Жоспары. 1. Өзін өзі тану және басқа пәндердің ықпалдасуының мәні мен түрлері.Интеграция дегеніміз не?

1. Ө зін ө зі тану жә не басқ а пә ндердің ық палдасуының мә ні мен тү рлері.Интеграция дегеніміз не?

2. Неліктен ө зін-ө зі тану пә нін интеграциялаймыз жә не қ алай қ алай интеграциялаймыз? Интеграциялаудың жолдары

3. Гуманитарлық пә ндерді интеграциялау.

4. Жаратылыстану пә ндерін интеграциялау.

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны. Интеграция (лат. integratio – қ алпына келтіру, толық тыру, integеr – тұ тас, бү тін) – экон. субъектілерді біріктіру, олардың арасындағ ы байланыстарды дамытып, ө зара ынтымақ ты іс-қ имылды терең дету

Ө зін-ө зі тану пә ні мен басқ а пә ндермен интеграциясы - ық палдастық, кіріктіру, біріктіру, шоғ ырландыру, деген мағ ынаны білдіреді.

«Ізгілік ғ ылымын тү сінбегендерге кез-келген ғ ылым ә рдайым зиян келтіреді» (М.Монтень)

«Тә рбиесіз берілген білім адамзаттың қ ас жауы» (Ә л Фараби)

Білім тек табыс табу ү шін емес, ө мір сү ру ү шін қ ажет.

Интеграциялаудың жолдары.

™ Ғ ылымдардың даму тарихы мен ұ лы ғ алымдардың ө мірінен шабыттандыратын мысалдар келтіру

™ Қ азіргі ғ ылыми жаналық тармен таныстыру

™ Ә рбір оқ у пә ндерінің мазмұ нын жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тарды анық тау.

Жаң а ғ асыр толқ ыны ә келген жаң алық тарғ а сә йкес қ азіргі заманда адамның тұ лғ алық дамуына баса назар аударылып, жас жеткіншектерге берілетін білім негіздері олардың жеке даралық қ абілеттерін жетілдіруге қ ызмет етеді. Ә р баланың ішкі мү мкіндігі мен ө зіндік қ арымын дамытуғ а ә сер ететін рухани адамгершілік қ ағ идалары жеке тұ лғ аның ө зін-ө зі дамытуының, ө зін-ө зі жү зеге асыруының аса қ ажетті шарты болып табылады.

Осы тұ рғ ыдан келгенде еліміздің бірқ атар мектептерінaде тә жірибеден ө тіп жатқ ан ө зін-ө зі тану пә нінің оқ ыту мен тә рбие ү рдісіндегі орны ө згеше. Оның ө згеше болатын себебі, бұ л пә ннің мазмұ нын мектептегі басқ а пә ндердегідей ғ ылыми тұ рғ ыдағ ы білім негіздері емес, керісінше руханилық бағ дардағ ы тә рбиелік мә нді ұ ғ ымдар, оқ ушылардың ө зіндік «Менін» қ алыптастыруғ а ық пал ететіндей дә режедегі адамгершілік қ ұ ндылық тар қ амтиды.

Ө зін-ө зі тану пә нін оқ ытуда оқ ыту ү дерісіндегі ұ тымдылық кө рсететін оң тайлы ә діс-тә сілдерді пайдалану білім сапасының қ ажетті дең гейіне жетуге негіз болады. Ол ө зін-ө зі тану пә ні мен ө зге оқ у пә ндерінің инновациялық ә діс-тә сілдер арқ ылы ө зара сабақ тасып, ық палдасуын қ ажет етеді. Оқ у пә ндерінің ө зара ық палдасуы пә наралық байланысты дамытуды ғ ана емес, ол сонымен қ атар ә р пә ннің ө зіндік мақ саты мен міндетінің айқ ындала, толығ а тү суін де қ амтамасыз етеді. Сол себепті мектепке дейінгі білім беру ұ йымдарынан бастау алып, ү здіксіз білім беру жү йесін тұ тас қ амтитын жә не болашақ 12 жылдық білім беру жү йесіне негізгі пә ндердің бірі ретінде ендірілгелі отырғ ан «Ө зін-ө зі тану» мен мазмұ ндық ө зегі ө зара ө рімделген «Қ азақ ә дебиеті» пә ндерін ық палдастыру тиімді деп санауғ а болады.

