Демографиялық даму еліміздің ұлттық қауіпсіздігінің басты кепілі.

Демографиялық ахуалды жақ сартуғ а бала тууды ынталандыру едуә ір маң ызды рө л атқ арады. Осы мақ сатта, Қ азақ стан Республикасының Демографиялық жә не кө ші – қ он саясатының бағ дарламасында мынадай шаралар кө зделген:

Кезең – кезең імен экономикалық ынталандыруды қ олдану арқ ылы бала тууды ө сіру:

- бала туғ ан кезде (2003 жылдан бастап) 15 еселенген айлық есептік кө рсеткіш (АЕК) мө лшерінде біржолғ ы жә рдем ақ ы тө леу;

- екінші баланы туғ ан кезде – 25 АЕК (2005 жылдан бастап);

- ү шінші жә не одан кейінгі балаларды туғ ан кезде – 35 АЕК (2005 жылдан бастап);

- баланы кү тіп – бағ уғ а бір жарым жылғ а дейін жә рдемақ ы – айына ү ш АЕК мө лшерінде (2004 жылдан бастап);

- жү кті ә йелдерге негізгі тағ ам ө німдерін сатып алу ү шін тоқ сан сайынғ ы жә рдемақ ы – екі ең тө менгі жалақ ы мө лшерінде (2004 жылдан бастап);

- ерте жү ктілік мерзімінде есепке тұ рғ андарғ а біржрлғ ы жә рдемақ ы – бір ең тө менгі жалақ ы мө лшерінде (2004 жылдан бастап);

- ү ш жә не одан кө п баласы бар ә йелдерге баласы 12 жасқ а толғ анғ а дейін ай сайынғ ы жә рдемақ ы («жалақ ы» деп атағ ан жө н болар еді) – бір ең тө менгі жалақ ы мө лшерінде (2005 жылдан бастап) тө леу;

- Жас отбасыларғ а ә рбір бала туғ аннан кейін бір бө лігін есептен шығ арып отыру тә ртібімен тұ рғ ын ү й кредитін беру - ә рбір бала туғ аннан кейін кредиттің алғ ашқ ы сомасының 20 пайызы (2005 жылдан бастап) мө лшерін алып тастау;

- бес жә не одан да кө п баласы бар ата – аналарды табыс салығ ын тө леуден босату (2004 жылдан бастап);

- баланы жалғ ыз ө зі тә рбиелеп отырғ ан адамды табыс салығ ын тө леуден босату (2004 жылдан бастап);

- ү ш жә не одан да кө п баласы бар отбасын кө п балалы деп есептеу;

- жү ктілігіне, бала тууына жә не баланы кү тіп – бағ уғ а байланысты ә леуметтік жә рдемақ ы мө лшерін (20 АЕК – ке дейін) жә не демалыс мерзімін (бір жарым жылғ а дейін ақ ы тө ленетін, одан ә рі ү ш жылғ а дейін ақ ы тө ленетін, одан ары ү ш жылғ а дейін ә йелдің қ алауы бойынша ү ш жылғ а дейін – ақ ы тө ленбейтін) ұ лғ айту (2004 жылдан бастап);

- бала ауырып қ алғ ан жағ дайда ауырғ андығ ы туралы парақ қ а (жалақ ысының 100 % - ы) тө лемақ ы беру.

Бағ дарламаны іске асыру ә леуметтік – демографиялық саясат мә селелері жө ніндегі нормативтік қ ұ қ ық тық базаны жетілдіруді кө здейді. Еліміздің демографиялық жағ дайын тү бегейлі жақ сартуғ а бағ ытталғ ан заң актілері қ абылданатын болады. «Қ азақ стан Республикасының демографиялық қ ауіпсіздігі туралы» Қ азақ стан Республикасы Заң ының жобасын ә зірлеу жоспарланып отыр, «Халық тың кө ші – қ оны туралы» Қ азақ стан Республикасының Заң ына ө згерістер енгізілетін болады.

Бағ дарламаның іске асырылуы ә леуметтік сала мә селері жө ніндегі заң дардың, Ү кімет қ аулылардың қ абылдануына мү мкіндік туғ ызады.

Бағ дарламаны іске асыру ү шін іс – шаралар жоспарының жобасы ә зірленуде, ол белгіленген шараларды кезең – кезең імен орындауғ а мү мкіндік береді, бұ л мемлекеттік органдардың Бағ дарламаны орындау жө ніндегі қ ызметін ү йлестіруге жә не бақ ылауғ а мү мкіндік береді.

