Главная страница Случайная страница
КАТЕГОРИИ:
АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника
Сабақтың тақырыбы: Ас қорыту мүшелерінің құрылысы
|
|
Сабақ тың жоспары: Ас қ орыту мү шелерін муляждан, атластан, таблицадан зерттеу.
Қ ұ ралдар: «Адам торсы», «Ас қ орыту органдары», «Бас сү йектің сагитальді кесіндісі», тақ ырыпқ а байланысты таблицалар мен атластар.
Тапсырмалар:
1.Ауыз қ уысының қ ұ рылысын зерттеп, суретін салу
2.Жұ тқ ыншақ, ө ң еш, асқ азанның қ ұ рылысын зерттеп, суретін салу.
3.Ішектерді зерттеп, атластан суретін салу
4.Қ арын асты, сілекей бездерінің қ ұ рылысын зерттеп, суретін салу.
5. Бауырдың қ ұ рылыс ерекшеліктерін зерттеп, суретін салу.
Жұ мыстың барысы:
Ауыз қ уысы (ротовая полость) – ас қ орыту жү йкесінің алдың ғ ы бө лімі болып табылады. Ауыз қ уысына тіл, тіс, сілекей бездері жұ тқ ыншақ ө ң еш жатады.
Сілекей бездер. (слюнные железы) – Ү ш жұ п болады.шық шыт, тіл асты, жақ асты. Олардың шығ аратын сө лін сілекей сө лі деп атайды. Ал олар ө з аттарына сай жерде жатады. Сілекей сө лі ауыз қ уысындағ ы тағ амды ылғ алдап тұ рады. Қ ұ рамындағ ы птиалин ферменті тағ ам қ ұ рамындағ ы углеводқ а ә сер етіп крахмалғ а айналдырады. Сө йтіп ас қ орыту процесіне едә уір кө мектеседі. Ауыз қ уысы мен жұ тқ ыншақ қ уысының жалғ ап тұ ратын аралық ты кө мекей тесігі дейміз.
Тіл (язык) – қ имылды келген етті орган. Оның ү сті, екі бү йірі жә не астың ғ ы беті кілегейлі қ абық шамен жабылғ ан. Тіл шайнау процестерімен бірге дә м сезу жә не сө йлеу қ ызметіне де қ атысады. Тіл ү ш бө ліктен тұ рады - тіл тү бірі, тіл ұ шы тіл арқ асынан.
Тіс (зуб) – ауыз қ уысында жоғ арғ ы жә не тө менгі жақ тың тіс ұ яларында орналасқ ан. Тістер сү т тістер жә не тұ рақ ты тістер болып бө лінеді. Ә рбір тістер тіс сауытынан, тү бірінен жә не жә не сә л жің ішкеріп келген мойынан тұ рады. Тістер қ ызметіне қ ұ рылысына қ арай ә р тү рлі болып келеді. Олар кү рек тістер, ү шкір тістер, кіші азу тістер жә не ү лкен азу тістер болып бө лінеді.
Жұ тқ ыншақ (глотка) – Мойын омыртқ аларының алдың ғ ы жағ ында орналасқ ан. Ол ауыз қ уысын ө ң ешпен, мұ рын, қ уысын кө мекеймен жалғ астырып жатады. Жұ тқ ыншақ мұ рын, ауыз жә не кө мей қ уыстарымен шектеліп жатуына байланысты мұ рын ауыз жә не кө мекей бө лімдері дейтін ү ш бө лімге бө лінеді. Жұ тқ ыншақ пен омыртқ а жотасының аралығ ында болбыр, дә некер тканьге толы кең істік болады. Ол жұ тқ ыншақ пен ө ң ештің тағ ам жұ тқ ан кезде кең еюіне жағ дай жасайды.
Ө ң еш (пищевод) – жұ тқ ыншақ пен асқ азанды жалғ астырып тұ ратын етті тү тік. Ө ң еш қ абырғ асы ү ш қ абаттан тү зілген. Ішкі жағ ын астарлап жатқ ан кілегейлі қ абатты эпителийден тү зіліп ұ зына бой қ ыртыстанып жатады. Жас нә рестеде нә рестеде ө ң ештің ұ зындығ ы 25см дейін болады. Ас қ орыту мү шелеріне сонымен бірге мыналар кіреді: асқ азан аш ішек (он екі елі ішек, ащы жә не мық ан ішек), тоқ ішек, (соқ ыр ішек, тік ішек), қ арынасты безі, бауыр.
