Жоспары

1. Заманауи философияның рухани бастауғ а қ айта оралуы

2. Заманауи психологияның рухани бастауғ а қ айта оралуы

3. Заманауи педагогиканың рухани бастауғ а қ айта оралуы

4. Тұ лғ аның қ ұ рылымы

5. Педагогиканың ү ш типі:

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны. Заманауи философия бастауларына оралу. Рухани-адамгершілік–адамдарғ а деген ізгі ниеттілік, қ ұ рмет, жанашырлық пен сенім, кең пейілділік, басқ алардың мү ддесі ү шін жан аямаушылық сияқ ты жеке қ асиеттерді қ амтиды, сондай-ақ кішіпейілділік, адалдық, шыншылдық та рухани-адамгершілікке жатады.

«Жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарды оқ ыту – «Ө зін-ө зі тануғ а» негізгі рухани жол болып табылады»

Сара Алпысқ ызы: «Ә р бала – керемет рухани кү ш иесі. Ол шетсіз шексіздікті танып білуге ұ мтылады. Мұ ндай ұ мтылыс адам баласының бойында дү ниеге келген сә тінде-ақ пайда болады. Сондық тан да кез келген мұ ғ алім ә р балағ а рухани кү ш иесі ретінде қ арауы керек. Мұ ғ алімнің мұ ндай кө зқ арасы баланың белсенділігін арттырады. Білімге деген қ ұ штарлығ ын кө бейтеді. Балағ а сеніммен қ арау баланы тек қ уаттандыра тү седі».

«Адам дегеніміз ү ш тү рлі жү йеден (Тә н, Жан, Рух) тұ ратын тіршілік иесі». «Адам табиғ атындағ ы ү ш жү йенің: Тә н, Жан, Рухтың тә рбиесі тү зелмей, ә ділетті қ оғ ам да, мейірімді мемлекет те болуы мү мкін емес!...»

Заманауи ғ ылым адамды тә н-жан-рух ү штігінің тұ тастығ ы ретінде тү сінуге қ айта бет бұ рды. Совет-Хан Ғ аббасов

Ізгілік психологиясының классиктері рухани- адамгершілік білім туралы.

Iзгiлiк пcиxoлoгияcы aмepикaндық пcиxoлoгия бaғ ыты, oны зepттeyдiң пә нi aдaмғ a ғ aнa тә н epeкшe, жoғ apы кө piнicтep, coндaй-aқ тұ лғ aның ө зiндiк кeмeлдeнyi жә нe дaмyы, oның жoғ apы қ ұ ндылық тapы, cү йicпeншiлiк, шығ apмaшылық, epкiндiк, жayaпкepшiлiк, тә yeлciздiк, ә лeмдi тaнy, пcиxикaлық дeнi cayлық, тepeң тұ лғ aapaлық қ apым-қ aтынac жacay жә нe т.б. бoлып тaбылaды. Адамзаттың ө міріне холизмдік (грекше- біртұ тас) кө зқ арасты басшылық қ а алады. Барлық адам тумысынан болмысынан ізгі болады деген іргелі кө зқ арасты ұ станады; Ә р адамның ө зіндік ә леуетә не бағ ытталады. Рухани дамудың, ө зін іс жү зінде кө рсете білудің маң ыздылығ ына назар аударады.

Адам бойында ө згеретін бір зат болса-ол ө зін-ө зі қ алай сезінетіндігін ө згертуі қ ажет.

A.Мacлoy ө зiнiң зepттeyлepiндe: «Мeн гyмaниcтiк тұ ғ ыpды қ oлдaймын, мұ ндaй кө зқ apac aдaмның филocoфиялық жә нe биoлoгиялық мү мкiндiктepiн тү бeгeйлi кө pceтeдi. Бұ л тұ тac ү pдic тұ лғ aның aвтoнoмдығ ынa жә нe тә yeлciздiгiнe ұ мтылыcын cипaттaйды. Мeнiң oйымшa, бiз aдaмдapмeн, ә cipece бaлaлapмeн қ apым-қ aтынacтa ocындaй қ aғ идaны ұ cтaнyымыз қ aжeт. Бұ л тұ лғ aның pyxaни жeтiлyi мeн кeмeлдeнyiнe ceнiм opнaтып, oның дepбecтiгi мeн ө з epкiмeн ә peкeт eтyiнe кө ң iл ayдapып, нә тижeнiң aлдын-aлa бeлгiлeнyi мeн cыpттaй бaқ ылayғ a тaйым caлынaды»-дeп жазылғ ан

