Соқыр-кереңдердің ойын іс-әрекет ерекшеліктері

Мектепке дейінгі кезең де, балалардың дамуында, ойын іс-ә рекеті кө п орын алады. Ойын арқ ылы, балалардың даму дең гейін зерттеуге болады. Мысалы, тү стерді, заттарды, заттардың формаларын, алыс-жақ ын, кең -тар орналасуын байқ ай алады. Ойын арқ ылы, балалардың қ арым-қ атынасындағ ы ә леуметке бейімделуі дамиды. Ойын арқ ылы, бала алғ аш ә леуметке байланысты басталады. Басқ а адамдармен ә ң гімелесу, ө з қ атарларымен тіл табысу жә не қ оршағ ан ортамен танысады. Қ ай жағ дайда, ойын балалардың ең басты іс-ә рекеті болып табылады. Ойынның бірнеше тү рлері бар: қ имыл-қ озғ алыс, заттармен манипулляция жасау, сюжеттік-рө лдік ойындар. Ойын ө з бетімен қ алыптасады. Ол тек, еліктеу арқ ылы пайда болуы мү мкін.

Соқ ыр-керең балалардың дамуын айтар болсақ, оның ең бірінші тү сінікті іс-ә рекет - ө з-ө зіне қ ызмет ету. Ойын – бұ л балада, ары ү йретпесе қ алыптаспайды. Ойынғ а топтық қ ызмет ету кезінде, ү йрете бастағ ан жө н. Бірақ, кей элементтерін ө з-ө зіне қ ызмет ету кезінде кө рсетеміз. Осы балаларды ойынғ а арнайы ү йретеміз. Соқ ыр-керең балалардың алғ ашқ ы іс-ә рекеті ө з-ө зіне қ ызмет ету болып табылғ андық тан, алғ ашқ ы ойындары да, осығ ан қ атысты болу керек. Сол себептен, алғ аш ү йрететін ойынымыз – қ уыршақ. Соқ ыр-керең бала, адамның денесін қ уыршақ тың денесімен сә йкестендіреді. Ары қ арай, тә рбиеші ө зі баламен орындағ ан ә рекеттерді қ уыршақ пен орындауды ұ сынады. Мысалы, қ уыршақ ты отырғ ызу, жатқ ызу, ұ йық тату жә не т.б. Ө йткені, осындай ойын, балағ а тү сінікті болады. Жаймен, дактильді-контакттік сө йлеу қ алыптасқ ан соң, ә ртү рлі рө лдік-сюжеттік ойындардың рө лдерін ұ сынады: мұ ғ алім, тә рбиеші, матушы, дә рігер жә не т.б. Осы ойындар, бала ү шін, ө те маң ызды. Ө йткені, ө мірлік тә жірибесімен таныстырады. Балаларды ө мірге ә леуметтендіруге дайындайды. Осымен қ атар, қ имыл-қ озғ алыс ойындарын да ұ мытпай керек. Оның ішінде, ә ртү рлі тә жірибелер болуы мү мкін. Орындық тың астынан ө т, бө лмені айналып шық, жіптен атта, секіру, жү зу жә не т.б. Ойын арқ ылы, балалардың қ арым-қ атынасындағ ы дактильді-контакттік сө йлеуі дамиды. Бірақ, соқ ыр-керең балалардың ойынын алдын-ала жоспарлап, тә рбиеші ө зі басқ ару керек.

Лекция 6

СОҚ ЫР-КЕРЕҢ МЕКТЕП ЖАСЫНДАҒ Ы БАЛАЛАРДЫҢ ТӘ РБИЕЛЕУ ОҚ ЫТУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ

Жоспары:

1. Соқ ыр-керең балалaры мектепте оқ ытудың ерекшелігі.

2. Ең бекке тә рбиелеу

3. Адамгершілік жә не эстетикалық тә рбиелеу

4. Сө йлеу тілін дамыту

5. Ақ ыл-ойын дамыту

6. Қ имыл-қ озғ алыс іс ә рекетін дамыту

1.

