Жоспары. Дәріс. Тақырыбы: Рухани адамгершілік білімнің қазіргі әлемдегі басымдылығы

Дә ріс. Тақ ырыбы: Рухани адамгершілік білімнің қ азіргі ә лемдегі басымдылығ ы

Мақ саты. Студенттерді ө зін-ө зі тану пә нінің мақ сат, міндеттерімен таныстыру жә не рухани адамгершілік білімнің қ азіргі ә лемдегі басымдылығ ы туралы тү сініктерін терең дету.

Жоспары

1. Ө зін-ө зі тану пә нінің мақ сат, міндеттері, Қ азіргі заманның ғ аламдық проблемалары, адамзаттың жаһ андық мә селелерінің рухани- адамгершілік сипаты

2. Рухани адамгершілік білімнің қ азіргі ә лемдегі басымдылығ ы.

3. Қ азіргі замағ ы жаһ андық мә селелер, адамзаттың жалпы дү ниежү зілік тұ тастығ ы

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны. Жаһ андану, ғ аламдану, ә лемді ауқ ымдану, глобализация (ағ ылш. Global — ә лемдік, дү ниежү зілік, жалпы)—жаң а жалпы ә лемдік саяси, экономикалық, мә дени жә не ақ параттық тұ тастық қ ұ рылуының ү рдісі. Терминді ғ ылыми айналымғ а алғ аш рет енгізген (1983 жылы) америкалық экономист Теодор Левитт.

Жаһ андану ұ ғ ымы, жалпы алғ анда, ә лемдік ө ркениеттің аса маң ызды ө лшемдерінің жалпыадамзаттық ө лшемге ие болуы деп тү сіндіріледі. Қ оршағ ан орта, тү пкі ресурстар (энергия, су, азық -тү лік), демография, кө ші-қ он толқ ындары, есірткі тасымалы, халық аралық терроршылдық проблемалары жекелеген елдер кү шімен шешілуі мү мкін емес. Ақ параттық тө ң керіс бұ л проблемалардың жаҺ андық ө лшемге ие болуына ық пал етті. Жаһ анданудың тө мендегідей негізгі қ ұ рамдас бө ліктері бар:

1 )“ менталдық немесе мә дени Жаһ андану - дә стү рлердің, діндердің, мә дениеттер мен идеологиялардың “ұ қ састануының ” кешендік ү рдісі. Қ азіргі таң да бү кіл ә лем, негізінен, 6 жаҺ андық діни жү йеге (христиандық, ислам, иудаизм, индуизм, буддизм, конфуцийшілдік) бө лінеді. Адамзаттық мә дени қ ұ ндылық тар ортақ тығ ының кү шею ү рдісі “менталдық ” Жаһ анданудың бір кө рінісі болып табылады. Мә дени жаһ андану саласында бү гінгі кү ннің ө зінде біртұ тас жалпыадамзаттық мә дениеттің нышандары — жаң а нысандармен (желілік мә дениет, кибермә дениет) ұ штасқ ан ежелгі мә дени дә стү рлердің (классикалық, еуропалық, америкалық, шығ ыстық, мұ сылмандық жә не ү нділік) синтезі кө ріне бастады. Бұ л жағ дай ә рбір ұ лттық, халық тың ө зіне тә н ділі мен мә дениетін сақ тап қ алуы жолында орасан зор кү ш-жігер жұ мсауын талап етеді;

