Интеллектуалдық меншік объектілеріне құқықтың пайда болу негіздері

Интеллектуалдық меншік объектілеріне қ ұ қ ық Интеллектуалдық меншік объектілерін кұ ру фактісі жә не тә ртіп бойынша ө кілетті мемлекеттік органның қ ұ қ ық тық қ орғ ауды і беруі нө тижесінен туындайды.

Суретші сурет салды, автор кітап жазды. Бұ л жердегі сурет пен интеллектуалдық меншік қ ұ қ ығ ы негізінде заң ды дә лел болып табылады.

Интеллектуалдық меншік қ ұ қ ығ ы объектілеріне байланысты мү ліктік емес (абыройын қ орғ ау қ ұ қ ытғ ы, т.б.) жә не мү ліктік (басу, жалғ а беру, т.б.) қ ұ қ ық тар болуы мү мкін. Бұ л жерде интеллектуалдық меншік субъектісін екіге бө ліп қ арастыруғ а болады: автормен объектіге қ ұ қ ығ ы бар иеленуші. Интеллектуалдық қ ызмет нә тижелерінің авторларына жеке мү ліктік емес жә не мү ліктік қ ұ қ ыктар да тиесілі болады. Мү ліктік қ ұ қ ығ ын басқ а адамдарғ а берген жағ дайда да авторда жеке мү ліктік емес қ ұ қ ық тар ә р уақ ытта сақ талады. Тауарлық белгілердің иегерлеріне тек мү ліктік кұ қ ық тар ғ ана тиесілі.

Интеллектуалдық меншік объектілеріне қ атысты кү ң делікіі қ олданылып жү рген затқ а, мү лікке, ментттік қ ұ қ ығ ьш қ олдануғ а болмайды. Оғ ан интеллектуалдық меншіктің ө зіндік табиғ атының ерекшелігі мү мкіндік бермейді. Сондық тан да қ олданыста жү рген заң намада интеллектуалдық меншік объектілерше айрық ша қ ұ кық тар қ олданылады.

• Айрық ша қ ұ қ ық меншік иесінің интеллектуалдық шығ армашылық тың объектісін ө з қ алауы бойынша кез келген ө діспен пайдалануғ а мү ліктік қ ұ қ ығ ы интеллектуалдық шығ армашылық қ ызметтің нә тижесіне немесе дараландыру қ ұ ралына айрық ша қ ұ қ ық болып танылады. Оны пайдалану тек қ ұ қ ық иесінің келісімі арқ ылы ғ ана жү зеге асады.

Интеллектуалдық меншік объектісін уақ ытша пайдалану лицензиялық шарт арқ ылы жү зеге асырылады.

• Лицензиялық шарт бойынша интеллектуалдық шығ армашылық қ ызметінің нә тижесіне немесе дараландыру қ ұ ралына айрық ша қ ұ қ ық ты иеленуші тарапына (лицензиар) екінші тарал (лицензиатқ а) интеллектуалдық меншіктің тиісті объектісін белгілі бір ә діспен уақ ытша пайдалану қ ұ қ ығ ын береді.

51) Мұ рагерлік қ ұ қ ық ұ ғ ымы:

Мұ рагерлік - қ айтыс болғ ан азамат (мұ ра қ алдырушы) мү лкiнiң басқ а адамғ а (адамдарғ а) - мұ рагерге (мұ рагерлерге) ауысуы. Қ айтыс болғ ан азаматтың мұ расы басқ а адамдарғ а ә мбебап қ ұ қ ық мирасқ орлығ ы талаптарымен, егер осы бө лiмнiң ережелерiнен ө згеше туындамаса, бiрың ғ ай тұ тас нә рсе ретiнде жә не бiр-ақ мезгiлде ауысады.