Қ азіргі кезде кө п айтылып жү рген интеграция яғ ни салалас пә ндердің ө зара ық палдасуы олардың мазмұ ндық, қ ұ рылымдық, ғ ылыми-теориялық, лингво-семантикалық жә не жалпыпедагогикалық аспектілерінің кірігуімен ерекшеленеді. Кіріктірілген пә ндердің ө зара байланысын тө мендегідей белгілеріне қ арай сипаттауғ а болады:

– ық палдасу негізділігінің пә ндік мазмұ нғ а, оқ ыту нысаны мен ә дістеріне сә йкестігі;

– білім мазмұ нын сұ рыптауда білім, білік дағ дыларының қ ұ ндылық ты бағ дарлы мә нділігін сақ тау ұ станымының ескерілуі;

– оқ ушылардың компетенттілігін, тұ лғ алық дамуын қ амтамасыз ететін жаң а технологиялық ә діс-тә сілдердің жиынтығ ы болуы қ ажет.

Пә наралық ық палдасудың қ азіргі оқ ыту ү дерісінде толық, жартылай жә не блоктік деп аталатын ү ш тү рі ұ сынылады. Салалас пә ндер мазмұ нындағ ы оқ у материалдарының бір курс тө ң ірегінде топтасуы толық ық палдасу деп аталады. Оқ у материалдарының бір тақ ырып аясындағ ы ең ө зекті мә селеге топтасуы жартылай ық палдасуды білдіреді. Ал блоктік ық палдасу дегеніміз жалпы білім беру бағ дарламаларының жеке пә ндік бағ дарламалармен ұ штастырылуы.

Қ ай пә н болмасын кіріктірілген сипатта қ ызмет ете алатындық тан «Ө зін-ө зі тану» рухани-адамгершілік білім беру бағ дарламасын ө зге пә ндермен ық палдастыруда пә наралық, пә нішілік байланыстар мен оқ ушының іс-ә рекеттік қ ызметін арттыруғ а баса назар аударылады.

Бұ л ретте ә дебиет пен ө зін-ө зі танудың ө зара ық палдасуында мә дени-танымдық, тә рбиелік ұ станымдар тірек болады. Біртектес гуманитарлық білім аяларын қ ұ руғ а негіз болатын дидактикалық қ ұ рылым ретінде бұ л пә ндердің адамгершілік қ ағ идалары негізге алынады. Рухани-адамгершілік білім беру бағ дарламасының мазмұ ндық қ ұ рылымы ана тілі, ә дебиет, тарих, философия, психология, педагогика, мә дениеттану, валеология, ә леуметтану, ә деп, эстетика ғ ылымдарының іштей кірігуімен ерекшеленіп, тақ ырыптық жү йе оқ ушылардың ө зін-ө зі жетілдіруіне ық пал ететін жалпыадамзаттық жә не ұ лттық қ ұ ндылық тарғ а бағ ытталады. Аталғ ан пә ндердің мазмұ ндық қ ұ рылымына ә деби кө ркем шығ армалар негіз болатындық тан білім мазмұ нын қ ұ растыруда жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тар туралы ұ ғ ымдар жү йесі мен олардың адам ө міріндегі кө рінісін ескеру қ ажет.

5–7-сыныптар аралығ ындағ ы «Ө зін-ө зі тану» пә нінің білім мазмұ ны ретіндегі оқ у мә тіндерін сұ рыптауда жеке тұ лғ аның ө мірлік дағ дыларын, ә леуметтік белсенділіктерін дамытуғ а ық пал ететін кө ркем шығ армалар таң дап алынып, жалпыадамзаттық мұ раттар мен ұ лттық рухани қ ұ ндылық тардың ө зара сабақ тастығ ының тұ тастығ ын сақ тау басты бағ дар болды. Рухани-адамгершілік білім беру бағ дарламасының дамытушылық жә не тә рбиелеушілік міндеттері ә р тұ лғ аның азаматтық келбетінің жоғ ары болып, олардың кез келген ортада белсенділік кө рсете алатын қ абілеттерін жетілдіруді кө здейтіндіктен ә деби кө ркем туындыларды сұ рыптауда қ азақ халқ ының ө релі ө рісінің тү п тө ркіні халық ауыз ә дебиетінің ү лгілерін егемен елдің бү гінгі ә дебиетімен сабақ тастыру қ арастырылды.

