Лекция 10- ШЫ ТАҚЫРЫП. Халықаралық дауларды бейбіт жолмен шешу әдістері

Мемлекеттер арасындағ ы қ арама-қ айшылық тарды жә не дауларды тек бір ғ ана қ ұ қ ық тық тә сіл-бейбіт қ ұ ралдар мен шешу. Саяси жә не заң и даулар туралы мә селе. Дауларды бейбіт жолдармен шешудің жаң а тә сілдерін ойластырудағ ы Қ азақ стан Республикасының ынтасы.

Халық аралық қ арама-қ айшьшық тарды шешудің негізгі қ ұ ралдары ретінде тікелей келіссө здер мен кең ес жү ргізу.

Дауларды халық аралық ұ йымдарда шешу. БҰ Ұ Қ ауіпсіздік Кең есінің дауларды қ араудағ ы айрық ша рө лі.

Халық аралық татуластыру рә сімі. " Қ айырымды қ ызметтер", делдалдық, тергеу жә не келісу комиссиялары.

Халық аралық тө релік (арбитраж) соты. Тө релік соттар дамуының тарихы жә не қ ызметінің рә сімі. Гаага тө релік соттың тұ рақ ты палатасы.

Халық аралық сот рә сімі. Біріккен Ұ лттар Ұ йымының халық аралық сотының рө лін кө теру қ ажеттілігі.

Ө зекті сұ рақ тар:

1. Саяси жә не заң и даулар туралы мә селе.

2. Дауларды бейбіт жолдармен шешудің жаң а тә сілдерін ойластырудағ ы Қ азақ стан Республикасының ынтасы.

3. БҰ Ұ Қ ауіпсіздік Кең есінің дауларды қ араудағ ы айрық ша рө лі.

4. Біріккен Ұ лттар Ұ йымының халық аралық сотының рө лін кө теру қ ажеттілігі.

Ә дебиет:

1. Анисимов Л.Н. Международно-правовые средства разрешения международных споров. Л., 1975.

2. Кожевников Ф.И., Шармазанашили Г.В. Международный Суд ООН. М., 1971.

3. Лазарев С.А. Международный арбитраж. М., 1991.

4. Левин Д.Б. Принцип мирного разрешения международных споров М., 1977..

5. Пушмин Э.А. Принцип мирного разрешения международных споров. Международно-правовые вопросы. М., 1974.

6. Пушмин Э.А. Согласительная процедура - средство разрешения международных споров. Калининград, 1973.

7. Пушмин Э.А. Международный юридический процесс и международное право. Кемерово, 1990.

8. Энтин М.Л. Международные судебные учреждения. М., 1984.

Жалпы тү рде халық аралық дауды екі немесе одан да кө п халық аралық -қ ұ қ ық тық субъектілердің қ арама-қ айшылығ ынан туындайтын саяси-қ ұ қ ық тық қ атынастар ретінде қ арастыруғ а болады.

Дау туындағ ан сә ттен бастап жә не оның даму кезең дері кезінде халық аралық қ ұ қ ық тың жалпығ а бірдей императивті принципі - халық аралық дауларды бейбіт жолдармен шешу жү зеге асуы тиіс.

1. Бейбітшілік тә сілдері - мемлекеттер арасындағ ы даулар мен келіспеушіліктерді шешудің берден-бір жолы ретінде.

Халық аралық дауларды бейбіт жолмен шешу жө ніндегі ең алғ ашқ ы акт болып, дү ниежү зілік ең алғ ашқ ы Гаага конференциясында қ абылданғ ан жә не 1907 жылғ ы екінші Гаага конференциясында толық тырылғ ан ”Халық аралық қ ақ тығ ыстарды бейбіт жолмен шешу жө ніндегі” конвенция табылады. 1949 жылғ ы 28 сә уірде бекітілген халық аралық дауларды бейбіт тү рде шешу жө ніндегі Жалпы Акт.

Дауларды бейбіт жолмен шешуге қ атысты маң ызды ережелер бекітілген БҰ Ұ Жарғ ысы да ерекше орынғ а ие (соның ішінде 33 бап). Бұ л ережелердің одан ә рі дамуында БҰ Ұ Бас Ассемблеясымен бірқ атар резолюциясы мен декларациялар қ абылданғ ан, соның ішінде 1982 жылғ ы дауларды бейбіт шешу жө ніндегі Манильдік декларация.

Аймақ тық келісімдер арасынан 1948 жылғ ы дауларды бейбіт шешу жө ніндегі америкааралық келісім-шартты алуғ а болады (Боготалық пакт). Сондай-ақ 1957 жылы Еуропа Кең есімен қ абылданғ ан Еуропалық конвеция, 1992 жылғ ы қ абылданғ ын СБСЕ шең беріндегі келісім бойынша конвенция. Сонымен қ атар аймақ тық ұ йымдардың да жарғ ылары (ЛАГ, ОАГ, ОАЕ, ТМД).

Халық аралық дауларды бейбіт жолмен реттеу механизмі мемлекеттердің тү рлі сферадағ ы ынтымақ тастығ ын реттейтін бірқ атар кө п жақ ты конвецияларда қ арастырылғ ан. Мысалы, 1972 жылы ғ арыш объектілерімен келтірілген зиянғ а халық аралық жауапкершілік туралы конвенциясы жә не т.б.

Дауларды бейбіт жолмен шешу тә сілдері деп халық аралық қ ұ қ ық субъектілерінің арасындағ ы дауларды халық аралық қ ұ қ ық тың мә жбү рлеудің ешқ андай тү рін қ олданбау принципіне сә йкес шешудің халық аралық -қ ұ қ ық тық тә сілдері мен жолдары.

Дауларды шешу тә сілдерінің кейбіреулері бұ рынан бар болатын болса, кейбіреулер жақ ында пайда болғ ан тә сілдер. Бірқ атар дауларды тек бейбіт жолмен шешу міндеттерін мойындау негізінде ғ ана осы тә сілдерінің жү йесі қ алыптасып отыр. Бұ л жү йе БҰ Ұ жарғ ысының 33 бабында бекітілген. Онда бейбіт тә сілдерінің келесі тү рлері, келіссө з, зерттеу, татуласушылық, бітімгершілік, арбитраж, сотта қ арау, аймақ тық органғ а шағ ымдау жә не басқ а да сол секілді тә сілдер кө зделген. Ал басқ а бейбіт жолдарғ а игі қ ызметтер мен БҰ Ұ органдарымен дауларды шешу механизмдерін қ арастыруғ а болады. Халық аралық қ атынастар тә жірибесінде басқ а да жағ дайлар қ арастырылуы мү мкін. БҰ Ұ ның Жарғ ысы заң дылық сипаттағ ы жә не басқ адай дауларды ажыратады. Сондақ тан да БҰ Ұ Халық аралық Сотының Статутында 36 бапта қ ұ қ ық тық сипаттағ ы дауларғ а шарттарды талқ ылауды; халық аралық қ ұ қ ық тың кез келген мә селесін; халық аралық міндеттемелікті бұ затын фактілердің болуын; сондай-ақ сол бұ зылғ ан міндеттемелікті ө теудің сипаты мен мө лшерін жатқ ызады. Осындай айырмашылық тардан 1957 жылғ ы дауларды бейбіт жолмен шешу жө ніндегі Еуропалық конвенция бастау алды.