52) Неке тү сінігі мен некеге тұ рудың тә ртібі:

Неке – отбасын қ ұ рудың негізі болып табылады. Ерлі – зайыптылар арасындағ ы мү ліктік жә не мү ліктік емес жеке қ атынастарды туындататын отбасын қ ұ ру мақ сатымен, заң да белгіленген тә ртіппен тараптардың ерікті жә не толық келісімі жағ дайында жасалғ ан еркек пен ә йелдің арасындағ ы тең қ ұ қ ық тық одақ ты – неке деп тү сінуіміз қ ажет.Некеге тұ ру некеге тұ рушы ері мен ә йелдің ө зара ерікті келісімі жә не олардың неке жасына жету болып табылады. Егер неке кү ш кө рсету, алдау, қ орқ ыту жолымен қ иылғ ан болса, онда ол жарамсыз деп танылуы мү мкін. Некеге тұ ру келісімін некені тіркеу рә сімінің барысында некеге тұ рушы адамның тікелей ө зі ауызша білдіреді жә не оның қ олын қ ойғ ызу арқ ылы расталады. Соның ө зінде ата – аналарының немесе туыстарының келісімі талап етілмейді. Дей тұ рғ анмен, қ ай жағ ынан алып қ арағ анда да ата – анасының қ ұ птауы болашақ отбасы ү шін ө те маң ызды екендігі кү мә нсіз. Отбасын қ ұ ру ү шін неке жасына жетудің ү лкен маң ызы бар. Некеге тұ рушылар белгілі бір рухани жә не кү ш – қ уат кемелділігіне ие болуы керек, ол белгілі бір жаспен байланысты. Біздің заң ымызғ а сә йкес неке жасы – 18 жас. АХАТ органдары дә лелді себептері болғ ан жағ дайда неке жасын екі жылдан аспайтын мерзімге тө мендете алады. Неке жасына жетпеген адамдардың некеге тұ руына ата – аналарының келісімі бойынша ғ ана рұ қ сат етіледі.

53) Некені тоқ татудың тү сінігі мен нысаны:

Ерлі – зайыптылардың жә ке жә не мү ліктік қ ұ қ ытық қ атынастарының тоқ татылуын некенің тоқ татылуы деп тү сінеді. Неке заң да айқ ындалғ ан білгілі бір оқ иғ аардың тууына байланысты немесе ерлі – зайыптылардың біреуінің не екеуінің бірдей қ алауымен тоқ татылады. Некені тоқ тататын оқ иғ алар қ атарына мыналар жатады:

• ерінің қ айтыс болуы;
• соттың ерлі – зайыптылардың біреуін ө лді деп жариялауы;
• некенің бұ зылуы (ажырасу).

Некенің тоқ тату негіздерінің тізімі толық боып табылады. Ері қ айтыс болғ ан немесе ерлі – зайыптылардың біреуі ө лді деп жарияланғ ан жағ дайда неке ө здігінен тоқ татылады. Егер артында қ алғ ан адам жаң адан некеге тұ рғ ысы келсе, бұ рынғ ы неке бойынша ерінің ө лгені бойынша АХАТ органдары берген куә лікті кө рсетсе де жеткілікті. Соттың азаматты (ерлі – зайыптылардың бірін) ө лді деп жариялау жө ніндегі шешімі долбарағ а ғ ана негізделеді. Ол адамның ө лгені туралы нақ ты ақ иқ ат дә лелдер жоқ. Қ азақ стан Республикасының Азаматтық кодексінің 31 – бабына сә йкес, егер азамат тұ рақ ты тұ ратын жерде ү ш жыл бойына ол туралы ешқ андай мә іметтер болмаса, егер ол ө ім қ аупі тө нген жағ дайда немесе оның ө лімі алты ай ішінде жазатайым оқ иғ адан болды деп есептеуге негіз болатын жағ дайларда хабар – ошарсыз кетсе, ол азамат мү дделі адамдардың арызы бойынша сот арқ ылы ө лді деп жариялануы мү мкін. Сот азаматты қ айтыс болды деп жариялау туралы шешім шығ арғ ан сә ттен бастап, онымен неке тоқ татылды деп есептеледі. Кейде қ айтыс болды деп жарияланғ ан адамдардың шындығ ында тірі болып шығ атын жағ дайлары да кездеседі. Ө лді деп жарияланғ ан жұ байы тірі келген жағ дайда сот ә лгі шешімді бұ зады, бірақ тоқ татылғ ан неке ө здігінен қ алпына келтірілмейді. Ол ерлі – зайыптылардың бірлескен ө тініші бойынша АХАТ органдары арқ ылы қ алпына келтірілуі мү мкін. Егер қ алпына келтіру туралы ө тініш берілмесе, ерлі – зайыптылардың екеуінің де тірі екендігіне қ арамастан, неке тоқ татылғ ан деп есептеледі. Басқ а жұ бай жаң а некеге тұ рғ ан жағ дайда, бұ рынғ ы неке қ алпына келтіріе алмайды. Жаң а некенің тағ дыры тү рліше шешілуі мү мкін: ол не сақ талады, немесе бұ зылады, бұ л кейін бұ рынғ ы жұ байымен некесін тіркеуге мү мкіндік береді.