A.Мacлoy: «...Eгep бiз кө мeкшi, кeң ecшi, мұ ғ aлiм, бacшы бoлғ ымыз кeлce, aдaмды қ aндaй бoлca дa, oны coл кү йiндe қ aбылдaп, бaлaны қ opқ ытпaй, oның қ opқ ынышын бoлдыpмaйтын жaғ дaй жacayымыз кepeк. Ocындaй қ aтынac бaлaның қ aтeлiктep жiбepe oтыpып, бeлceндiлiгiн жoғ aлтпayынa, ө зiн-ө зi жeтiлдipyiнe, ө зiндiк мү мкiндiктepiн aшyғ a мү мкiндiк бepeдi. Бiз ә pбip бiлiм aлyшының aлaтын «acyын» бaғ aлaй бiлyгe, oның cү йiктi шұ ғ ылдaнaтын iciн дұ pыc қ aбылдayғ a ү йpeнгeнiмiз aбзaл», - дeп aнық тaғ aн.

Бiлiм бepy жү йeciнiң мaқ caтының бipi oқ yшының бapлық пcиxoлoгиялық қ aжeттiлiктepiнiң қ aнaғ aттaндыpылyы бoлып тaбылaды. Бiлiм aлyшы бapлық қ aжeттiлiктepдiң opындaлғ aнының apқ acындa ғ aнa ө зiндiк кeмeлдeнy кү йiнe жeтeдi. Coнымeн қ aтap, бiлiм бepy жү йeci ө мipдiң cә ттiлiктepiн жә нe ә ceмдiктi ceзiнyгe зop ық пaл жacayы тиic. Coның нә тижeciндe, aдaмдa ө мipлiк қ ұ ндылық тap пaйдa бoлaды.

«Сыртқ ы дү ние арқ ылы ө зiн-ө зi тану - қ арым-қ атынаста, iс-ә рекеттi орындауда ө з қ ылығ ын бағ алау, ө з мү мкiншiлiгiн жә не қ абiлеттiлiгiн кө рсете алу. Iшкi дү ние арқ ылы ө зiн-ө зi тану - уайымдау, сезiм, арман, ой, қ алау тағ ы сол сияқ ты iшкi дү ниенi сыртқ а шығ арып, тану ү шiн қ ызық ты жұ мыспен шұ ғ ылдану абзал» - деп атап кө рсеткен.- американдық психолог У. Джеймс.

Неміс психологы Ф. Перлз тұ лғ алық кемел сапасындағ ы кө рсеткішін мынандай тү рге бө ліп кө рсетеді. Басқ аларғ а емес, ө зіне демеулік, кө мек кө рсете алу.

1. Жауапкершілікті ө з мойнына алу.

2. Қ иын жағ дайда ө зіндік ресурсын жеделдету.

3. Дағ дарыстан шығ у ү шін тә уекелге бару

С.Л. Рубинштейн: «адам іс-ә рекеті, оның практикалық жә не теориялық іс-ә рекеттері, соның ішінде оқ у іс-ә рекеті де ми қ ызметі жә не қ имылдың сыртқ ы актілері, объектінің ө згеруі мен ә сер етуін жү зеге асыратын басқ арулар сияқ ты психологиялық (тү рткілік, танымдық т.б.) процестерді енгізеді. Біріншілері – ниеттенуші – ой бағ ыттаушы; дайындаушы

«жоспарлы» афференттеуші, реттеуші бола, екіншілері – орындаушылар (іс-ә рекет) –дұ рыс іс-ә рекет.

Біріншілердің нә тижесі жоспар, ө згертуге ә сер ету бағ дарламасы.

Екіншісінікі – ө згеруге ә сер етудің нә тижесі болып турады.

Заманауи психология бастауларына оралу. А.Маслоу қ ажеттілік, ө зін-ө зі ө зектендіру, метоқ ажеттілік, метопатология иерархиялары туралы. Тұ лғ а қ ұ рылымы. Батыс психологиясының негізгі ү ш бағ ыты.

• Психоаналитикалық бағ ыт-аналитикалық зерттеулер тә уелділіктің пайда болуын психосексуалды жетілудегі дефект ретінде тү сіндірілед, с.қ. Тә уелділік регрессия ретінде қ арастырылады. Қ ажеттіліктер қ анағ аттандырылмағ андық тан жеке тұ лғ а фрустрацияғ а ұ шырайды жә не ө шпенділікпен жауап береді.(З. Фрейд, Э. Эриксон, К. Хорни жә не т.б.)