Бұ л сыныптардағ ы рухани-адамгершілік тұ рғ ыда берілетін білім мазмұ нында ұ лттық руханиятымыздың ө зегін қ ұ райтын қ азақ халқ ының ауыз ә дебиеті ү лгілері, атап айтқ анда, тұ рмыс-салт жырлары, мақ ал-мә телдер, жұ мбақ, жаң ылтпаштар, ертегі, ә деби ертегілер, аң ыздар, эпостық, лиро-эпостық жырлар, тарихи жырлар, айтыс ө нері мен шешендік сө здердің кейбір таң даулы ү лгілері беріледі. Халық ауыз ә дебиетіндегі адамзаттық мү ддені қ орғ айтын, ө мірге бейімдейтін, ә ртү рлі ә дептілік, ә семдік, ә ділдік, жә не шыдамдылық қ а да жетелейтін қ ұ ндылық тарды оқ ып-ү йрену арқ ылы оқ ушылар халқ ымыздың ділін, дү ниетанымын, мә дениетін танып, олардан тә лім алатын болады. Батырлар жырындағ ы бабалардың елін, жерін қ орғ аудағ ы ерліктері; лиро-эпостық жырлардағ ы сү йіспеншілік пен мө лдір сезім, салт-дә стү р; айтыс ө неріндегі ой терең дігі, тапқ ырлық, суырыпсалма ақ ындық тан кө рінетін даналық балалардың ө з халқ ына деген сү йіспеншілік, қ ұ рмет сезімін асқ ақ тата тү седі. Ә дебиеттің ерекше жанры драмалық туындылардағ ы кейіпкерлермен кездесе отырып оқ ушылар адам бойындағ ы жағ ымды немесе жағ ымсыз қ асиеттердің мә нін ұ ғ ынып, ө з істерінде оғ аштық кө рсетпеуді тү сінетін болады.

Ә деби кө ркем туындылардың ізгілікті сипатына орай рухани-адамгершілік білім мазмұ нында Ә бу насыр ә л-Фараби, Махмұ д Қ ашқ ари, Жү сіп Баласағ ұ ни, Ахмет Йассауи шығ армаларындағ ы адам тә рбиесіне қ атысты ұ лағ атты, ө негелі сө з оралымдары кө рініс тапты. Жыр маржанын тө гілткен Қ азтуғ ан, Асан қ айғ ы, Доспамбет, Шалкиіз, Ақ тамберді, Жиембет, Сү йінбай жыраулардың, Ү мбетей, Тә ттіқ ара ақ ын, Бұ қ ар жырау, Шал ақ ындардың шығ армаларындағ ы туғ ан жер, сыртқ ы жаулармен болғ ан азаттық кү рес, ө з дә уірінің шындығ ы, ерлік, ел бірлігінің нақ ыл мен ө сиет ретінде жырлануы оқ ушыларды халқ ымыздың сан ғ асырлық ө міріндегі ә р алуан адами қ арым-қ атынастармен қ ауыштырады.

Сонымен қ атар бұ л сыныптарда адам мү мкіндіктерінің шексіздігі, ә р адамның бойындағ ы даралық қ асиеттер мен қ абілеттер жә не адамның ішкі дү ниесі мен сыртқ ы келбетінің, сө зі мен ісінің ү йлесімді болуы туралы да сө з болады. Берілген оқ у мә тіндері бойынша оқ ушылар сыйластық, қ айырымдылық, кең пейілділік, жанашырлық, бауырмалдық тә різді адамгершілік қ ұ ндылық тардың адамдардың ө зара қ арым-қ атынас жасаудағ ы мә нділігін ұ ғ ынады. Еліміздегі ынтымақ тастық, ө зара келісім, бірлік, тә уелсіздік, бостандық, достық, ұ лтжандылық сияқ ты қ ұ ндылық тарды тү сініп, олардың қ оғ амдағ ы рө лі туралы оқ ып, ү йрену де осы сыныптар аралығ ында қ амтылады. Оқ ушыларғ а табиғ атқ а ізгілікті қ арым-қ атынас, қ оршағ ан ортаның орны, денсаулық ты сақ тау мен нығ айтуды ү йрету жә не адамғ а кері ә серін тигізетін жағ ымсыз іс-ә рекеттерден аулақ болудың жолдарын ұ ғ ындыруда кө бінесе қ азіргі замандық ә деби туындылардағ ы ізгілік мұ раттары таң далды.

