Студопедия

Главная страница Случайная страница

КАТЕГОРИИ:

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Фирма теориясы. 1 страница






Кә сіпкерлікті ұ йымдастыру негіздері

Мақ саты: фирманың теориялық бағ ыттарын зерттеу жә не кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың негізгі нысандарын, сонымен қ атар, Қ аззақ стандағ ы кә сіпкерліктің дамуын қ арастыру.

 

Талқ ылау сұ рақ тары:

7.1 Фирма немесе кә сіпорын: мә ні жә не теориялық бағ ыттары

7.2 Кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың негізгі формалары

7.3 Кә сіпкерлік капитал. Толық айналым жә не ауыспалы айналым. Инвестициялар

7.4 Қ азақ стандағ ы кә сіпкерліктің дамуы

 

Негізгі ұ ғ ымдар: фирма, кә сіпорын, бизнес, кә сіпкерлік, жеке кә сіпкерлік, серіктестік, акционерлік қ оғ ам, капитал айналымы, ауыспалы айналым, толық айналым, инвестиция, амортизация, материалдық тозу, сапалық тозу, т.б.

 

7.1 Фирма немесе кә сіпорын: мә ні жә не теориялық бағ ыттары

 

Экономикалық теория мен тә жірибеде «фирма» ұ ғ ымы коммерциялық қ ызметпен айналысатын шаруашылық қ ұ рылымдар-дың атауын белгілеу ү шін қ олданылады. Фирма деп ө зінің мү ліктік жауапкершілігімен коммерциялық іс-ә рекетті жү зеге асыруына мү мкіндік беретін белгілі бір мү лкі мен бекітілген қ ұ қ ық тары бар шаруашылық бірлікті айтады.

Экономикалық теорияда фирманың бірнеше теориялық бағ ыттары бар.

Фирманың неоклассикалық теориясы. Бұ л теория бойынша фирма ө з пайдасын максималдауды кө здейтін жә не қ ызметі ө ндірістік функциямен анық талатын технологиялық бірлік ретінде қ арастыры-лады. Фирманың басты міндеті болып ө ндіріс шығ ындарын минималды дең гейге жеткізетін ө ндірісі ауқ ымы мен ресурстардың оң тайлы ү йлесімділігін таба білу жә не ө ндірістің тиімділігін анық тау табылады. Фирманың неоклассикалық тұ жырымдамасы нарық тың тиімділігін, ондағ ы ақ параттың толық тылығ ын, бағ аның автоматты реттеушілік рө лін, экономикалық субъектілердің ұ тымды тә ртіптерін фирмалар кө лемі мен шығ ындар дең гейінің бірдей болуын есепке алады. Алайда, бұ л жерде фирманың ішкі ұ йымдасушылық ерекшеліктері мен шешім қ абылдаудың балама нұ сқ алары ескерілмейді. Сондық тан, осы тұ рғ ыда бұ л теория тә жірибеде қ атты сыналады. Сонымен қ атар, ол фирманың нақ ты экономикалық субъект ретіндегі шығ у тегі, оның ө згерісінің себептері мен тетіктері туралы сұ рақ тарғ а жауап бере алмайды.

