Моральдық зиянның орнын толтыру

• Моральдық зиян — жеке жә не заң ды тұ лғ аның жеке мү ліктік емес игіліктерінің бұ зылуы, сонымен қ атар оғ ан қ ұ қ ық қ а қ айшы ә рекет нә тижесінде жә бірленушіге келтірілген жан мен дене кү йзелісін де жатқ ызамыз (масқ аралау, ұ ятқ а қ алу, дене кү йзелісі, қ орқ у жә не т.б.).

Моральдық зиян мү ліктік залалдың нысанына қ арамас- тан ақ шалай нысанда тө ленеді. Моральдық зиянның кө лемін анық тау барысында жә бірленушіге келтірілген зиянның субъективтік жә нө объективтік мә н-жайлары ескеріледі.

Моральдық зиян – азаматтық қ ұ қ ық та жеке жә не заң ды тұ лғ алардың ө зіндік беймү ліктік игіліктері мен қ ұ қ ық тарының бұ зылуы, кемсітілуі немесе олардан айырылу, соның ішінде жә бірленушіге қ арсы жасалғ ан қ ұ қ ық бұ зушылық тың салдарынан басынан кешірген жан азабы немесе тә н азабы. Моральдық зиянды ө теу – Қ Р Азаматтық кодексінде бейматериалдық игіліктерді қ орғ ау тә сілдерінің бірі. Егер азаматқ а моральдық зиян оның ө зіндік беймү ліктік қ ұ қ ық тарын бұ затын ә рекеттермен не азаматқ а тиесілі басқ а бейматериалдық игіліктеріне қ ол сұ ғ ушылық ә рекеттермен келтірілсе, сондай-ақ заң да кө зделген ө зге де жағ дайларда сот зиян келтірушіні аталғ ан зиянды ақ шалай ө теуге міндеттей алады. Азаматтың мү ліктік қ ұ қ ығ ын бұ зушының ә рекетімен (ә рекетсіздігімен) келтірілген моральдық зиян заң да кө зделген реттерде ө телуге тиіс. Моральдық зиянды ө теу мө лшерін айқ ындау кезінде сот зиян келтіруші кінә сының дең гейін, ө зге де мә н-жайларды ескереді. Сот моральдық зиян келтірілген адамның жеке ө зіндік ерекшеліктеріне байланысты оның басынан кешірген тә н жә не жан азабының дең гейін де ескеруге тиіс. Қ Р АК-нің 951-бабына (3-тармағ ы) сә йкес азаматқ а келтірілген моральдық зиян мына жағ дайларда зиян келтірушінің кінә сына қ арамастан ө теледі:

• азаматтың ө мірі мен денсаулығ ына қ ауіп тө ндіру арқ ылы зиян келтірілсе;
• азаматқ а оның заң сыз сотталуының, заң сыз қ ылмыстық жауапқ а тартылуының, бұ лтартпау шарасы ретінде заң сыз қ амауғ а алудың, ү йде қ амауда ұ стаудың немесе ешқ айда кетпеуі туралық олхат алудың, қ амауда ұ стау, психиатр. немесе басқ адай емдеу мекемесіне орналастыру тү рінде ә кімш. жазаны заң сыз қ олданудың салдарынан зиян келтірілсе;
• ар-ожданына, қ адір-қ асиеті мен іскерлік беделіне нұ қ сан келтіретін мә ліметтер тарату арқ ылы зиян келтірілсе. Заң да ө зге де жағ дайлар қ арастырылуы мү мкі

Моральдық зиянды ө теу

Зиян келтірушінің кінә сі бар болғ ан кезде, моральдық зиянды (ақ шалай тү рінде) ө теу. Моральдық зиянның мө лшерін анық тағ ан кезде жә бірленушінің ізгілік қ асиетіне келтірілген адамгершілік залалдың ауырлығ ын субъективті тү рде бағ алау да, сондай-ақ жә бірленушінің жан азабы мен тә н азабының дә режесін дә лелдейтін объективті деректер де есепке алынады.