Ә р тақ ырыптың мазмұ нын ашатын ата-баба ө негесі, ә ке мен бала қ атынасы, ана мен ә ке қ атынасы, қ оршағ ан орта, кү нделікті тіршіліктегі сыйластық пен мейірім, ар-ождан, қ айрат, ақ ыл, жү рек, ерік, жігер, намыс, жан мен тә н сұ лулығ ы, т. б. қ ұ ндылық тардың адам ө міріндегі қ ажеттілігін сезініп, пайымдай алғ анда ғ ана толық адам ретінде қ алыптасуғ а мү мкіндік туады. Ол ү шін адам ө зіне не қ ажет екендігін дұ рыс сезінуі керек. Ежелгі грек философы Демократ адам ө міріндегі қ ажеттіліктер олардың ө зіндік ішкі мү мкіндіктері мен тілек-мақ саттарынан жә не сыртқ ы ә серлерден туындайтынын айта келіп, «Қ ажеттілік адамды барлығ ына да ү йретеді», – деген екен. Олай болса, адам ө мірінде қ андай қ ажеттіліктер болады? Олардың бір-бірінен қ андай айырмасы немесе қ андай ұ қ састық тары бар? Кү нделікті тұ рмыстағ ы қ ажеттілік дегеніміз не? Адам ө міріне орай ә ртү рлі қ ажеттіліктерді саралай отырып, барлық пә ндерді ық палдастыруды ойластыруғ а болады. Мысалы, биологиялық қ ажеттілік адам ағ засының дамуын қ амтамасыз етсе, ә леуметтік қ ажеттілік адамның қ оғ амдағ ы орнын, мә нін анық тайды. Рухани қ ажеттілік – парасаттылық, танымдық, эстетикалық моральдық ізденістен туады. Ә лемді тану, табиғ ат ә семдігін, ү ндестілігін, ү йлесімін, ө нер жетістіктерін жү рекпен қ абылдап бағ алай алу, ө зі ө мір сү ріп отырғ ан ортаның заң дарын, ұ лттық қ ұ ндылық тарды қ астерлей білу, махаббатты, сү йіспеншілікті, қ айырымдылық пен имандылық ты қ ұ рмет тұ ту тә різді қ ажеттіліктерді ө зін-ө зі тануда ық палдастық арқ ылы жеткізуге болады. Осы ретте біз ә дебиет пен рухани-адамгершілік білім негіздерінің ық палдасуын қ арастыруды нысана етіп отыруымыздың себебі кө ркем шығ арма – ә дебиет пә нінің де ө зін ө зі танудың да мазмұ нын қ ұ рушы материал болып табылады.

Ә дебиет – адамзаттың асыл арманы, халқ ымыздың тарихи ізі, елдік-ерлік дә стү рлері, тұ рмыс-тіршілігі, болмыс-бітімі кескінделген кө ркем шежіре. Ол – халық тың сан ғ асырлық сө з ө нерін атамұ ра, рухани байлық ретінде жеткізетін ө мірдің кө ркем оқ улығ ы. Ә дебиетті тегін «ө мір оқ улығ ы» демесе керек. Олай болса, ә деби кө ркем шығ арманың ә р адамғ а ө неге, ү лгі, тә лім-тә рбие беретін қ уатының жоғ ары болуы оның адамгершілік ұ станымын аша тү седі. Тә рбие ең алдымен адам жү регіне жол табумен ерекшеленеді. Тә рбиенің ә дістемелік негізін философиялық, психологиялық, педагогикалық тұ рғ ыдағ ы баланың ө зіндік қ абілеті, белсенділігі, шығ армашылығ ы, тұ лғ алық дамуы сияқ ты аспектілердің жиынтығ ы қ ұ райды. Қ азақ халқ ының ұ лағ атты ө негесі арқ ылы адамгершілікті тә рбие тө ң ірегінде қ аншама қ ұ ндылық ты ойлар айтылғ ан. Сонау халық тық педагогикадан бастап, бү гінгі заманауи қ ұ ндылық тардың бә рі де адам ү шін қ ызмет етеді. Рухани-адамгершілік мазмұ ндағ ы ә деби кө ркем мә тіндердің ішінде Абай мен Шә кә рім шығ армаларының алатын орны ерекше. Екеуі де адамзат баласын, адам ә лемін сезіне, сү йе білуге шақ ырып, ізгілік еліне сара жол салады.