• Бихевиористік бағ ыт- бұ л бағ ыт ө кілдерінің пікірінше адамғ а ә леуметтік орта «ү здіксіз» ә сер етеді. Сенімділік сезімін жоғ влтады, жауапкершіліктен қ ашады, сенімсіз достық қ атынасты «қ ауіпті ә лем» деп санайды.(Д.Б. Уотсон, И. Павлов, Б.Ф. Скинер жә не т.б.)

• Гуманистік бағ ыт- ізгілікке бағ ыттау, сү йіспеншілік. Гуманистік бағ ыт ө ткен бағ ыттар арқ асында пайда болды.(К.Г. Юнг, В. Франкл, К. Роджерс, А. Маслоу, Э. Фромм жә не т.б.)

Гуманистік психологияның негізгі ұ станымы

- Адамзаттың ө міріне холизмдік (біртұ тас) кө зқ арасты басшылық қ а алады.

Барлық адам тумысынан, болмысынан ізгі болады деген кө зқ арасты ұ станады.

К.Юнг психологиялық функцияның тө рт тү рін кө рсетеді: ойлау, сезім, тү йсік жә не интуиция.

Ø Ойлау сезіну рационалды (ө йткені олар ақ ылғ а бағ ына ә рекет етеді);

Ø Тү йсіну мен интуиция иррационалды(олардың қ ызметі ақ ылғ а сү йенбейді)

Адамның қ ажеттіліктер иерархиясы (А. Маслоу)

Биологиялық жә не физиологиялық қ ажеттіліктер

Негізгі ө мірлік қ ажеттіліктер: ауа, тамақ, су, баспана, жылу, қ атынас, ұ йқ ы жә не т.б.

Қ ауіпсіздік қ ажеттілігі

Қ орғ ау, тә ртіп, заң, шек қ ою, тұ рлаулылық

Ә леуметтік қ ажеттілік

(ә леуметтік орны)

Ө зін – ө зі сыйлау

(табыс, мә ртебе)

Рухани қ ажеттілік

Мә ң гілік рухани қ ұ ндылық тарғ а мұ қ таждық тың қ анағ аттанбауы метапатологияғ а ә келіп соғ ады.

Метапатология- жұ таң дану. А. Маслоудың қ олданатын бұ л термині психикалық ауытқ уларды белгілеуге, метоқ ажеттілік фрустрациясының нә тижесінде дамуғ а арналғ ан (мысалы: апатия- немқ ұ райлылық, депрессия-кү йзеліс, цинизм-арсыздық, ә депсіздік).

Десакрализация- жалпы адамзаттық қ ұ ндылық тармен моральдан тү ң іліп кеткен жастардың бойында пайда болғ ан психологиялық қ орғ аныс механизмі. Ол кө бінесе ө мірде кездесетін ү лкендердің сө зі басқ а, ойы басқ а, ісі мү лде бө лек болуына байланысты болады. Бұ л екіжү зділік жас адамдардың скептиктерге айналуына, жалпы адамзаттық қ ұ ндылық тармен моральғ а сенбеуіне, соң ғ ы нә тижесінде ө зіне қ ол жұ мсауғ а ә кеп соқ тырады.

Тұ лғ а қ ұ рылымы дегеніміз, тұ лғ аның даралық -психологиялық, дү ниетанымдық, ә леуметтік-психологиялық қ ырларының жиыны.

Рубинштейн тұ лғ аның психологиялық бейнесінің 3 қ ырын кө рсетеді:
1. Тұ лғ ағ а не керек? Ол неге ұ мтылады? – Бұ л бағ ыттылық, ұ станым, қ ажеттіліктер, қ ызығ ушылық тар, идеалдар.
2. Тұ лғ а не істей алады? Бұ л – қ абілеттіліктер, дарындылық тар, таланттар.
3. Тұ лғ а дегеніміз не? Бұ л – мінез.
Сонымен, Рубинштейн бойынша тұ лғ а қ ұ рылымына енетіні – бағ ыттылық, мінез, қ абілеттілік.

Заманауи педагогика бастауларына оралу. Рухани ізгілік (Ш.Амонашвили). Ізгілік педагогикасының манифесі.