Фирманың институционалдық теориясы. Бұ л теория бойынша фирма нарық тық белгісіздік пен тә уекел жағ дайында іс-ә рекет жасайтын кү рделі сатылы қ ұ рылым болып табылады. Фирманың нарық тағ ы тә ртібі ақ параттық толық еместігі жү йесінде қ арастырылады жә не басты назарғ а фирма табиғ атының жә не оның дамуының алуан тү рлілігінің себептері туралы мә селелер алынады. Фирма табиғ атын талдаудың негізіне нарық тық белгісіздік жағ дайында келісімдерді жү зеге асыруда туындайтын трансакциондық шығ ындардың [1] орын алуы туралы алғ ышарттар қ ойылады. Фирма осындай шығ ындарды қ ысқ арта отырып, нарық тық жә не ә кімшіліктік жолдармен ресурстарды оң тайлы ү йлестірудің неше тү рлі ә дістерін қ олдана алуы тиіс. Нарық тық жол кезінде бағ а механизмі есепке алынады, ал ә кімшіліктік жол кезінде бағ а механизмі ескерілмейді. Бұ л жерде фирманың қ ұ рылымы ресурстарды нарық тық тұ рғ ыдан ү йлестірудің шығ ындары мен оларды ә кімшіліктік басқ ару тұ рғ ысынан бө лу шығ ындары арасындағ ы арақ атынаспен анық талады. Нә тижесінде, фирманың ө зі ресурстарды нарық тық ә діспен тиімді орналастырудың баламасы ретінде қ арастырылады. Демек, нарық ресурстарды тиімді бө лудің жалғ ыз ғ ана ә дісі деген белгісінен айырылады. Осындай бағ ыттың қ ұ ндылығ ы фирманың қ олданатын ресурсының ерекшелігіне байланысты дұ рыс шешім қ абылдауы нарық тың ө зі қ амтамасыз ете алмайтын ө ндірістік тиімді ә дісті ұ йымдастыра алу қ абілеттілігін тү сіндіруден анық кө рінеді. Сондық танда, фирманың пайда табудағ ы табиғ аты трансакциондық жә не басқ арушылық шығ ындарды салыстырудан ғ ана емес, оның ерекше ресурстарды қ олдана алу қ абілетіне де тә уелді болып табылады.

Фирма туралы аталғ ан теориялардың ерекшеліктеріне қ арамастан, олар пайда табу мақ сатында ресурстарды тиімді бө лу тұ рғ ысынан фирма қ ызметінің мә селелерін шешуді қ арастырады. Басты айырмашылығ ы, бірінші жағ дайда, фирманың ө ндірістік жағ ына кө ң іл бө лініп, нарық тың ө зін-ө зі реттейтін механизм ретінде қ арастырылуы – бұ л фирманың ө ндірістік теориясы, ал екінші жағ дайда, фирманың ө мір сү руі нарық тың жетілмегендігімен байланыстырылады жә не фирма қ ызметінің ұ йымдастырушылық жағ ына кө ң іл бө лінуі қ арастырылады – бұ л фирманың келісімдік теориясы.

Сонымен, фирма ресурстар иелерінің арасындағ ы қ атынастар жиынтығ ы ретіндегі кү рделі иерархиялық ұ йым болып табылады.

Фирма – бұ л пайданы максималдау мақ сатында ө ндіріс шығ ындарын тө мендету қ ағ идасы тұ рғ ысынан ө з қ ызметін жү зеге асыратын ө ндірістік бірлік.

 

7.2 Кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың негізгі формалары

 

Кә сіпкерлік адам қ ызметінің ерекше саласы жә не ол ең бектің басқ а тү рлерінен оқ шауланып тұ рады. «Кә сіпкерлік» терминін алғ ашқ ы рет ағ ылшын экономисі Ричард Кантильон енгізді. Кә сіпкерлік ұ ғ ымына ол нарық тық тә уекелділік жағ дайында табыс алу мақ сатымен ө ндірісті ұ йымдастырудағ ы адам белсенділігін жатқ ызды. Кә сіпкерлік дегеніміз – бұ л азаматтар мен бірлестіктердің мү лікті жауапкершілік пен тә уекел ету негізінде іске асырылатын, жоғ ары табыс алуғ а бағ ытталғ ан шығ армашылық, дербес іс-ә рекеттері.

Кә сіпкерліктің негізгі белгілері:

• шаруашылық субъектілерінің дербестігі жә не тә уелсіздігі;

• экономикалық мү дделілігі;

• шаруашылық тә уекел етуі жә не жауапкершілігі;

• белсенді ізденуі;

• жаң алық тығ ы.

Кә сіпкерліктің субъектілері: мемлекет, жеке тұ лғ алар, заң ды тұ лғ алар, серіктестіктер, арендалық ұ жымдар, акционерлік қ оғ амдар, шаруашылық ассоциациялары, ә ртү рлі бірлестіктер.

Кә сіпкерліктің объектілері: шаруашылық қ ызметтің кез-келген тү рлері, коммерциялық делдалдық, инновациялық, кең ес беру іс-ә рекеттері, қ ұ нды қ ағ аздармен операциялар.