2) экономикалық жаһ андану екі ү рдістің жиынтығ ын - рыноктардың жаһ андануын (капиталдық, ең бек ресурстарының, тауарлардың жә не қ ызмет кө рсетулердің) жә не экономикалық нысандардың жаһ андануын білдіреді жә не экономиканың ұ йымдық қ ұ рылымдарының — компаниялардың, фирмалардың, корпорациялардың іріленуімен тү сіндіріледі. Қ азіргі уақ ытта экономикалық Жаһ анданудың нақ ты сипаттары бар:
а) ү лкен компаниялардың жетекші рө лі;
ә) жаhандық қ аржы, валюта жә не қ ор рыноктарының қ ызмет етуі;
б) жаhандық ақ параттық желілердің қ ызмет етуінің нә тижесінде кө лік ағ ындары қ ұ рылымының ө згеруі;
в) жаhандық сауда-экономикалық бірлестіктер мен одақ тардың қ ұ рылуы мен қ ызмет етуі;
г) барлық ұ лттық жә не халық ар. қ аржылық, валюталық трансакциялардың жаhандық желіге аударылуы;
ғ) бө лшек саудалық, банктік, сақ тандыру жә не сауда операцияларын жаhандық желіге аударылуы;

3) аумақ тық Жаһ андану — мемлекетаралық қ ұ рылымдардың кү шею ү рдісі. Мемлекетаралық экономикалық жә не ә скери-саяси одақ тар Жаһ анданудың барынша жоғ ары дең гейдегі мә нін кө рсетеді. Бұ л ретте Жаһ андану нә тижесінде болашақ та ұ лттық мемлекеттерге немесе басқ а да аумақ тық қ ұ рылымдарғ а бө лінбейтін біртұ тас ө ркениет қ ұ рылуы мү мкін деген болжам айтылады. Бірақ ол ұ лттар мен халық тар арасындағ ы этникалық жә не мә дени айырмашылық тар барынша жойылғ ан жағ дайда ғ ана жү зеге асуы мү мкін. Кейбір мамандар дә стү рлі мемлекеттерді аймақ тық қ ауымдастық тардың ығ ыстыру ү рдісі дами тү седі деп есептейді. Ал енді бір зерттеушілер аймақ тық қ оғ амдасу ү рдісін бү кілә лемдік Жаһ анданудың зиянды ә серінен қ орғ анудың бірден бір жолы деп қ арайды;

4) ақ параттық -коммуникациялық Жаһ андану — қ азіргі заманғ ы интеграциялық ү рдістердің ішінде аса ық палдысы. Оғ ан: коммуникациялық мү мкіндіктерді дамыту жә не ғ арыштық кең істікті ақ парат беру ү шін пайдалану; жаhандық ақ парат желілерінің пайда болуы жә не тез дамуы; адамзат тұ рмысындағ ы кө птеген ү рдістердің компьютрлендірілуі жатады. Сонымен қ атар, келешекте екі бағ ыттағ ы ғ арыштық жү йелерді басымдылық пен дамыту; байланыстырудың жеке жү йесі мен жаhандық позицияланудың дамуы; ақ параттық коммуникациялық кешендердің негізінде бизнесті, ө ндірістік ү рдістер мен ү й шаруаларын басқ арудың жаhандық жү йесін қ ұ ру; ө мір сү ру ү рдістерінің мейлінше ү лкен бө лігін компьютрлендіру мен роботтау жү реді;

