Су көрсеткіші.

Қ азіргі кезең де халық тың, ел-жұ рттың денсаулығ ын сақ тау, ауруларды бә сең дету немесе болдырмау тікелей экономикалық, ә леуметтік обьективтік факторларғ а байланысты. Ең бастысы, ө ндіріс, шаруашылық орындарының жұ мысын жандандыру, олардың тиімділігін арттыру жә не осындай жолдармен халық ты жұ мыс орындарымен қ амтамасыз ету, олардың материалдық -тұ рмыстық жағ дайын ұ дайы жақ сартуғ табиғ и қ оршағ ан ортаның бү лінуін тоқ тату, денсаулық сақ тау мекемелерінің жұ мыстарындағ ы кемшіліктерін жойып, жақ сарту қ ажет.

Кө ші-қ он қ озғ алысының шырқ ау шың ы – республикадан 480, 8 мың адам кө шіп кетіп, небә рі 70, 4 мың адам кө шіп келген 1994 жыл екені белгілі. 1995 жылдан бастап халық тың кө ші-қ он белсенділігі бә сең си бастады, 1997 жылдың ө зінде кө ші-қ он сальдосы - 261, 4 мың адам болса, ал 2000 жылы бұ л кө рсеткіш - 123, 2 мың адамғ а тең болды. 2001 жыл ішінде кө ші-қ он сальдосы - 94, 249 мың адам болды, бұ л 2000 жылмен салыстырғ анда 28591 адамғ а аз. Эмигранттар қ ұ рамында ТМД шегінен тыс жерге кетушілер едә уір азайды, кө шіп келуде байырғ ы емес ұ лттар ө кілдері санының кө беюі байқ алды.

Халық тың эмиграциясы біріншіден, халық тың жалпы санын азайтады, екіншіден, ең бек жә не генеративтік ә леуетті тө мендетеді, ө йткені эмиграцияғ а кетушілердің ү штен екісі – жас жә не ең бекке қ абілетті жастағ ы адамдар.

Сондық тан демографиялық процестерді дамытуда сыртқ ы жә не ішкі кө ші-қ он шешуші рө л атқ арады.

Эмигранттар саны азайып келе жатыр, Қ азақ станнан кө шіп кетушілер саны 1994 жылмен салыстырғ анда 2002 жылы 360, 7 мың адамғ а азайып, ол 120, 1 мың адам болды. Сыртқ ы кө ші-қ онның маң ызды бө лігін Қ азақ станның геосаяси жә не экономикалық жағ дайынан туындағ ан кө шіп келу қ ұ райды. Егер ө ткен жылдарда кө шіп келушілердің негізгі легі-оралмандар болса, енді қ айта кө шіп келушілер (эмигранттар) кө бейіп келеді№ 2002 жылы республикағ а кө шіп келгендердің саны 57965 адам болды, бұ л 2001 жылғ ымен салыстырғ анда 8 пайызғ а кө п.

Миграция негізінен Ресей аймақ тарына қ арай жү руде, себебі осы монофункционалдық қ алалардың халқ ының кө п бө лігі – орыстар. Тек 1994 жылы ғ ана (халық ағ ылып кө шкен сә т) Қ азақ станнан тысқ ары жерлерге 480839 адам, оны ішінде жақ ын шетелге 375806 адам, алыс шетелге 105033 адам кө шіп кетеді. Миграция процесі кө птеген ұ лттың ө кілдеріне қ атысты болды, бірақ кө п бө лігі орыстар, немістер жә не еврейлер.

Эмиграцияның қ ұ лдырауы байқ алса да, талдаушылардың қ ортындысы бойынша халық тың эмигранттар жә не депуляция есебінен жыл сайынғ а кемуі азды-кө пті лидер миллион адамды қ ұ райды (жыл сайын 250-270 мың адам, мысалы, 1997 жылы Қ Р тысқ ары 234 мың адам кө шіп кетті). Қ азақ станның ө зінің ішкі табиғ и ө суі (негізінің ә ліде онтайлы орташа балалы болу сақ талып отырғ ан шығ ыс этностары есебінен) кеткен халық тың (1995-1999 жылдары 110-170 мың, 200-2005 жылдары 175-135 мың) жалпы санының 1/3-ін ғ ана жабады.

Кө п миллион халқ ы бар Қ ытай мен халқ ы жылдам ө сетін Орта Азиямен кө ршілес Қ азақ станның кү рделі геостратегиялық жағ дайы ө зіне назар аударады.

Кө ші-қ онғ а байланысты Республикада орыстардың табиғ и ө сімі кү рт тө мендеді. Ол 1989 ж 45, 6 мың. 1990 жылы 35, 2, 1191 жылы 16 мың, ал 1995 жылы 2-6 мың нан асқ ан жоқ. Сө йтіп қ азақ халқ ы санының артуына негіз болып отыр. Бірақ қ азақ отбасыларындағ ы балалар санының да біртіндеп азайып келе жатқ андығ ы байқ алады. Егерде 1972 жылы орта есеппен ә рбір қ азақ отбасында 5 бала дү ниеге келген болса, 200жылдары ә р отбасында 2 бала дү ниеге келген.

Сырт елдерден келгендер республиканың тү кпір-тү кпіріне орналасты. 1991-1995 жылдары Қ арағ анды облысына 5900, Павлодар облысына 4429, Кө кшетау облысына 2429, Ақ мола облысына 1500, Жезқ азғ ан облысына 1924, Торғ ай облысына 1508, Солтү стік Қ азақ стан облысына 16500 адам кө шіп келеді.

Егделену мә селесі барлық елдерге де тә н. Ә сіресе, дамығ ан елдерде бұ л проблема ө ткір. Оны 60-тан асқ андардың «ү шінші кезең» мә селесі деп атап жү р. Соң ғ ы он жылда Қ азақ станда 60 жастан асқ андар 9, 2 пайыздан 10, 5 пайызғ а кө тірілді. Жер шарында 65 жастан асқ андар 1989 жылы 5, 5 пайыз болса, 1999 жылы 6, 7 пайызғ а жетті.

БҰ Ұ демографтарының жіктемесі бойынша, қ ай елде 65 жастан асқ андар жұ ртшылық тың 4 пайызын қ ұ раса, сол ұ лт «жас»деп есептеледі, қ арттары 4-7 пайыз аралығ ындағ ы елдер «егделікке жақ ындағ ан» мемлекет болады, 7 пайыздан асқ ан ұ лттар «егделенген этнос» болып есептеледі. Дү ниежү зілік жү ктеме қ азақ стан Халқ ы «егделенген» жұ рт есебінде.

Қ азақ станда ү шінші кезең проблемасы зейнетақ ы реформасын жү ргізу барысында қ аржыландыру жағ ынан ө з шешімін тауып келеді. Соң ғ ы жылдарда қ арттардың зейнетақ ысы уақ ытында тө леніп жү р. Бюджеттік қ аржыландыруда пә лендей қ иындық тар болғ ан жоқ. Егде адамдары кө п орыс, украин, белорус, неміс жұ ртшылығ ы Ресей, Израиль, Грекия жә не Гермония елдеріне аттанды, қ артаң адамдардың біразы соң ғ ы бес-алты жылда (ә сері сезілді) дү ние салды.