Кә сіпкерліктің негізгі атқ аратын қ ызметтері:

1. Новаторлық қ ызметі. Ә рбір кә сіпкер ө зінің мақ сатына жету ү шін кә сіпкерлікті ұ йымдастырудың жаң а формаларын, жаң а технологияларды қ олдануғ а мү дделі болады. Бұ л қ ызмет ө німнің бә секеге қ абілеттілігін жә не сапасы туралы мә селелерді шешеді.

2. Ұ йымдастыру қ ызметі. Ә рбір кә сіпкер минималды шығ ын жұ мсау жә не максималды пайда табу мақ сатымен ең тиімді ө ндірісті таң дайды. Ө ндірісті ұ йымдастыру кезінде кә сіпкер жер, ең бек, капитал ресурстарын бір процеске біріктіреді.

3. Басқ ару қ ызметі. Ә рбір кә сіпкер шаруашылық ты жү ргізуде негізгі шешімдерді қ абылдау инициативасын ө з жауапкершілігіне алады: кадр мә селесі, ө німді сатып ө ткізу, банк жү йесімен байланысты мә селелерді шешеді.

4. Тә уекелге бару қ ызметі. Ә рбір кә сіпкер тә уекелге бару ү шін істелетін істің айқ ындылығ ын талдап, қ орытындысына не болатынын білген жө н. Кә сіпкер тек қ ана ө з уақ ыты, ең бегін, іс қ абілеттілігін тә уекелге салмайды, сонымен бірге ө ндіріске кеткен ө зінің серіктестіктерінің немесе акционерлерінің қ аржыларын тә уекелге салады.

Кә сіпкерліктің экономикалық, ә леуметтік жә не қ ұ қ ық тық жағ дайлары. Кә сіпкерлікпен айналысу барысында экономикалық, ә леуметтік жә не қ ұ қ ық тық жағ дайлар ескерілуі қ ажет.

1. Экономикалық жағ дайлар: Нарық қ а тауар, қ ызметтер ұ сы-ну, тауарлардың, қ ызметтердің алуан тү рлері, тұ тынушылардағ ы ақ ша-қ аражат кө лемі, яғ ни олардың сатып алу қ абілеттілігі, жұ мыс орнының жә не жұ мыс кү шінің артық -кемдігі, ең бек ақ ы қ орының артық -кемдігі, қ арыз беретін мекемелердің ақ ша ресурстары болуы керек.

2. Ә леуметтік жағ дайлар. Кә сіпкерлікті ұ йымдастыру, қ алып-тастыру ү шін тұ тынушыларда тауар сатып аларлық қ аражаты болуы, олардың тауарғ а, қ ызметке деген талғ амы, тө лем қ абілеттілігі бар сұ ранысы болуы. Ә леуметтік жағ дай ә рбір адамның жұ мыс орнындағ ы жағ дайы, ең бек ақ ы мө лшерімен байланысты. Ә рбір кә сіпкер ә леуметтік мә селелерге белсенді араласып, жағ дай жасауы тиіс: денсаулық сақ тау, жұ мыс орнын жасақ тау, ең бек ақ ы мө лшерін қ адағ алау.

3. Қ ұ қ ық тық жағ дайлар. Кә сіпкерлікті реттейтін заң дар жә не нормативтік-қ ұ қ ық тық жағ дайлардың болуы: Қ азақ стан Республика-сының Азаматтық Кодексі, салық туралы заң дар, кә сіпкерлерді қ орғ айтын заң дар, шағ ын жә не орта бизнесті қ олдайтын органдар, меншікке қ ұ қ ық тық заң дар.

Кә сіпкерліктің тү рлері жә не ұ йымдастыру формалары.

Кә сіпкерліктің тү рлеріне ө ндірістік, коммерциялық, қ аржылық, кең ес беру, сақ тандыру, делдалдық кә сіпкерлік жатады.

• Ө ндірістік кә сіпкерлік – бұ л тауар ө ндіру мен қ ызмет кө рсетумен байланысты кә сіпкерлік.