5) этникалық Жаһ андану негізгі екі ү рдістен тұ рады — планета халқ ының санының ө суі жә не ә р тү рлі этникалық топтардың ө зара ассимиляциясы. Жаһ анданудың жағ ымды нә тижелеріне мыналар жатады: неғ ұ рлым жылдамырақ экономикалық даму, ө мір дең гейінің жоғ арылауы, техникалық жаң алық тар мен басқ ару дағ дыларын жеделдетіп енгізу жә не тарату, жеке тұ лғ алар ү шін де, ел ү шін де жаң а экономикалық мү мкіндіктер туғ ызу. Жаһ андану тұ ң ғ ыш рет біртұ тас ақ параттық кең істік арқ ылы ә лемдік экономиканың барлық қ ұ рамдас бө ліктерін —ө ндірісті, ғ ылымды, қ аржыларды, тұ тынуды біріктіруде. Олардың қ азіргі ө зара тә уелділігі соншалық ты, ұ лттық жә не аймақ тық нарық тардың ә лемдік нарық тан кез келген оқ шаулануы ол ұ лтты немесе аймақ ты қ ұ лдырауғ а ұ шыратады. Жаһ андану кері айналмас сипатқ а ие болып, экономикалық дамудың шартына айналуда. Рыноктар арасындағ ы кең ауқ ымды қ аржылық ағ ындарғ а байланысты қ азіргі кү нде триллион доллармен ө лшенетін, тауардың ө зіндік қ ұ нын 10—12%-ке тү сіретін жә не сонымен бү кіл циклдық дамуды ө згертетін электрондық сауданың елеулі ө суі байқ алады. Дегенмен де, Жаһ анданудың қ азіргі ү рдісі бірқ атар кері зардаптар ә келеді. 1990 жылы адам басына есептегенде орташа кіріс аса дамығ ан 17 елде басқ алармен салыстырғ анда 4, 5 есе жоғ ары болғ ан. 1999 жылы жердің аса бай тұ рғ ындарының 20%-і ә лемдік ЖІӨ -нің (жалпы ішкі ө німнің) 86%-не, ал аса кедейлері 1%-ке ие болды. Планета халқ ының 30%-і кү ніне бір доллардан кем қ амтамасыз етілген. Постиндустриалдық, индустриалдық жә не дамушы елдердің арасындағ ы алшақ тық кему орнына, керісінше, ө се тү скендігі байқ алып отыр. Ашық нарық тық принциптерге шартты тү рде сү йенетін, ал шын мә нінде дамығ ан елдердің бә секелестік артық шылығ ын пайдаланатын “Вашингтондық консенсус” адамзаттың аз бө лігі ү шін ғ ана қ ызмет етеді.

Дағ дарыс:

1. Жеке тұ лғ алық: зияткерлік, эмоционалдық, тә ндік.

2. Қ оғ амдық: экономикалық, саяси, мә дени, тбасылық, білім беру.

3. Экологиялық: ниет бұ зылуы, климаттық, ресурстық, табиғ и.

Рухани дағ дарыс: жеке тұ лғ алық, экологиялық, қ оғ амдық:.иетің жолдасың.

Неге арналсаң соны істе. Ж.Аймауытов.

Шығ удың жолы: «жаң а аскетизм». Руханилық ойдың, істің таза болуы.

Аскетизм рақ ымшылдық жасау, материалдық қ ұ ндылық тарды рухани қ ұ ндылық тарғ а ө згерту. Іс- ә рекеттің дұ рыс болуы.

Жаһ андық тең сіздік ғ аламдық тепе тең діктің бұ зылуына ә кеп соғ ады. Мысалы: Арал!!! Семей Невада. тб.

Жаһ андану жағ дайында оғ ан жұ тылып кетпеу керек. Жаһ андық тең сіздікті сү йіспеншілікпен, руханилық пен жең уге болады.Жү ректі тың дау.

Қ аталдық қ атыгездікке айналмауы керек. Ғ.Мұ стафин.

Ауере Печчи: «адам ө зін ө зі ө згертуді ойлауы керек». Мә селенің шешімі адамның рухани дү ниесінде.

2. Адамзаттың жалпығ аламдық бірлігі.

Зерттеушілер Жаһ андануды ә р текті, бірақ ә лемнің біртұ тастық қ а айналу

логикасымен біріктірілетін ө згерістердің жиынтығ ы деп тү сіндіреді. ЖаҺ андық ө зара тә уелділік жә не бү кілә лемдік даму ү рдісі Жаһ андануғ а алып келмей қ оймайды. Бұ л ү рдіс трансұ лттық экономика мен жалпыадамдық қ ұ ндылық тарды қ орғ ауғ а негізделген халық аралық ұ йымдар жү йесі ық палын кү шейтеді. Жаһ андану ә леуметтік феномен ретінде кө п қ ырлы жә не кө птеген қ ұ рамдас бө ліктерді қ амтиды. Негізінен, оны ұ лттық жә не ә лемдік шаруашылық тың техникалық жә не қ аржылық жағ ынан дамуының нә тижесі деп есептейді. Алайда ә леуметтік-мә дени ө згерістер, адамдар тұ рмысының ө згеруі, адамзаттың қ оршағ ан ортамен қ арым-қ атынасының кү рделенуі де Жаһ андануғ а елеулі ық пал жасап отыр.

