Дәріс. Өзін–өзі тану рухани–адамгершілік білім беру бағдарламасының тарихи негіздері

Мақ саты. Студенттерді ә лемдік рахани тұ лғ алардың рухан- адамгершілік білім туралы ой-пікірлерімен таныстыру, қ азақ мә дениетіндегі рухани адамгершілік білім жә не заманауи ғ ылымдағ ы рухани бастауларды жаң ғ ырту мә селесі туралы тү сініктерін кең ейту.

Жоспары

1.Ә лемдік рухани тұ лғ алар рухан- адамгершілік білім туралы

2.Қ азақ мә дениетіндегі рухани адамгершілік білім

3.Заманауи ғ ылымдағ ы рухани бастауларды жаң ғ ырту мә селесі.

Дә рістің қ ысқ аша мазмұ ны. Шығ ыс ойшылдары ө з заманында рухани бастаулардың ө зектілігі Мен кіммін?; Адам болмысы қ андай? -деген сұ рақ тарғ а ө з даналығ ымен шешімін берген. Ә лемдік тарихи ө ткенді шолудағ ы рухани-адамгершілік білім туралы ғ ұ лама ойшылдар ой пікірлерін талдау. «Сен ө згерсең, сенің айналаң дағ ы ә лем де ө згереді»

«Сыртқ ы ә лем – адамның ішкі ә лемінің бейнесі»

«Ә лем кемел, адамның қ абылдауы кемел емес»

«Сыртқ ы ә лемге тұ рақ тап қ алма, ол ө ткінші, мә ң гілік қ ұ ндылық тарғ а тұ рақ та –ол ө згермейді»

«Ү деріс нә тижеден де маң ызды»

Лао-Цзы (б.д.д. VII-VI ғ.ғ.)

«Алдымен ө з-ө зің ді таны»

«Ә р адамның бойында кү н бар, тек оның нұ рлануына мү мкіндік берің дер»

«Кімде-кім ө зін-ө зі тани білсе, ол ө зінің не істей алатынын жә не не істей алмайтынын тү сіне біледі»

«Кім де кім ә лемді қ озғ ағ ысы келсе, ә уелі ө зін қ озғ асын»

Сократ

«Егер кім де кім ө зін-ө зі таныса, ол адам ө зінің Қ ұ дайын да таниды».

Сократ: «Мен ештең е білмеймін, басқ алар оны да білмейді...»

Қ ожа Ахмет Йассауи тү ркі халық тарының жаң а исламдық ө ркениеттегі халық тық ағ ымының арнасын анық тап берді. Ол жаң а діни идеологияны тә ң ірлік шамандық пен, зорастризммен біріктіре отырып, қ оғ амдық -ә леуметтік санағ а сің іруде кө п ең бек етті.

Қ ожа Ахмет Йассауи ілімінде «жан тыныштығ ы», «шындық қ а жету» адамгершілік қ асиет пен сипатқ а ұ ласу арқ ылы тариқ ат та жү зеге асады.

Нә тижесінде рухани тазалық қ а, ө зін ө зі мең геруге қ олы жетіп, «Кемел адам» тұ рпаты қ алыптасады.

Тариқ ат (араб. жол, сапар) - Исламдағ ы ақ иқ атқ а жетудің мистик, танымдық жолы. Тариқ ат Исламның моральдық -этикалық жү йесінің, психологиялық тә жірибесінің практикада жү зеге асуы. Тариқ атта, шариғ ат сө зі де араб тілінде жол деген мағ ынада қ олданылады.

Бірақ шариғ ат ү лкен жол, Тариқ ат жалғ ыз аяқ жол дегенді білдіреді. Ал діни терминологияда шариғ ат - дін, Тариқ ат - хақ пен ақ иқ атқ а жету жолындағ ы діндегі арнаулы жол, тү сінік деген сө з.

Тариқ аттың практика-ә дістемелік негізі, шарттары сопылық пен тең қ аралады. Дегенмен, Тариқ ат тек ә діс, шарттармен ғ ана байланысты емес. Ол сопылық тағ ы адам элементтерінің (шайх, халифа, мү рид сияқ ты) орны мен зауия, текке, рибат сияқ ты кең істіктік элементтер арасындағ ы ү йлесімділікті білдіреді. Сондық тан да осы тұ рғ ыдан Тариқ ат дегенде сопылық ұ ғ ынылады.