• Коммерциялық кә сіпкерлік – бұ л ө нім ө ндірумен байланыс-сыз тауарлар мен қ ызметтерді қ айта сату бойынша операцияларды жү ргізумен ерекшеленетін кә сіпкерлік. Коммерциялық кә сіпкерліктің іс ө рісі тауар биржалары мен сауда мекемелері.

• Қ аржылық кә сіпкерлік – бұ л сату, сатып алу объектісі ақ ша, валюта, қ ұ нды қ ағ аздар болып табылатын коммерциялық кә сіпкерлік-тің тү рі. Қ аржылық кә сіпкерлікке коммерциялық банктер жә не қ ор биржалары жатады.

• Кең ес беру кә сіпкерлігі – бұ л нарық қ а бағ ытталу туралы қ аржылық шаруашылық талдауды жасауғ а, басқ ару мә селелері жө нінде кө мектер кө рсетумен айналысатын кә сіпкерлік.

• Сақ тандыру кә сіпкерлігі – бұ л белгілі бір жағ дайларды сақ тандырудан сақ тандыру тө лемін алу нә тижесінде пайда болатын қ аржылық кә сіпкерліктің тү рі.

• Делдалдық кә сіпкерлік – бұ л белгілі бір мә мілеге мү дделі тараптарды біріктіретін кә сіпкерлік.

Кә сіпкерліктің ұ йымдастыру формаларына ұ йымдық -қ ұ қ ық тық жә не ұ йымдық -экономикалық кә сіпкерліктер жатады.

Ұ йымдық -қ ұ қ ық тық кә сіпкерлік жеке кә сіпкерлік, серіктестік, акционерлік қ оғ амды біріктіреді.

Жеке кә сіпкерлік – бұ л бір адамның немесе бір жанұ яның кә сіпкерлікпен айналысуы.

Серіктестік – бұ л екі немес одан да кө п адамдардың капитал салымдар (ү лестері) негізінде қ ұ рылғ ан табыс алуғ а бағ ытталғ ан іс-ә рекеті. Серіктестіктің тү рлері:

1. Толық серіктестік. Мү шелері ө з мү ліктері шең берінде жауапкершілікке ие болады.

2. Коммандиттік серіктестік. Мү шелері аралас жауапкерші-лікке ие болады, яғ ни біреуі толық мү лікпен, ал екіншісі салынғ ан капиталы негізінде жауап береді.

3. Жауапкершілігі шектеулі серіктестік. Мү шелері тек қ ана салынғ ан капиталы негізінде тә уекелге барады жә не жауап береді.

Акционерлік қ оғ ам – бұ л жарғ ылық капиталы белгілі бір ү лестерге (акцияларғ а) бө лінген, заң ды тұ лғ а қ ұ қ ығ ы бар кә сіпорын. Акционерлік қ оғ ам ашық жә не жабық болып екіге бө лінеді. Ашық акционерлік қ оғ ам ө з акцияларын ашық сатуғ а жә не басылымдарда акциялардың қ ұ нын жариялауғ а қ ұ қ ылы. Жабық акционерлік қ оғ амда акциялары қ ұ рылтайшылары арасында астылатын, акциялардың қ ұ ны басылымдарда жарияланбайтын акционерлік қ оғ амның тү рі.

Ұ йымдық -экономикалық кә сіпкерлік формалары:

1. Концерн – кө п салалы іс-ә рекетпен ерекшеленетін ө неркә сіп саласындағ ы корпорацияның кең тарағ ан формасы.

2. Ассоциация – экономикалық дербес кә сіпорындардың ерікті бірлестігі. Ассоциацияның негізгі мақ саты ғ ылыми-техникалық, ө ндірістік, экономикалық жә не ә леуметтік міндеттерді бірігіп шешу.

3. Консорциум – ірі қ аржы операцияларын істеу ү шін біріккен кә сіпкерлердің бірлестігі.

4. Синдикат – бір саланың кә сіпкерлерін тауар сатуғ а біріктіру.

5. Картель – тауар, қ ызмет кө рсету бағ асы, нарық аудандарын бө лу, ө ндіріс мө лшері, патент айырбастау жө нінде келісім.