Асқ азан (желудок) немесе қ арын ас қ орыту жолының ең кең бө лімі. Сырт пішіні иілген қ апшық қ а ұ қ сас, диафрагма кү мбезінің астында, қ ұ рсақ тың сол жағ ында жатады. Асқ азанның тө менгі жағ ында он екі елі ішек, артында талақ, қ арынасты безі жә не сол бү йрек жанасып жатады. Ал асқ азанның шығ аберіс тө менгі жақ бө лімі, ол оң ғ а карай иіліп беломыртқ аның тұ сында он екі елі ішекке жалғ асып кетеді. Асқ азанның сыйымдылығ ы орта есеппен 3 литр ұ зындығ ы 25-30см, ені 4см –ге, ал толқ ан кезде созылып, кейде кіндікке дейін жетеді. Асқ азанғ а белоктар мен майлар кө міртектері асқ азан сө лі мен тұ з қ ышқ ылының ә серінен жартылай қ ортылады. Осымен бірге қ арағ анғ а тү скен микробтар да тұ з қ ышқ ылының ә серінен жойылып, ө лтіріліп отырылады. Белгілі дә режеге дейін қ орытылғ ан тағ амдар ас қ орыту жү йесінің келесі бө лігі - аш ішекке қ арай ө теді Бауыр (Нераr) адам денесіндегі ең ү лкен без, оның салмағ ы 1, 5 кг-ғ а дейін барады. Бауыр қ ұ рсақ қ уысының оң жағ ында, кө кет кү мбезінің астында тө менгі қ абырғ аларғ а таяу жатады.
Оның тү сі қ ызғ ылт қ оң ыр, консистенциясы жұ мсақ болады. Ө т қ апшығ ы (vesica fellea)алмұ рт тә різді, ол бауырдың оң жақ ұ зынша сайының алдың ғ ы бө лігінде орналасқ ан. Оның тү бі, денесі жә не мойны болады. Тү бі ө те кең жә не жұ мыр келеді. Ө т қ апшығ ы ө тке кө п толса, бауыр астынан шығ ың қ ырап тұ рады. Оның мойын бө лігі жің ішкере келіп, ө т жолына кө шеді. Ө т қ апшығ ына бауырдан шық кан ө т жиналады. Оның сыйымдылығ ы 60см3.
Асқ азан (желудок) немесе қ арын ас қ орыту жолының ең кең бө лімі. Сырт пішіні иілген қ апшық қ а ұ қ сас, диафрагма кү мбезінің астында, қ ұ рсақ тың сол жағ ында жатады. Асқ азанның тө менгі жағ ында он екі елі ішек, артында талақ, қ арынасты безі жә не сол бү йрек жанасып жатады. Ал асқ азанның шығ аберіс тө менгі жақ бө лімі, ол оң ғ а карай иіліп беломыртқ аның тұ сында он екі елі ішекке жалғ асып кетеді. Асқ азанның сыйымдылығ ы орта есеппен 3 литр ұ зындығ ы 25-30см, ені 4см –ге, ал толқ ан кезде созылып, кейде кіндікке дейін жетеді. Асқ азанғ а белоктар мен майлар кө міртектері асқ азан сө лі мен тұ з қ ышқ ылының ә серінен жартылай қ ортылады. Осымен бірге қ арағ анғ а тү скен микробтар да тұ з қ ышқ ылының ә серінен жойылып, ө лтіріліп отырылады. Белгілі дә режеге дейін қ орытылғ ан тағ амдар ас қ орыту жү йесінің келесі бө лігі - аш ішекке қ арай ө теді.
Бекіту сұ рақ тары:
1. Ас қ орыту жолының ерекшеліктері?
2. Асқ азанның қ ұ рылысы?
3. Аш ішек, тоқ ішектерінің қ ұ рылысы?
№ 10 Практикалық сабақ