Бағ дарламаны іске асыру процесін оралымды басқ аруды Қ азақ стан Республикасының Кө ші – қ он жә не демография жө ніндегі агенттігі қ амтамасыз етеді.

Облыстардың, Астана жә не Алматы қ алаларының Ә кімдері мен мә слихаттары осы Бағ дарлама негізінде демографиялық жә не кө ші – қ он саясатының аймақ тық бағ дарламаларын ә зірлейтін жә не іске асыратын болады.

Менің ө з байқ ауымша, соң ғ ы 1989 – 94 жылдар аралығ ында 250 мың дай қ азақ жұ рты алыс жә не жақ ын шет елдерден Қ азақ станғ а кө шіп келген. Ал енді жергілікті облыстық, аудандық, тіптен шаруашылық басшылары оларды салқ ын қ абылдағ андық тан, кейбіреулері қ айта кө шіп кетіп те жатыр. Сол отандастарымыз еліне ең іреп келгенде жергілікті надандар оларды «моң ғ ол», «қ ытай», «ауғ ан» немесе «қ арақ алпақ», «тү ркімен», «ө збек» деп кемсітетін кө рінеді. Шеттен келгендердің қ азақ шылығ ы бізден де артық жә не таза екенін тағ ы білеміз. Олар ө з арамызда бес – алты жылдан соң – ақ «судай сің іп – тастай батып» кете баратыны сө зсіз. Ал мынағ ыдай алалау олардың ө з елін жерсінуін едә уір кешеуілдетеді.

Сол сияқ ты тілі мен діні, нә сілі мен тегі ө зімізге жақ ын – тү ркі тілдес бауырларымызды «татарсың», «сартсың», «башқ ұ ртсың», «ноғ айсың», «тараншысың» деп алыстатпай, бә ріміз бір мұ сылманбыз десек, оларда ө з қ атарымызды ө сіре берер еді. Еті тірі, саналы, ширақ, намысы биік елдер ұ лттар ө зінің санын осылай тез ө сіретіні хақ! Саны қ алың, санасы мық ты, санаты биік ұ лт боламыз десек, басқ а халық тарды, ә сіресе алдымен кө шіп келген ө з бауырларымыз бен бұ рыннан тұ рып келген ө з туыстарымызды, ал кейін тіптен шық қ ан тегі мү лдем бө тен – Қ азақ стандағ ы келімсек жұ ртты да тіл мен дін, мә дениет пен азаматтық, елдік пен жердік ә серлер арқ ылы ө зімізге барынша жақ ындатып, ө з бойымызғ а біртіндеп сің іріп, қ азақ деген жас ұ лтты осылай ө сіре аламыз. Тек ө те икемді жә не нә зік ұ лтаралық қ атынастарда неғ ұ рлым қ онақ жай жә не барынша ілтипатты болу керек – ақ.

Осы орайда тағ ы айтарым, егерде ө з бауырластарын бө тенсітіп немесе туыстарын шеттетіп жү ретін жергілікті шенеуніктерді, жергілікті тұ рғ ындарды ә кімшілік жағ ынан жазағ а тартып, азаматтық сотқ а шақ ыру керек шығ ар!

Халық санының Қ азақ станда тым баяу ө суі ә сіресе Қ ытай жағ ымен шекаралас жерлердің тұ рғ ындары тығ ыздығ ының бізде «сұ йық тануына» ә кеп соғ ады. Айталық, кө рші Қ ытайдың бізбен шекаралас Шың жанында ә рбір шаршы шақ ырымына 17 адамнан келсе, Қ азақ станда 7 – ақ адам, Орта Азияда – 32, Ресейдің Қ ытаймен жапсарлас облыстарында 15 адамнан. Демек, ө з кө ршілеріне қ арағ анда біздің Республикамызда халық тығ ыздығ ы 2 – 3, тіптен 4 – 5 есе аз. Дә лірек болу ү шін тағ ы бір мысал: Райымбек ауданына қ арағ анда кө рші Моң ғ ол – Кү ре дуанында 2 есе, Жаркент ауданына қ арағ анда Қ ұ лжа уезінде 7 есе, Мақ аншығ а қ арағ анда кө рші Шә уешекте 5 есе, Марқ акө лге қ арағ анда Қ абада халық 3 есе тығ ыз қ оныстанғ ан. Негізінде ол қ ытайлар есесінен болып отыр. Осының ө зі Қ азақ станғ а ұ ш жақ тан бірдей қ андай демографиялық қ ысым кө рсетіліп отырғ анын білдірсе керек – ті. Қ азақ станда жалпы халық саны Қ ытайдан 70 есе, Ресейден 9 есе, Орта Азиядан 2 – 3 есе аз. Осының қ азір геосаяси императив ретінде қ абылданып отырғ аны рас! Бә рін қ оссақ, дербес Республикамызды қ оршап отырғ ан бес мемлекетте бү гінде ұ зын саны 1 миллиард 400 миллион немесе бізден аттай 85 – 95 есе кө п халық тұ рады... Мұ ны демографиялық саясатымызда ескермеске болмас!