6. Трест – белгілі бір тауарды ө ндіру бойынша белгілі бір тү рдегі монополисттік бірлестік.

 

7.3 Кә сіпкерлік капитал. Толық айналым жә не ауыспалы айналым. Инвестициялар

 

Кә сіпкерліктің кез-келген тү рінде кә сіпкер ә рдайым капитал жұ мсап ө зіне тезірек пайда табуғ а ұ мтылады. Бұ л ү шін кә сіпкер ө ндірісті ү збей жалғ астырып, ұ дайы ө ндіріс ү дерісін жү зеге асырады. Ұ дайы ө ндірістің ү здіксіздігі ө неркә сіптік капиталды пайдалану негізінде жү реді. Ұ дайы ө ндірістік ү дерісті, осығ ан қ атысатын ө неркә сіптік капиталдың функционалдық формаларының ө згеруі тұ рғ ысынан қ арасақ, оны тө мендегідей тү рде сипаттауғ а болады:

А – Т... Ө... Т' – А'

Бұ л ұ дайы ө ндірістік ү дерістің формуласы. Ол мынадай заң ды сатылардан қ ұ ралады:

А – Т...

Ө ндіріс факторлары нарығ ында тауар формасын алғ ан ө ндіріс факторларына ақ ша капиталы жұ мсалады.

Сө йтіп, осы ақ ша капиталы ө ндіргіш капиталғ а айналады. Бұ л капиталдың қ ызметі болып ө ндіріске жағ дайлар жасау табылады:

... Ө...

Ө ндіріс ү дерісінде ө ндіргіш капитал тауарлық капиталғ а айналады жә не ол ү стеме қ ұ н (қ осымша пайда) ө ндіру қ ызметін атқ арады:

... Т' – А'

Дайын тауарларғ а сің ген ү стеме қ ұ н, оны нарық та ө ткізгеннен соң кә сіпкердің қ арамағ ына пайда ретінде тү седі. Бұ л сатыда тауарлық капитал тағ ы да жаң адан ақ ша капиталына айналады. Тауарлық капиталдың қ ызметі – ү стеме қ ұ нды жасау жә не сату.

Капиталдың бір формадан екінші формағ а айналатын қ озғ алысын капиталдың ауыспалы айналымы деп атайды. Капиталдың ауыспалы айналымы қ осымша пайда табуды кө здейді:

d = A' – A

Мұ нда, А – бастапқ ы жұ мсалғ ан капитал; d – ү стеме қ ұ н.

Ө ндіріске қ ұ йылғ ан бастапқ ы капиталдың барлық қ озғ алысы-ның тү гелдей бір цикл бойы айналып шығ уын капиталдың толық айналымы деп атайды.

Капиталдың толық айналымы мен ауыспалы айналымы бір-біріне сә йкес келмейді. Ауыспалы айналымның ә рқ айсысының нә тижесінде кә сіпкерге ақ шалай формада бастапқ ы капиталдың тек бір бө лшегі ғ ана қ айтып келеді, барлық капиталдық қ ұ н ө з иесіне тек ө зінің бастапқ ы ақ шалай формасында толық қ айтып тү скенде ғ ана капитал толық айналым жасайды.

Капиталдың осындай тү рлерінің айналымы ә рқ ашанда бірдей жү рмейді. Капитал қ ұ нының айналымдағ ы ә р қ илы қ ызметтеріне байланысты капитал негізгі жә не айналмалы болып бө лінеді.

Негізгі капитал – бұ л ө ндірістік ү деріске толық қ атысатын, бірақ ө зінің қ ұ нын дайын ө німге бірте-бірте ауыстыратын жә не меншік иесіне ақ шалай формада біртіндеп қ айтып оралатын капитал. Негізгі капиталғ а қ ұ рал-жабдық тар, саймандар, машиналар, станоктар, ө ндірістік ғ имараттар, қ ұ рылыстардың тү рлері жә не тағ ы басқ алары жатады.