54) Ерлі зайыптылардың мү ліктік қ ұ қ ық тары мен міндеттері:

Ерлі-зайыптылардың қ ұ қ ық тары мен міндеттері азаматтық хал актілерін жазу органдарында некеге тұ ру мемлекеттік тіркелген кү ннен бастап туындайды. Некеге тұ ру кезінде ерлі-зайыптылар ө з тілектері бойынша ортақ тек ретінде ө здерінің біреуінің тегін таң дап алады не ерлі-зайыптылардың ә рқ айсысы ө зінің некеге тұ рғ анғ а дейінгі тегін сақ тап қ алады, не ө з тегіне екінші жұ байдың тегін қ осады. Егер ерлі-зайыптылардың біреуінің некеге тұ рғ анғ а дейінгі тегі қ осарлас болса, тектерді қ осуғ а жол берілмейді.Ерлі-зайыптылардың біреуінің тегін ө згертуі екінші жұ байдың тегін ө згертуіне ә кеп соқ пайды. Неке бұ зылғ ан жағ дайда ерлі-зайыптылар ортақ текті сақ тауғ а немесе ө здерінің некеге тұ рғ анғ а дейінгі тегін қ алпына келтіруге қ ұ қ ылы.

55) Неке шартының тү сінігі мен нысаны:

Некелік шарт – біздің тұ рмысымызғ а салыстырмалы тү рде жақ ында енген ұ ғ ым. Некелік шарт деп – некеге тұ ратын адамдардың немесе ерлі – зайыптылардың некеде тұ рғ андағ ы немесе оны бұ зғ ан жағ дайдағ ы мү ліктік қ ұ қ ық тары мен міндеттерін айқ ындайтын келісімдері танылады. Некелік шарт міндетті тү рде жазбаша жасалуы жә не нотариуспен куә ландырылуы қ ажет. Некелік шартты некеге отыратын адамдардың тікелей ө здері, сондай – ақ адвокат не нотариус толтыруы мү мкін екендігін айырық ша атап кө рсету қ ажет. Некелік шартты нотариалды куә ландыру ү шін жекеменшік немесе мемлекеттік нотариусқ а жү гіну керек. Некелік шартты некені тіркегенге дейін, сондай – ақ некеде тұ рғ ан кез келген уақ ытта жасасуғ а болады. Некелік шарттың субъектілері не ерлі – зайыптылар, не некеге енді тұ руғ а ә зірленіп жатқ ан адамдар болуы мү мкін (кү йеу мен қ алың дық). Ерлі – зайыптылар, яғ ни АХАТ органдарында тіркелмеген, бірақ бірге тұ ратын жә не бір – біріне қ амқ орлық кө рсететін адамдар некелік шарт жасаса алмайды. Некеге тұ ратын кә мелетке толмағ андар (18 жасқ а дейінгі адамдар) ата – аналарының немесе қ амқ оршыларының келісімімен ғ ана некелік шарт жасаса алады. Бұ л кә мелетке толмағ андардың ө з бетінше некелік шарт жасасуына тыйым салынады деген сө з. Некелік шарт жасасу – некені тіркеу ү шін қ ажетті шарт болып табылмайтындағ ын атап ө ту керек. Некеге отыратын адамдардың немесе ерлі – зайыптылардың неке шартын жасасуы немесе оғ ан қ ол қ оюдан бас тартуы ерікті тү рде шешіледі, ө йткені бұ л олардың міндеті емес, қ ұ қ ығ ы болып табылады. Бірақ сонымен бірге неке шартында ерлі – зайыптылардың немесе некеге тұ ратын адамдардың ортақ еркі білдірілуі тиіс.