Педагогика – ә лемдегі керемет ө нер. Ә р баланың ө зінің педагогикасы болуы керек. Педагогика ерекше ғ ылым ретінде философиялық білімдер жү йесінен ХІІ ғ асырдың басында бө лектеніп шық ты. Педагогиканың ө зіндік статусы аса кө рнекті чех педагогы Ян Амос Коменскийдің (1592-1670) ең бектерінде беки тү сті. «Ұ лы Дидактика», «Аналар мектебі». Коменский ізімен Англияда Джон Локк(1632-1704), Францияда Жан- Жак Руссо(1712-1781), Швейцарияда И.Г. Песталоцци(1746-1827), Германияда И. Герварт(1776-1841), Адольф Дистерберг(1790-1866) жә не т.б. ғ ылым ө кілдері келіп шық ты. ХVII ғ. мен XIXғ. аралығ ы педагогикалық теорияның қ арқ ын ала дамығ ан, тә рбиелік идеялардың ө рбіген заманы болды. Ресейде К.Д. Ушинский, Н.И. Пирогов, В.В. Водовозов, Л.Н. Толстой жә не т.б. Ұ лттық педагогикалық теория мен тә рбие мә селелері Ы. Алтынсарин, С. Кобеев, А. Байтурсынов, С. Аспандияров жә не т.б. Ең бектерінде кө рініс тапты.

Рухани ізгілік (Ш.Амонашвили ) Ә рбір бала- керемет рухани кү ш иесі. Ол шетсіз шесіздікті танып білуге ұ мтылады. Мұ ндай ұ мытылыс адам баласының бойында дү ниеге келген сә тінен- ақ пайда болады, Сондық тан да кез- келген мұ ғ алім ә р балағ а рухани кү ш иесі ретінде қ арау керек. Мұ ғ алімнің мұ ндай кө зқ арасы баланың белсенділігін арттырады. Білімге деген қ ұ штарлығ ын кө бейтеді. Балағ а сеніммен қ арау баланы тек қ уаттандыра тү седі.

Ізгілікті педагогикалық ойлар постулаты:

1. Баланың бойындағ ы жоғ арғ ы рухани бастауы оның жарқ ын тағ дырына, шексіз кемелдену мү мкіндігіне деген сенім.

2. Ө з бойындағ ы жоғ арғ ы рухани бастауғ а, оның жарқ ын болашақ тағ дырына шексіз кемелдену мү мкіндігіне деген сенім.

3. Тек ізгі ә дістердің кү шіне деген сенім.

Ізгілікті педагогиканың кезең дері:

- Ізгілікті тұ лғ а педагогикасы- Ізгі Адам тә рбиелеуді ө зінің басты мақ саты етіп қ ояды.

- Ізгіліктік педагогика- педагогиканың рухани аспектілерін анық тай отырып, оның жаң а Ізгіліктік қ ырын ашады.

- Рухани-ізгіліктік педагогика- Руханилық жә не Ізгілік ұ ғ ымдары тығ ыз байланысты, ол екеуі ізгілік педагогикасының негізін қ ұ райды.

Ізгілік педагогикасының идеясы:

- Педагогикалық ү дерісте баланың шынайы адами қ ұ ндылық тарды танып білуі жә не оны мең геруі;

- Педагогикалық ү дерісте баланы ә леуметке қ арсы бағ ыттайтын тә сілдердің қ олдануына жол берілмеуі;

- Педагогикалық ү дерістерге адами сипат беру;

- Мектеп ұ жымы ө мірінің заттық -материалистік жә не рухани ортасын, моральдық - психологиялық ортасын ізгілендіру.

Ізгілік педагогикасының 3 постулаты

• Баланың бойындағ ы жоғ арғ ы Рухани бастауғ а деген сенім

• Ө з бойындағ ы жоғ арғ ы Рухани бастауғ а деген сенім

• Тек ізгі ә дістердің кү шіне деген сенім

Ізгілік педагогикасының манифесі

Баланы философиялық тұ рғ ыдан қ абылдау;

Баланың біртұ тас болмыс дегеніміз- рухани жә не материалдық екі болмыстың толық қ андылығ ы: мұ нда рухани болмыс жетекші болып табылады.

Ізгілікті педагогика Манифесінде мұ ғ алім- нұ р себуші, нұ р таратушы бала сол нұ рды іздеуші, сол нұ рғ а ұ мтылушы деп жазылғ ан. Ал, нұ рлы балаларғ а қ андай педагогика қ ажет. Оларғ а сү йіспеншілік, мейірімділік, тү сіністік, шабыттандыру, қ ұ лшындыру, жанашырлық, қ орғ аныш педагогикасы керек. Мұ ндай педагогика оқ ушыларды тектілікке, бекзаттық қ а, кең пейілділікке, олардың танымдық белсенділіктерінің ө суіне, сонымен қ атар ө здерінің ө мірлік бағ ытын іздеуіне бағ ыт-бағ дар береді.