«Абай шығ армаларының алтын арқ ауы болып Адам тұ рады, адамғ а деген махаббат тұ рады. Ұ лы ақ ын нағ ыз адам, толық Адам қ андай болуы керек? – деген мә ң гілік сұ рақ қ а жауап іздейді, ә рі оғ ан жауап береді де», – деп Қ. Бітібаева айтқ андай пейілі кең, ойы орнық ты, талғ амы терең, сезімі сергек, санасы жоғ ары, ең бастысы жү регі жылы адамның рухани байлығ ы да мол болады. Абай айтқ ан жылы жү рек, ыстық қ айрат, нұ рлы ақ ыл адам баласын бақ ытқ а бө леп, ө мірін ө ркендете тү седі. Біздің ө зін-ө зі тану пә ні рухани білім берудегі басты мақ сатымыздың ө зін осы Абай айтқ ан адамгершілік қ ағ идаларын оқ ушы жү регіне жеткізе білу деп ойлауғ а ә бден болады. Ә деби тұ рғ ыдан келгенде Абай мен Шә кә рім, Мағ жан мен Мұ қ ағ али шығ армаларының кө ркемдік ерекшеліктері айшық ты оралымдардан кө рінеді, ал бізге қ ажеттісі – олардың жан дү ниесінің сұ лулығ ы. Олар іздеген ү йлесімдік пен ізгілік, махаббат пен достық, пейіл мен ық ылас жарасымын адам бойындағ ы қ ұ нды қ асиеттер деп бағ алай отырып, біз ә деби-кө ркем туындылардағ ы мазмұ н арқ ылы болашақ ұ рпақ ты еліміздің нағ ыз азаматы ретінде тә рбиелеуді нысана тұ тамыз.

Ө зін-ө зі тану пә нінің 6-сынып оқ улығ ында берілген Абайдың «Он жетінші» қ арасө зін оқ ып тү сіну арқ ылы оқ ушылар қ айрат, ақ ыл, жү рек ү шеуінің айтысын талдап, олардың адам ү шін артық шылығ ы неде, адамның мә нді де мағ ыналы ө мір сү руі ү шін ненің жақ сы, ненің жаман екенін қ алай ажыратқ аны жө н, не нә рсеге мә н беріп, нені басшылық қ а алғ аны дұ рыс екенін байыптайды. «Жү рекке билету» деген сө здің мағ ынасын тү сіне отырып, оқ ушылар тағ ы қ андай қ асиеттерді «жү рекке билетуге» болатыны жө нінде ой толғ айды.

Ал Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лының «Адамның жақ сы ө мір сү руіне ү ш сапа негіз бола алады, олар барлығ ынан басым болатын – адал ең бек, мінсіз ақ ыл, таза жү рек», – деген нақ ыл сө зде айтылғ ан адамның жақ сы ө мір сү руіне негіз бола алатын адами қ асиеттердің мә нін ұ ғ ыну оқ ушылардың ө з бойларындағ ы адамгершілік қ асиеттерді дамытуына ық пал етеді.

Адамның пейілі таза, кө ң ілі кең, мейірімі мол, ә р нә рсені қ анағ ат ынсап тұ та алу қ асиетінің кө птігі ниетке байланысты екендігін Шә кә рімнің «Мейірім, ынсап, ә ділет, шыдам, шыншыл харакет – тү п қ азығ ы ақ ниет», – деген нақ ыл сө зі дә йектей тү седі. Мейірімді, қ айырымды, сезімтал адам ә рдайым жақ сылық жасауғ а дайын тұ рады. Ақ ниетпен жақ сылық жасау адамның ішкі дү ниесінің байлығ ын, жан сұ лулығ ын кө рсетеді.