Мектепте оқ ытудың алдында дайындық кезең болуы тиіс. Кө бінесе мектепке дейінгі топтпрда осы дайындық кезең ді ө теді. Осындай бала ө з ө зіне қ ызымет ете алуды кең ейтуге бағ ытталуды білу керек. Кү н тә ртібіне ү йренген болуы тиіс. Жестік жә не дактильдік мең гере алатын қ арапайым сюжеттік рольдік онай алу керек. Пластилинмен ә р-тү рлі формаларды жасай алмауды білу керек.

Ыдыс-аяқ жуу оларды жинау кейбір дене шынық тыруды жасай алу керек. Жіптен аттау, секіру ү стелдің ү стіне отыру тікке жү ру. Осының бә рібаланы мектепке оқ ытуғ а бейнелеу арнайы мектепте соқ ыр-керең балалар естімейтін балалардың 12 сыныптың немесе жалпы білім беру 11 жыл бағ дарламаларын мең гіріп шығ ады. Бастаушы сыныптардыбітіргеннен кейін соқ ырлар керең балалар ары қ арай жалпы мамандық тарғ а дайындалады. Осы мектептердің ерекшіліктері ө те тығ ыз ө мірмен тә жербиелеріне байланысты. Сабақ тек тү ске дейін ғ ана болу керек. Тү стен кейін демалу керек. 1 топта 3 бала. Ә р оқ ушығ а арналғ ан жеке жоспар қ ұ рылады. Бұ л мекемелерде жә не оқ ытуғ а кө п кө ніл бө луге тиіс.

Соқ ыр-керең баланың ө з-ө зіне қ ызмет ету дағ дылары қ алыптасады. Басқ а адамдармен қ арым-қ атынастыдамытады мінез-қ ұ лық ы, эмоциясы, сферасық алыптасады. Яғ ни бала ө з бетімен ө мір сү ре алады десекте болады. Ең бірінші ең бектің тү ріө з-ө зіне қ ызмет ету. Одаң кейін баланы ұ жымдық қ ызмет етуге ү йрету. Қ езекші ретінде жұ мыс істеу. Ойындастық тарын, жинау, ауланы сыпыру, ең бекке ү йретеміз. Ауыл-шаруалық, ең бек, ө нер-қ ә септік ең беі. Қ оғ амды пайдалы ең бектің келксі қ айғ адаларын ұ сынғ ан. Ұ жымдық саң а-сезімдітә рбиелеу бір-біріне кө мек ету.

1. Бірлесіп жұ мыс істеуді тә рбиелеуге ү йрету.

2. Кү нделікті жә не жү йелі тү рде

3. Белсендікті инисативағ а ө з бетімен жұ мыс істеуге ү йрету.

4. Баланың қ ызғ ушылағ ын арттыру. Ең бекке біртіндеп ү йрету.

5. Жан-жақ ты ең бек тү рлеріне ү йрету.

6. Соқ ыр-керен балаларғ а беретін тапсырмалар медициналық кө рсет киітерге сү йенген жө н.

Қ оғ амдық пайдалы ең бек жө н. Бірнеше тү рлерге бө лінеді.

1. Тү рмыстық бұ л ең бекті барлық балағ а ү йреткен жө н.

2. Мектеп интернаттарда тү рмыстық ең бек балалар кө мектей орындайды.

1.Жағ ынан 2 тығ ыз байланысты

2.Жоқ ты десек болады.

1. Ө з-ө зіне қ ызмет ету ү й шаруашылық ең бек істеу.

2. Ө ндірістік ең бек орта сынаптарда басталады.

Шет мемлекеттерде 12 сынып дең гейіне ө теді керең балалардың бағ дарламасы бойынша ө теді. 12 сынапқ а дейін. Баланың дү ниетанымын кең ейтеді.

3.Адамгершіліктілік жә не эстетикалық тә рбиені арнайы ү йымдастыру керек. Соқ ыр-керең балалық қ улқ ына ерекшіліктер кездеседі.

Ә сіресе басқ алардың есебіне кү н кө руді тә рбиелеу ұ жымдық ең бек арқ ылы ө ткізген жө н. Одан басқ а іс-ә рекеттерді қ олдануғ а болады. Еріпкелер айтып беру ертегінің мазмұ ның таң дау, сюжеттік ойындарды ойнау.