Айналмалы капитал – бұ л ө ндіргіш капиталдың бір бө лігі болып табылатын, ө зінің қ ұ нын дайын ө німге бірден ауыстыратын жә не ә рбір ауыспалы айналым актісінің соң ында ақ шалай формада тұ тас қ айтатын капитал. Айналмалы капиталғ а шикізат, отын, материалдар, басқ алары жатады.

Негізгі капитал айналмалы капиталғ а қ арағ анда материалдық (физикалық) жә не моралдік (сапалық) тозуғ а ұ шырайды.

Материалдық тозу – бұ л негізгі капитал элементтерінің физикалық тұ рғ ыдан қ ызмет етуге жарамсыз болып қ алып ө здерінің тұ тыну қ ұ нын жоғ алтуы.

Негізгі капитал материалдық тозуғ а мынадай жағ дайларда ұ шырайды:

- жұ мыс уақ ытында капиталдың қ ызмет ету ү дерісінде;

- табиғ ат кү штерінің ә серінен жұ мыссыз қ алғ ан кезең де.

Материалдық тозудың екі жағ ы болады:

- техникалық -ө ндірістік – тұ тыну қ ұ нының жойылуы;

- қ ұ ндық – қ ұ нның жаң а ө німге кө шуі.

Моралдік тозу – бұ л негізгі капитал, ең бек қ ұ ралдары қ ұ нының тө мендеуі нә тижесінде немесе олардың ө німділігінен жоғ ары сапалы ең бек қ ұ ралдарының пайда болуына байланысты қ ұ н бағ алылығ ының жойылуы.

Моралдік тозудың екі тү рі болады:

- ең бек ө німділігінің ө суіне сә йкес берілген ең бек қ ұ ралдары арзандау, аз қ ұ нмен ұ дайы ө ндіріледі;

- қ ұ ны бұ рынғ ыдай машиналар ө ндіріледі, бірақ техникалық жағ ынан жетілдірілуі, ө німділігі мен рентабельділігі (тиімділігі) жоғ ары болады.

Аталғ ан екі жағ дайда да негізгі капитал тозуғ а ұ шырайды, қ ұ ны тө мендейді, ө йткені ең бек қ ұ ралдарының бағ асы олардың пайдалылығ ымен есептеледі. Мұ ндай жағ дайлар амортизациялық қ ор қ ұ руды талап етеді. Амортизациялық қ ор – бұ л негізгі капитал қ орының қ аражаты жыл сайын жасалып жә не жиналып отыратын амортизациялық жарналар. Амортизациялық қ ордың қ аражаттары ескірген қ ұ рал-жабдық тарды толық алмастыруғ а, жабдық тарды жө ндеуге, жетілдіруге, сондай-ақ, қ осымша машиналар, станоктар жә не басқ а да қ ұ ралдарды сатып алуғ а пайдаланылады. Демек, амортизациялық қ ор ө ндірісті ұ лғ айту ү шін қ олданылады, капитал қ орлануының қ осымша кө зі ретінде қ ызмет етеді.

Ө ндіргіш капиталдың, яғ ни негізгі капитал мен айналмалы капиталдың қ ызмет ету сапасы мен тиімділігін бірқ атар кө рсеткіштер анық тайды.

Негізгі капитал корының кө рсеткіштері:

1. Қ ор қ айтарымдылығ ы. Негізгі капитал қ орының мың тең ге қ ұ нына қ анша ө нім келетіндігін сипаттайды жә не ол бір жыл ішінде ө ндірілген дайын тауар қ ұ нының негізгі капитал қ орының орташа жылдық қ ұ нына қ атынасы ретінде анық талады:

Қ Қ = ТӨ / Қ О

Мұ нда, ТӨ - тең гемен есептегенде бір жыл ішінде ө ндірілген таза ө німнің тауарлы немесе атаулы қ ұ ны; Қ О – тең гемен есептегенде негізгі капитал қ орының орташа жылдық қ ұ ны.

Мысалы: Кә сіпорын жыл бойы шығ арылғ ан ө німнің жалпы кө лемін (ТӨ ) 198 мың тең геге ө ндірді. Осы мезгілде негізгі қ ордың орташа жылдық қ ұ ны (Қ О) 180 мың тең гені қ ұ рады. Қ ор қ айтарымдылығ ы кө рсеткіші қ аншағ а тең?