56) Ата - аналардың қ ұ қ ық тары мен міндеттеріне жалпы сипаттама:

57) Отбасы қ ұ қ ығ ындағ ы алименттік міндеттеме туралы жалпы тү сінік:

Алименттер (лат. alimentum деген сө зінен — " тағ ам, асырап-бағ у" дегенді білдіреді) — заң да белгіленген жағ дайларда бір отбасы мү шелерінің оның ө зге мү шелерінің пайдасына тө леуге міндетті белгілі бір ақ шалай қ аражат. Алименттік міндеттемелер негізгі отбасылық қ атынастар болып табылады, ал олардың мақ саты — отбасының ең бекке қ абілетсіз жә не кө мек қ ажет ететін мү шелерін асырау. Алименттер сот шешімімен (алименттер тө леудің соттық тә ртібі) немесе тараптардың келісімімен (алименттер тө леудің ерікті тә ртібі) тө ленеді.

Алименттік міндеттемелердің ө зіне тә н мынадай белгілері болады:

• бұ л қ айтарып берілмейтін сипаттағ ы міндеттеме. Алимент тө леушінід ө з шығ ынын қ андай да бір орнын толтыруғ а қ ұ қ ығ ы жоқ;

• олардың қ атаң жекебастық сипаты бар. Мұ нын мө нісі, алимент тө леуге міндетті адам ол міндетін орындауды басқ а біреуге тапсыруғ а қ ақ ысы жоқ. Екінші жағ ынан, алимент алуғ а қ ұ қ ық ты адам, бұ л қ ұ қ ығ ын езге біреуге бере алмайды. Алимент алу қ ұ қ ығ ы жә не алимент тө леу міндеті мұ рагерлік тә ртіппен басқ а адамғ а кешпейді;

• алименттік міндеттеме мү ліктік-қ ұ ндық болып табылады, яғ ни бұ л арада материалдық игіліктерді (ә детте, ақ шалай қ аражатты) алушының мү лкіне ө ткізу (косу) жү зеге асырылады.

Алименттік міндеттемелерге тө мендегідей заң дық фактілер негіз болады:

• субъектілер арасында туыстық немесе ө зге де отбасылық байланыстың болуы (мысалы, ерлі-зайыптық қ атынастар);

• заң да немесе талаптардың келісімінде кө рсетілген шарттардың болуы (мысалы, алимент алушынын мұ ктаждығ ы, ең бекке жарамсыздығ ы, алимент алушылардын кө мелетке толмағ андығ ы жә не баскалары);

• тараптардьщ алимент тө леу жө ніндегі келісімі немесе соттың алимент ө ндірш алу жө ніндегі шешімі.

Алименттік міндеттемелердің немесе алименттік қ атынастардың мынадай тү рлері болады:

• ата-аналардын балаларғ а қ атысты алименттік міндеттемелері;

• балалардың ата-аналарғ а қ атысты алименттік міндеттемелері;

• ерлі-зайыптылардың жә не бұ рынғ ы жұ байлардың алименттік міндеттемелері; кө мелетке толғ ан ағ алары мен қ арындастарының, ә желері мен аталарының алименттік міндеттемелері.

58) Бала асырап алу тү сінігі мен тә ртібі:

Бала асырап алу — заң и акт. Ол баланың жә не оны тә рбиелеуге алғ ан адамның арасындағ ы қ ұ қ ық тық қ арым-қ атыныстарды айқ ындайды. Негізінен, кә мелетке толмағ ан балаларғ а қ атысты ә рі солардың мү ддесіне орай жү зеге асуғ а тиіс. 1998 жылғ ы 17 желтоқ санда қ абылданғ ан Қ Р-ның “Неке жә не отбасы туралы” заң ында Бала асырап алудың тә ртібі, оның қ ұ қ ық тық салдары, тиісті адамдардың заң и міндеттері мен жауапкершіліктері, т.б. егжей-тегжейлі қ арастырылғ ан (12-тарау). Баланы тә рбиесіне алуғ а тілек білдірген адамның ө тініші бойынша Бала асырап алу ісін сот қ арап, азаматтық іс жү ргізу заң дарында кө зделген ережелер бойынша жү зеге асырады. Заң бойынша Қ Р-ның азаматы болып саналатын балаларды, егер ел аумағ ында тә рбиелеу мү мкіндігі болмаса, шетелдік азаматтардың немесе республика территориясынан тыс жерде тұ ратын туыстарының асырап алуына рұ қ сат етілген. Дә стү рлі қ азақ қ оғ амында да Бала асырап алу актісіне жете мә н берілген. Кө бінесе, ұ рпақ тар жалғ астығ ы ү зіліп қ алмасын деген ниетпен перзент сү юге қ абілетсіз не ұ лы жоқ отбасынает жақ ын, сү йек шатыс туыстары бала беріп, қ амқ орлық жасағ ан. Бұ л актіні кейін қ ұ пия ұ стауғ а міндеттенген. Жалпы, қ азақ ұ ғ ымында “асырау”, “асыранды” сө зі итке, малғ а қ атысты ғ ана айтылатын, кемсітушілік астары мол лексема саналады. Ә детте, отбасы, тіпті ағ айын-туыс арасындағ ы қ ұ пия-сыр ретінде сақ талатын осынау қ ұ қ ық тық — адамгершілік іс-ә рекетті “бауырына басу”, “баланы кө йлекшең туу” деп астарлай жеткізген.

59) Қ Р-дағ ы қ орғ аншы жә не қ амқ оршы органдар:

Қ амқ оршылық пен қ орғ аншылық жалпы кө п жағ дайда мү ліктік қ ұ қ ық тарды анық тайды, алайда бұ л қ амқ оршы немесе қ орғ аншы қ амқ орлық қ а алынатынғ а қ амқ ор болмауы керек дегенді білдірмейді. Асырап алудан қ амқ орлық пен қ орғ аншылық тың басты айырмашылығ ы оларды белгілеу қ ажеттілігінің туындауы, ә рекет қ абілеттілігін жә не жасын шектеу болып табылады. Басқ аша айтқ анда, бұ л ө зінің жасы мен денсаулығ ына байланысты ө здігінен ө мір сү ре алмайтын, ө зінің қ ұ қ ық тарын қ орғ ай немесе мү лікке басшылық жасай алмайтындарғ а кө мек.

60) Патронат тү сінігі мен нысаны:

Патронат - ата-анасының қ амқ орлығ ынсыз қ алғ ан баланы шарт бойынша басқ а азаматтардың отбасына тә рбиелеуге беретін тә рбиенін бір тү рі. Бұ л шарт баланы тә рбиелеуге алуғ а ық ылас білдірген адам (патронат тә рбиеші) мен корғ аншылык жә не қ амқ оршылык органы арасында жасалады. Бала патронат тә рбиешіге шартта кө зделген мерзімге тә рбиелеуге беріледі. Бұ л арада патронат тә рбиешіге баланы бағ ыпкұ ту ү шін ай сайын ақ ша тө леніп тұ рады. Баланы тә рбиелеуге беру оның пікірін есепке алу арқ ылы жү зеге асырылады. Ал жасы 10-ғ а толғ ан бала ө зінің келісімімен ғ ана тә рбиелеуге беріледі. Ағ алары мен қ арындастарын медициналық қ орытындылар немесе басқ а да себептерге байланысты, олардың бірге тә рбиеленуіне мү мкіндігі жоқ жағ дайларда болмаса, ажыратуғ а жол берілмейді. Патронат тә рбиепгілерді іріктеп алу қ орғ аншы жә не қ амкоршы органдар міндетіне кіреді, патронат тә рбиешілердің жеке басының сапасы, олардың бала тә рбиелуге қ абілеті, балағ а кө зқ арасы ескеріледі. Кә мелетке толғ ан екі жыныстың адамдары патронат тә рбиеші бола алады, яғ ни не ә йел не еркек немесе озара некеге тұ рғ ан екеуі де шарт жасаса алады. Патронат тә рбиешілерге қ орғ аншылар мен қ амкоршылар сияқ ты қ ұ қ ық тар мен міндеттер беріледі (баланың жасына қ арай). Баланы патронатка алғ ан отбасы немесе адам баланы тә рбиелеу жө ніндегі міндетін ақ ылы тү рде орындайды, яғ ни қ орғ ашпылар мен қ амқ оршылардан айырмасы бұ ларғ а ақ ша таленеді. Қ азақ стан Республикамызда 2000 жылғ ы 13 желтоқ сан- да " Отбасылық тұ рпатмндағ ы балалар деревнялары мен жасө спірімдер ү йлері туралы" Заң ы қ абылданды. Отбасы тұ рпатындағ ы балалар деревнялары мен жасө спірімдер ү йлері балаларды қ оғ амдық пайдалы ең бекке даярлауды, ең бек нарығ ы сұ ранысындағ ы қ андай мамандық тарғ а окытуды, ә рбір балағ а жинақ қ орын ашуды кө здейді. Республикамызда бү гінгі кү ні отбасылық тұ рпатындағ ы балалар деревнялары қ ұ рылып жұ мыс істеуде (мысалы, Алматыда " СОС- Киндердорф" деревнясы жұ мыс істейді). Бұ л деревнялар жетім балаларды қ орғ аудың жаң а ү лгісі болып табылады. Деревнялардың негізгі міндеті — тә рбиеленушілердің ө здерінің қ оғ амғ а қ ажет екендіктерін сезінетіндей, отбасы жағ дайында тә рбиеленіл жатқ андай ә серлі жағ дайлар туғ ызу екендігі кездейсок емес. Балаларды балалар деревнясының отбасына беру қ орғ аншылық жә не қ амқ оршылық органы мен тә рбиелеуші-ана арасында жасалатын шарт негізінде жү зеге асырылады. Тә рбиеші-ананың тә рбиелеуіне жасы 18-ге дейінгі 7—10 бала беріледі (отбасы ішіндегі балалардың жасы ә р тү рлі — 5, 7, 10, 15 болуы мү мкін). Мұ ндай ә рбір отбасы балалар деревнясынын қ ұ рамына кіреді, пә тер тұ рпатындағ ы тұ ратын ү й-жайлары бар (отбасы тұ ратын), ү й іргесіндегі жә не қ осалкы шаруашылық тары, ө кімшілік ү йлері мен қ ұ рылыстары бар ө зінің окшауланғ ан аумағ ы болады. Сондай-ақ балалар деревнясынын жанынан жасө спірімдер ү йлері кұ рылуы мү мкін, олардың негізгі мақ саты — балалар деревнясының тә рбиеленушілері мен балалар ү йлерін бітіргендерге ә леуметтік бейімделуден ө туге, қ оғ амғ а кірігуге, тә рбиеленушілердін кө сіби даярлығ ы мен ең бекке орналасуына кө мектесу. Тә рбиеленушілер жасө спірімдер ү йінде 23 жаска дейін бола алады. Сонымен, ата-аналық қ ұ қ ық тан айыру баланың қ ұ қ ық тары мен мү дделерін басқ а жолмен қ орғ ауғ а мү мкіндік болмағ ан жағ дайда қ олданылатын ең соң ғ ы қ атал шара. Ата-аналық қ ұ қ ық тан айыру тек сот арқ ылы іске асырылады. Бала асырап алынғ аннан кейін, асырап алынғ ан бала мен оның негізгі ата-аналарының арасындағ ы қ ұ қ ық тық мімдеттер тоқ ғ атылады. Бұ л мімдеттерді орындау жү ктелген — қ орғ аншы жә не қ амқ оршы органдар сияқ ты арнаулы мемлекеттік органдар бар. Бұ л органдар мұ ндай балаларды іздестіріп тауып қ оймай, оларды орналастыруды, сондай-ақ бұ л балаларды содан арғ ы тұ рмыс жағ дайын бақ ылап отыруды жү зеге асыруғ а міндетті