Бұ л ө зімізге ғ ана қ атысты жақ сы жағ даят. Демографиялық парасатты саясат арқ ылы тек оны сү йеп отырсақ болғ аны. Келесі жағ даят, келімсектердің Қ азақ станнан ү дере кө шуінен, еуропалық диаспоралардың екі есе селдіреп қ алау мү мкіншілігі ғ ана емес, біздің процентіміздің бір жағ ынан тез кө терілуі, екінші жағ ынан, республикамызда біржола қ алып қ оятын еуропалық тектес диаспоралардың демографиялық жастық қ ұ рамының қ атты қ артаюы. Ал ө сейіп келе жатқ ан тү ркі тектестерге олардың ауырпалығ ын болашақ та кө теруге тура келуінде болып отыр.

Миграция ө зінің кері ағ ымы арқ ылы еуропалық келімсектерді ә бден «сұ рыптап» шығ ары анық. Ниеті отаршыл, пиғ ылы шовинистік болып келгендері қ айтып кетеді де, ал ниеті ақ, пиғ ылы таза Қ азақ стан азаматы боламыз, бұ л Республика менің Отаным дегендер біржола қ алып қ ояды. Олар жерлестеріміз ретінде ө зімізге бауыр баспақ. Ал енді бірақ қ алып қ оятындардың кө бі ә бден қ артайғ андар мен егде тартқ андар болатынын ескерсек, қ алғ ан диаспоралардың ө зі жергілікті тұ рғ ындарғ а қ арағ анда демографиялық жағ ынан тым ә лсіз болып кө рінетіні айдан анық. Сондық тан мұ ндай диаспоралардың мү ддесін ескеру бізге – ел иесі ретінді, нағ ыз мұ сылмандық парыз. Бә лкім, оларды жылы шыраймен шығ арып салу біздің міндетіміз болса, қ алғ ан қ артайғ андарын асырау – балаларымыздың парызы, ал тү бінде оларды ө з рә сімімен арулап жерлеу – ол немерелеріміздің қ арызы болар! Қ алай болғ анда да біздің жақ тан демографиялық тұ рғ ыдан, ә бден қ артайғ ан диаспоралардың ә деттегі қ онақ жайлығ ымызбен жылы шырай білдіру – азаматтық асыл міндетіміз.

Қ азақ стан жас ел саналады, дегенмен, оның халқ ының қ артайып бара жатқ аны да байқ алады. Демек, егде адамдардың адами тауқ ыметтері де кө бейе береді. Егделену мә селесі барлық елдерге де тә н. Ә сіресе, дамығ ан елдерде бұ л проблема ө ткір. Оны 60 – тан асқ андардың «ү шінші кезең» мә селесі деп атап жү р. Соң ғ ы он жылда Қ азақ станда 60 жастан асқ андар 9, 2 пайыздан 10, 5 пайызғ а кө терілді. Жер шарында 65 жастан асқ андар 1989 жылы 5, 5 пайыз болса, 1999 жылы 6, 7 пайызғ а жетті. БҰ Ұ демографтарының жіктемесі бойынша, қ ай елде 65 жастан асқ андар жұ ршылық тың 4 пайызын қ ұ раса, сол ұ лт «жас» деп есептеледі, қ арттары 4 – 7 пайыз аралығ ындағ ы елдер «егделікке жақ ындағ ан» мемлекет болады, 7 пайыздан асқ ан ұ лттар «егделген этнос» болып есептеледі. Дү ниежү зілік жіктемеде Қ азақ стан халқ ы «егделген» жұ рт есебінде.