Шешімі: 198 мың / 180 мың = 1, 10 тең ге.

2. Қ ор сиымдылығ ы. Қ ор қ айтарымдылығ ы шамасына кері кө рсеткіш болып табылады жә не ол негізгі капитал қ орының бір ө нім ө лшеміне шақ қ андағ ы қ ұ нымен анық талады (тең гемен есептегенде):

Қ С = Қ О / ТӨ

Мысалы: Кә сіпорын жыл бойы шығ арылғ ан ө німнің жалпы кө лемін (ТӨ ) 198 мың тең геге ө ндірді. Осы мезгілде негізгі қ ордың орташа жылдық қ ұ ны (Қ О) 180 мың тең гені қ ұ рады. Қ ор сиымдылығ ы қ аншағ а тең?

Шешімі: 180 мың / 198 мың = 0, 91 тең ге.

3. Қ ормен қ арулану (Қ қ) – бұ л кө рсеткіш ақ шалай немесе ақ шалай емес бірлік дең гейіндегі негізгі ө ндіріс қ орларымен жабдық талу дә режесі. Оны негізгі ө ндірістік қ ор қ ұ нының кө лемін, орташа жылдық ө неркә сіп ө ндірісінде істейтін жұ мысшылар санына қ атынасы арқ ылы анық тайды.

Қ қ = Қ О / Жс

Мысалы: Кә сіпорында негізгі капитал қ орының орташа жылдық қ ұ ны 180 мың тең гені қ ұ райды, ал орта тізімдегі ө неркә сіптік ө ндіріс жұ мысшыларының саны 600 адам болды. Қ ормен қ арулану кө рсеткіші қ аншағ а тең?

Шешімі: 180 мың / 600 = 300 мың тең ге.

Айналмалы капиталдың кө рсеткіштері:

1. Айналмалы капитал қ аражатының айналу коэффициенті:

Кайналым = Ө / Қ

Мұ нда, Ө - белгілі бір кезең дегі ө німнің сатылу қ ұ ны (сатудан тү скен тү сім); Қ – сол кезең дегі айналмалы капитал қ аражатының орташа қ алдығ ы.

Егер сатудан тү скен тү сім бір жылда 200 млн. тең гені қ ұ раса, ал айналым қ аражатының орташа қ алдығ ы 40 млн. тең ге болса, онда айналу коэффициенті 5-ке тең болады:

Кайналым = 200 / 40 = 5.

Демек бір жылдағ ы айналым қ аражатына салынғ ан ә р тең ге 5 рет айналысқ а тү скен.

2. Айналым қ аражатын бекіту коэффициенті:

Кбекіту = 1 / Кайналым

Келтірілген мысал бойынша:

Кбекіту = 40 / 200 = 0, 20.

Бұ л тауарды сатқ аннан кейінгі тү сімнің 1 тең гесіне шақ қ андағ ы айналым қ аражатының орташа қ алдық сомасын анық тайды, мысал бойынша ол 20 тиынғ а тең.

3. Материал қ айтарымдылығ ы:

МҚ = Ө ндіріс / М

Мұ нда, Ө ндіріс - ө ндіріс кө лемі; М – шикізат, отын, энергия, т.б.

4. Материал сиымдылығ ы:

МС = М / Ө ндіріс.

Бұ л кө рсеткіш материал қ айтарымдылығ ы шамасына кері кө рсеткіш болып табылады.

Кез-келген кә сіпкер ү шін ө з капиталының ү немі қ орланып отыруы ө те маң ызды болып табылады. Капиталдың қ орлануы екі тү рде жү зеге асады:

1) капиталдың шоғ ырлануы – бұ л ү стеме қ ұ н есебінен капитал мө лшерінің ө суі;

2) капиталдың орталық тануы – бұ л капиталдың бірнеше жолмен ірілену ү дерісі.


Поделиться с друзьями:

mylektsii.su - Мои Лекции - 2015-2024 год. (0.023 сек.)Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав Пожаловаться на материал