п. Соның ішінде оларды 2 топқ а бө луге болады:

І.Ішкі факторлар бұ л компания қ ызметі процесінде пайда болатын факторлар. Оғ ан ө ндірістің айналым жә не басқ ару сферасындағ ы копанияның іс ә рекеті болып табылатын процестерді, қ озғ алыстарды, заттарды жатқ ызуғ а болады.

2.Сыртқ ы факторлар бұ л компания сыртында пайда болатын факторлар. Оғ ан ә леуметтік, экономикалық, ғ ылыми-техникалық, саяси факторларды жатқ ызуғ а болады.

Тә уекелділік туғ ызатын факторларды компанияның осы факторлардың қ ызметіне тигізетін ә сері бойынша объективті жә не субъективті болып бө леді.

Тә уекелділік туғ ызатын факторлар микро жә не макрофакторлар бо-лып бө лінеді. Микрофакторларғ а компания қ ызметінің қ ателіктері, бағ дарламалық қ амтамасыз ету қ ателіктері, технологиялық процестердің қ ателіктері, басқ ару дең гейі жатады. Макрофоакторларғ а валюта бағ амының ө згеруі, қ ұ лдырау дең гейі, салық салу мө лшерлеменің ө згеруі, климаттың ө згеруі жатады. Барлық тә уекелділікті келесі белгілері бойынша бө леді:

І.Қ ауіп қ атер жағ ынан қ олайсыз жағ дай тудыратын техногендік, та-биғ и, аралас тә уекелділік.

Техногендік тә уекелділік адамның шаруашылық қ ызметінен туындайтын тә уекелділік: қ оршағ ан ортаның ластануы, аварияның болуы жә не т.б.

Табиғ и тә уекелділік адам қ ызметіне байланысты болмайды. Оғ ан негізінен табиғ и апаттар: жер сілкінісі, су басу, дауыл, вулкан атқ ылауы т.с.с. жатады.

Аралас тә уекелділік табиғ и жә не адам қ ызметінен болатын оқ иғ а-лар жатады. Мысалы қ ұ рылыс жұ мыстарын жү ргізуден болатын тә уекелдіктер.

2.1с ә рекеттің сипаттары бойынша:

Кә сіпкерлік тә уекелділік ө неркә сіптің айналымымен жә не табысымен байанысты болады. Кә сіпорынның қ ұ рал-жабдық тың тұ рьп қ алуына, кү тпеген шығ ындарғ а байланысты, ө зінің табысын жіберіп алуына байланысты пайда таба алмай алғ ан кезде болатын тә уекелділік.

Қ аржылық тә уекелділік келісім жү ргізу процесінде, сауда серіктестіктерінің ө зара қ арым-қ атынасынан жә не қ аржыны басқ ару облысында пайда болатын тә уекелділікті жатқ ызуғ а болады: ұ зақ мерзімді міндеттемелердің орындалмауы, несиені қ айтармау, кү тпеген соттасу шығ ындары, келісім-шарт бойынша келісімнің орындалмауынан болатын тә уекелділік.

Коммерциялық тә уекелділік сауда операцияларын жү ргізу процесінде толық ала алмасу немесе шығ ынның пайда болуымен байланысты.