Осы сияқ ты орындар арқ алы басқ а адамдардын қ арым-қ атыс жасаудыү йретеміз.

Қ олданатын тә сілдер. Баланың іс-ә рекетін талдау ұ жымдылық ең бектен ажырату. Ұ жымдық ең бекке жібермеу. Ә р баланаң іс-ә рекетін кү нделікті талдау ә рекетке айналу керек.

Атақ ты соқ ыр-керең балаларды мысал ретінде келтіру.

Эстетикалық тә рбиелеу. Бұ л балаларда қ иын деп мү мкіншілігі кем балалрғ а дә лденген. Скороходованың ө лені скулптура. Ә сіресе жет мимкаласын кө ніл куйін скулптура арқ ылы қ абылдай алады.Музыканын темпін ритімен қ абылдай алады.

Сө йлеуге тә рбиелеу. Мектепке дейінгі уақ ытта қ аралады. Мектепке дейің гі балаларды тә рбиелеу. Ең алдымен соқ ыр-керең салада ойында қ оршағ ан орта заттар бейнелер жү йесі қ амтамасыз ету керек.

Тікелей кө рсетуден кейін, шынайы жест қ алыптасады. Шынайы жест пайда болғ ан символдың пайда болғ аны дауыссыз. Ө йткені шынайы жест арқ ылы кө релғ ан, ортаны белгілейді. Дактильдік контактық сө йлеу. Сдан кейін брайлдық шрифтке ү йретеміз.

Балалардың шрифті білгенен кейін қ алыпты шрифтке ү йретеміз. Балалар қ алыпты шрифтіалақ аны жазады. Дауыствп сө йлеу немесе ауызша сө йлеуге ү йрету.

Ақ ыл-ойын дамыту. Тифолапедиялық тарихынаң соқ ыр-керең балалардың зиянының даму тұ ралы ә р тү рлі консультанциялар бар. ХІХ ғ асыр аяғ ында дейін балалардың ой-ө рісін дамыту перспективасы жоқ деп саналды.

Барлық балалардың мү мкіншілігі бірдей оның даму ойынын дамуы. Қ оршағ ан ортағ а жеке мү мкіншілігіне сү йенуі деп есептейді. Соқ ыр-керең балалардың ойын дамыту дағ дылар. Жү йесін баланың сө йлеу тілін дамыту. Ғ ылымның негіздерімен танысу. Баланың ө мірлік жә не сезімдік тә жербиесіне суйену. ЗТІӘ сө йлеу Баланың қ ызметін арттыру. Негізгі жон баланаң жын жақ ты іс-ә рекетін дамыту. Ойын іс-ә рекетті ең бек іс-ә рекетті оқ у, жазу, ә ң гімелесу.

Қ имыл-қ озғ алысын дамыту, Қ имыл қ озғ алысын дамыту жү йелі тү рде ү йымдастыру керек. Барлық анализаторлары бірдей жұ мыс істейді жә не бір-бірімен тығ ыз байланысты. Сө йлеу жә не қ имыл қ озғ алыс анализатор П.Алехин ғ ылымның зерттелері кө ру есту дактильдер вибрациялық жә не тиіс анализаторын тығ ыз байланысты. Сол себептен ең басты мә селесі оның қ имыл-қ озғ аласын дамыту кең істікте қ озғ алысын дамыту, Ә р балағ а арнайы жеке бағ дарлама қ ұ рылады.

Кө ру – қ имыл – сө йлеу- есту- қ озғ алыс - сө йлеу.

Ә р балағ а қ имыл-қ озғ алысын дамытуда жеке бағ дарлама қ ұ рыластырады. Жіптен аттау, аунау, т.б. Сол бағ дарламаны кү нделікті орындап туру керек. Сонымен қ атар фронтальдық сабақ тар ө ткізіледі. Массаж, дене шынық тыру; мимика; ЛФК, физиотерапия ә сіресе соқ ыр-керен балаларғ а жү зу пайдалы.