Фа-Цзя мектебі – Көне Қытайдың әлеуметтік-саяси философиясы.

Кө не қ ытай философиясының тағ ы да бір ерекше ағ ымы, - ол Фа-цзя мектебі (“фа² - заң). Бұ л ағ ым, негізінен алғ анда, Конфуциандық ілімге қ арсы бағ ытталғ ан (ә сіресе, оның адам, мораль мә селелеріне) - ілім.

Фа-Цзя мектебінің негізін қ алаушы Хань-Фэй-Цзы (280-233 б.ғ.д.). Ол ө зінің болмыс ілімінде Даоны бү кіл дү ниедегі барлық нә рселердің табиғ и заң ы ретінде қ арады. “Ә рбір зат пен істің ө зінің заң дары бар. Аспанның ө з заң дылық тығ ы, ал адамдарды алатын болсақ, олардың ө здерінің орнатқ ан заң дары бар².

Дао – жалғ ыз жә не бө лінбейді, - деген пікір айтып, Хань-Фэй-Цзы сондық тан елбасы да тек ө зіне ғ ана сенуі керек. Даоның ө зіне ұ қ сас басқ а ештең е болмағ аннан кейін, оны жалғ ыз дейміз. Сондық тан ақ ылды елбасы Даоның іске асқ анын бағ алайды. Ә рі қ арай ел басын Даоның қ асиеттерімен салыстыра келе, оның қ андай болу керектігін кө рсетеді.

“Дао бос, қ озғ алмайды жә не жалғ ыздық та, сондық тан ел басы да бә рін ө зінің ішінде терең сақ тауы керек, адамдардың алдында ашылмағ аны жө н. Ел басы даосын ешкім кө рмеуі керек, ал оны қ олдануды басқ алар тү сінбеуі керек², - деген пікір айтады.

“Фа-цзя² мектебінің ел басқ ару мә селелеріне келетін болсақ, олар адамның табиғ атының ө зімшілдігіне негіздеп, оны шешті. Мысалы, Хань-Фэй-Цзы, халық тек қ ана пайда мен жалақ ыны жақ сы кө реді де, жаза мен дарғ а асуды жек кө реді. Ал оның бә рі ел басының қ олында. Сондық тан, ел басы қ оғ амда тә ртіп орнатуы ү шін бә рін заң арқ ылы ретке келтіруі керек. Заң қ ысқ а, ә рбір адамғ а тү сінікті болуы керек. Қ оғ амда жаза кө п, қ ұ рметтеу аз болса – жақ сы. Қ айсыбір заң ды бұ зушылық қ атты жазалануы керек. Бірақ, кімнің заң ды орындамағ аны, бұ зғ анын қ алай білуге болады?, - деген сұ рақ қ а, фа-цзя мектебі ө з айлаларын алғ а салады. Ол ү шін адамдар ө зара бір-бірін бақ ылап жү рулері керек. Оны қ алай істеуге болады? Ол ү шін адамдардың жү регіне қ орқ ыныш сезім кіргізу керек. Заң бұ зғ ан адамды жазалағ анда, оны халық алдында жасау керек. Сондай жағ дайда адамдардың ө здері-ақ бір-бірін кө рсете бастайды.

Фа-цзя мектебі заң мен басқ ару ө нерін бір-бірінен айырып қ арайды. Заң ды қ алай шығ арып орындату керектігін біз жоғ арыда айтып кеттік. Ал басқ ару ө нері ше?

Басқ ару ө нері ел басының жү регінде ө те терең тығ ылғ ан. Ел басының ойын оның жанындағ ы ешкімде білмей, сандалуы керек. Ө йткені “Ел басының ізін аң дып, арыстандар жү р². Егер ол ө зінің қ ұ пиялығ ын жоғ алтса, онда арыстандар (жанында жү рген басқ а лауазым иелері) оны жеп қ ояды.

Ел басы бә ріне самарқ аулық пен қ арап, ешнә рсе жасамауы керек. Оның кү ші – ештең ені жасамауда. Сонда ғ ана ол ө зінің жауларының пиғ ылын біледі.

Осы “фа-цзя² мектебінің талаптарын ү кіметтің саяси идеолгиясына айналдырып, Қ ытай императоры Цинь-Ши-Хуан ө з елінде аса қ атыгез басқ ару жү йесін орнатқ ан болатын.

Сонымен, Қ ытай халқ ы кө бінесе моральдық жолмен тә рбиеленгенмен, “заң дық ² басқ арудың да барлық қ иыншылық тарын ө з басынан ө ткізді. Соң ында моральдық тә рбиені заң жолымен қ оғ амдық қ атынастарды ретке келтірумен ұ штастырды.

Фа-цзя мектебінде ашылғ ан саяси технологиялар (technе-грек сө зі, -ө нер) мың дағ ан жылдар ө ткеннен кейін тоталитарлық диктаторлық тә ртіптер орнағ ан жерлерде кең інен пайдаланылды.

Мысалы, Сталинның қ удалауының негізінде миллиондағ ан адамдар оның қ ұ рбаны болды. Оны біз ә рқ ашанда ө зіміздің есімізде сақ таймыз. Сонымен бірге, кө п адамдар сол қ ұ рбандарды уақ ытында кө рсеткен, соларды бір жағ ынан кө ре алмай, екінші жағ ынан, біреуді кө рсетіп ө зінің ө мірін сақ тап қ алуғ а тырысқ ан миллиондағ ан адамдарды есімізден шығ арып жібереміз. Ал бұ л сұ рқ ияттың ө зі мемлекеттік репрессиялық машинасының совет адамдарының жү регіне тіпті адамдық емес “жануарлық қ орқ ынышты² ең гізгендігінен болды. Сталиннің елді басқ ару технологиясында да, ө зінің “қ ұ пиялығ ын² сақ тауы, ө з жанындағ ы мемлекеттік қ ызметкерлердің арасына “алауыздық ты², ө зара сенбеушілікті ең гізіп, олар жө ніндегі ақ парат жинау т.с.с.­- бә рі де “барлық уақ ыт пен халық тардың кө семінің ² “фа-цзя² философиясын жақ сы игергенін кө рсетеді.