Жаһ андану ү рдістері ә ртү рлі ә леуметтік жә не экономикалық даму дең гейдегі дамушы елдерге жә не халық тарғ а алуан тү рлі ә сер етеді. Дамушы елдерге жаһ андану дамуғ а жаң а мү мкіндіктер жасайды. Сонымен қ атар, осы елдер ү шін аса ү лкен қ иындық тар да туғ ызады. Мысалы, дамығ ан елдермен салыстырғ анда, дамушы елдердің артта қ алу дең гейі кү н санап арта тү седі.

Ғ аламдық нарық тық экономикағ а ену ү шін дамушы елдерден ө з ә леуметтік - экономикалық қ ұ рылымын тү бегейлі ө згертіп, барынша кү ш - жігер салуын талап етеді. Халық аралық нарық толығ ымен кө пұ лтты компаниялардың жә не дамығ ан постиндустриалды елдердің " ойын ережелеріне" бағ ынады. Дамушы елдердің ә леуметтік-экономикалық дамуы, ғ ылым, техника жә не технологиялар дең гейі ә зірге ө те тө мен, ал бұ л ө з кезегінде олардың дамығ ан елдермен қ атар бір дең гейде ә лемдік нарық та бә секеге тү суге мү мкіндік бермейді.

Дамушы елдердің алдында ә лемдік ғ аламданушы экономикағ а кірігу міндеті тұ р. Ал, екінші жағ ынан олар дамығ ан елдерге тә уелді болудан қ ашады. Жаһ андық мемлекеттік жү йе - қ азіргі мемлекеттердің ә лемдік жү йесі. Ә лемдегі мемлекеттер соның принциптеріне негізделіп қ ұ рылғ ан ү лттық мемлекет ү лгі болып табылады. Бү гінгі таң да ұ лт ә лемнің қ оғ амдық ұ йымдасуының негізгі бірлігі болып табылады, ал ұ лттық мемлекет - оның саяси ұ йымдасуының негізгі ө лшемі. Бұ л екі бірлікте - қ оғ амдық жә не саяси - бір-біріне сә йкес келеді, ал бұ л олардың мә нін, маң ыздылығ ын, шынайылығ ын жә не олардың бірінсіз - бірінің кү ні жоқ екендігін білдіреді. Бұ л ереже ұ лт пен ұ лттық мемлекетке легитиімділік кө зі мә ртебесін береді. Билікке қ ол жеткізу жә не оны ұ стап тұ ру ү шін саясаткерлер жә не оны қ олдаушылар ұ лт мү ддесі ү шін қ ызмет етуі керек. Ал мұ ндай қ ызмет тек бір ұ лт қ ана ө мір сү ретін ұ лттық мемлекет аясында ғ ана жү зеге асырылуы мү мкін. Ұ лтты жә не ұ лттық мемлекетті қ азіргі ә лемді ұ йымдастырудың қ оғ амдық -саяси ү лгісі ретінде мойындау ұ лтшылдық қ а ерекше, алғ ашқ ы (ә зірге, жалғ ыз) ғ аламдық идеология мә ртебесін ә перді. Ұ лтшылдық бү гінгі тү ріндегі мемлекеттік жү йенің легитимдендіру қ ұ ралы жә не идеологиялық шең бері қ ызметін атқ арады. Ө з кезегінде бұ л жү йе ө зінің ә мбебаптығ ына орай ғ аламдық сипат алуда. Ұ лттық мемлекеттер жер шарын тү гел жайлап, тек бір-бірін ғ ана халық аралық қ атынастардың бірден-бір субъектісі ретінде мойындайды. Осылайша, ө мірдің кө птеген салаларына тә н жаһ андану ү рдісі осы ғ аламдық мемлекеттік жү йенің инфрақ ұ рылымдық іргетасына негізделген.