Тариқ аттың негізі сопылық мә дениет.

Сопылық мә дениеттің Тариқ ат аясында қ оғ амдасуы негізінен ХІІ-ХІІІ ғ асырларда басталғ ан.

Шахабуддин Сухрауардидің «Ауариф-ул Маариф» ең бегінде Тариқ ат дә стү рінің басталуын сопылық ағ ымның шығ уымен бірге қ арастырады. Яғ ни, Тариқ ат пен сопылық Хазірет Пайғ амбардай (с.а.у.) бастау алады. Тариқ ат, негізінен, атақ ты сопылық ілімі негізінде қ ұ рылады. Бұ дан басқ а да Тариқ аттар бар, олар ө з ілімдерін тікелей Пайғ амбардай (с.а.у) алғ андық тарына сенеді. Негізінде шайх тө ң ірегінде қ алыптасқ ан Тариқ аттар саны алтау, қ алғ андары осылардан шық қ ан Тариқ аттар.

Негізгі Тариқ аттар:

· Иасауийа - қ ұ рушысы Қ ожа Ахмет Иасауи.

Негізінен Ханафи тү ріктер арасында кең інен жайылғ ан, одан Нақ шбанийа мен Бекташийа Тариқ аттары шық қ андығ ы айтылады.

· Қ адирийа - кұ рушысы Абдулқ адыр Жайлари (1077 - 1166), арабтарда, ә сіресе, Ханбали мазхабындағ ылар ұ станатын.

· Кө птеген кіші Тариқ аттарғ а бө лінген. Кубрауийа - кұ рушысы Нажмудцин Кубра (1221 ж.ө., ХIII ғ асыры), тү ріктер мен парсылар арасында кең інен

тарағ ан.

· Сухрауардийа - қ ұ рушысы Абу Нажиб ас-Сухрауарди (1234 ж.ө.), кө птеген тармақ тары бар, кө бінесе Шафиғ илар арасында тарағ ан.

· Рифаийа - қ ұ рушысы Ахмедар-Рифаи (1118 - 83), арабтар мен тү ріктерарасында тарағ ан.

· Маулауийа - кұ рушысы

· Маулана Жалалуддин Руми (1209 - 1273), тү ріктер арасында кең інен тарағ ан.

Қ ожа Ахмет Йассауи (1093-1166)

2. Қ азақ мә дениетіндегі рухани-адамгершілік білім. Қ азақ станның ү ш ойшылының немесе педагогінің ө мірі мен ілімінен мысалдар келтіру.

«Жетілудің негізі – кенді, жү ректі жетілдіру, бұ л – адамның ішкі нә зік болмысын тазарту деген сө з»

«Адамның тә ні мен жаны табиғ аттан жаралғ ан, тә н қ ажеттілігімен ғ ана ө мір сү ретін адам, хайуаннан айырмашылығ ы жоқ, тек қ ана жаннан шығ атын –ө зің ді тү сінуге ұ мтылыс, жауыздық тан қ ашып, қ айырымдылық іс жасауғ а талпыну –адамды адам етеді»

Абай Қ ұ нанбайұ лы (1945-1904)

«Ө зің ді-ө зің танысаң, істің басы...»

«Адамның екі қ ажеттілігі бар – дене жә не жан қ ажеттіліктері. Ө зін ө зі кү ту, ө зін–ө зі жақ сы кө ру, менменшілдік пен атақ қ ұ марлық –бұ л дене қ ажеттіліктері. Ұ ят, адал қ ызмет етуге тырысу – жан қ ажеттіліктері»

Шә кә рім Қ ұ дайбердіұ лы (1858-1931)

«Біздің нақ ты болмысымыз – шындық,

Шындық – ақ иқ атты тү сіндіруші»

«Алтын басты болсаң да, ардан артық емессің»

«Ар – парыздың бақ ылаушысы, адам қ ызметін реттеп отырушы»

Бауыржан Момышұ лы (1910-1982)