Ө мірде кездесетін ә р тү рлі жағ дайларда басқ аларғ а зиян келтірмей, ой мен істің бірлігін сақ тай отырып, байыпты шешім қ абылдай алу да жақ сылық тың нышаны. Олай болса, адамды бойдағ ы жақ сы қ асиеттер мен жаман қ асиеттерді ажырата білуге ү йрету ү шін Сү йінбай Аронұ лының «Жақ сы мен жаман адамның қ асиеттері» атты ө лең іне адамгершілік қ ұ ндылық тар негізінде талдау жасалады. Жақ сылық та, жамандық та ә ркімнің ө зіндік сенімінің қ аншалық ты мық ты екендігіне байланысты болғ андық тан балаларғ а қ иындық пен бетпе-бет кездесуден қ орық пай, жең іл жол іздемей, сенімің е ү міт артып, ә рқ илы кедергіні де жең уге ұ мтылады. Сө йтіп, оқ ушылардың ойы адамның ө зіне-ө зі сенімді болуының басты кө рсеткіші болып табылатын батылдық, табандылық, адалдық сияқ ты қ асиеттері айналасында шоғ ырланады. Осы орайда оқ ушылардың сенім туралы, оның тү рлі қ ырлары жө ніндегі тү сініктерін кең ейту мақ сатында М. Жұ мабаевтың «Мен жастарғ а сенемін» атты ө лең індегі қ айратты, айбынды, кө здерінде от бар, сө здерінде жалын бар, арлы, мінезі жұ мсақ, жү регі ақ, иманды жә не т. б қ асиеттерге сипаттама беріледі. Мысалы, Абайдың «Ғ ылым таппай мақ танба» ө лең ін ә деби жә не адамгершілік білім беру ық палдастығ ында қ арастырып кө рейік. Ө лең мазмұ нындағ ы ә дебиеттік мазмұ н ғ ылым, білім алуғ а ү ндеп, оқ ушыларды бес нә рседен қ ашық, бес нә рсеге асық болуғ а, ғ ылымғ а берілу жолдарын іздестіруді мақ сат етеді. Ал ө лең нің адамгершілік сипаты адамды босқ а шаттанбауғ а шақ ырады. Ө сек, ө тірік, мақ таншақ, еріншек, бекер мал шашпақ тә різді бес жағ ымсыз қ ылық тардан адамды аулақ ұ стап, оларды керісінше талап, ең бек, терең ой, қ анағ ат, рақ ым сияқ ты жақ сылық қ а жетелейтін қ асиеттерге баулиды. Адамгершілік қ ағ идаларды кө рсететін ә деби кө ркем мә тіндер оқ ушының интеллектуалды-шығ армашылық қ абілеттерін, логикалық ойлауын, дамытып, елестете алу, қ иялдай білу дағ дыларын қ алыптастырады. Шығ армашылық кө ң іл кү й оқ ушының басқ а пә ндерді де қ ұ лшыныспен оқ уына ә сер етеді. Кө ркем шығ арма мазмұ нындағ ы елжандылық, ә семдік, рухани-адамгершілік қ ұ ндылық тар басқ а пә ндермен пә наралық тығ ыз байланыста болғ анда ғ ана оң ай шешіледі.

Сө йтіп, «Қ азақ ә дебиеті» мен ө зін-ө зі тану пә ндеріндегі мазмұ ндық қ ұ рылым (мә тіндерден қ ұ ралғ ан оқ у материалдары) мен тә рбиелік мақ сат (рухани-адамгершілік тұ лғ асы жоғ ары, елжанды, іскер де білікті азамат қ алыптастыру) арқ ылы ұ штасады. Мысалы, «Ө зін-ө зі тану» рухани-адамгершілік білім беруде жарасымды қ арым-қ атынас жасау, қ асындағ ыларғ а кө мек беру, туыстары мен жақ ындарына қ амқ орлық кө рсету, ө зімен жә не қ оршағ ан ортамен ү ндестікте ө мір сү ру, ә р істе белсенділік, азаматтық таныту жә не ө з ойы, сө зі мен ісіне жауапты болу тә різді тү йінді қ ұ зіреттерді дамыту арқ ылы жеке тұ лғ аның жан-жақ ты қ алыптасуын қ арастырады. Бұ л ә дебиеттің тікелей мақ саты болмағ анымен, оның тә рбиелік аспектісінің бір бө лшегі. Олай болса, ә деби кө ркем шығ армалар ө зін-ө зі тану бағ дарламасының мазмұ ндық ө зегін қ ұ рай отырып, жасө спірімдердің адамгершілік қ ұ ндылық тарын жетілдіруге бағ ытталады деп тұ жырымдауғ а болады. Тү птеп келгенде, бұ л оқ ыту ү рдісіндегі барлық пә нге ортақ міндет. Алайда, ә р пә ннің ө зіндік ерекшелігіне орай бұ л мақ сат ә р қ ырынан қ июласқ анда ғ ана қ исынын табады. Сондық тан пә наралық ық палдастыруды ә р пә ннің мазмұ ндық ерекшеліктеріне орай ойластыру қ ажет.

Мысалдар:

Химия пә нінен Атом туралы айтқ анда:

Атом дегеніміз химиялық жолмен бө лінбейтін бө лшек.

Адамгершілік тұ рғ ыда: атомды рухпен салыстыру; Рух “рухани бастаудың ” қ айнар кө зі.