Азіргі әлемдегі қиянат жасаудың себептері. Қиянат жасамау тәжірибесі. Өзін өзі тануды оқытудағы қиянат жасамау.

Қ азақ стан Республикасының Конституциясының 27-бабында адамның қ адір-қ асиетіне қ ол сұ ғ ылмайды деген жолдар бар, яғ ни бұ л жолдардан адам баласына қ иянат жасалмау керек екендігі айтылғ ан.Қ иянат жасамау, яғ ни басқ аларғ а зиян келтірмей ө мір сү ру-бұ л сү йіспеншілік пен ынтымақ тастық рухы, кешіре білу, қ айырымды болу, қ оршағ ан орта мен ө згелерге қ амқ орлық, бауырмалдық жә не тең дік сезімі, ұ лттық сана ө зге ұ лттардың мә дениеті мен тү рлі дә стү рлеріне деген қ ұ рмет.Қ иянат жасамау-тү сіну ретіндегі Сү йіспеншілік.Тү сіну-барлық тіршілікті қ иянат жасамауғ а алып келудің тұ тастығ ы.Қ иянат жасамау-ақ иқ ат.Қ иянат жасамау барлық адамгершілік қ асиеттерді қ амтиды.Табиғ атқ а қ атысты қ иянат жасамау бұ л табиғ аттағ ы тепе-тең дікті сақ тау, табиғ аттың заң дылық тарын қ ұ рметтеу.Қ иянат жасамау тек зиян келтірмеу дегенді білдірмейді, ол басқ а адамдардың қ айғ ы-қ асіретін жең ілдету ү шін ә рекет жасау.Қ иянат жасамау жайлы ұ лы Абайдың отыз сегізінші қ ара сө зіне тоқ талсақ: Қ иянат-хақ иқ ат пен растық тың дұ шпаны.Дұ шпаны арқ ылы шақ ыртқ анғ а дос келе ме? Кө ң ілде ө зге махаббат тұ рғ анда адам хақ лық ты қ олдайды.Адамның ғ ылымы, білімі, хақ иқ атқ а, растық қ а қ ұ мар болып, ә рнә рсенің тү бін, хикметін білмекке табылады.Халқ ымыздың батыр ұ лы Бауыржан Момышұ лы: -Адал жү р, адал тұ р! Ө тірік айтпа! Біреуге қ ылдай қ иянат жасама! Ө тірік мақ тану да қ иянат.Қ иянатпен елді алдап қ ылмысты болғ ым келмейді- деп қ иянат жайлы ө з ойын айтады.Ө зің е қ атысты қ иянат жасамау ө з сезім мү шелеріне қ иянат жасамау яғ ни ө тірік айту, дө рекі сө йлеу-тілге қ иянат болса, жаман сө з есту- ол қ ұ лақ қ а қ иянат, барлығ ынан жамандық -кө ру кө зге қ иянат, жаман иіс иіскеу-мұ рынғ а қ иянат, жаман ә рекет жасау-тә нге қ иянат, жағ ымсыз ойлау-бү кіл ә лемге қ иянат.Қ иянат жасаудың себептері сү йіспеншіліктің, рухани-адамгершілік білімнің жетіспеушілігінен туындаса, тағ ы бір себептері ө згеріске қ арсылық ретіндегі қ иянат, ә лем туралы ө зіндік тү сінігінесә йкес ә лемді ө згерту ниетінен туындағ ан қ иянат.Қ иянат жасамау ү шін не істеу керек? Ешкімге зиян келтірмеуге тырысу, барлық нә рсенің ө мір сү ру сезімі мен қ ұ қ ығ ын иеленетінін тү сіну.Сонымен қ атар бірлік сезімі мен баршағ а бауырмалдық ты дамыту, қ оршағ ан ортағ а қ амқ орлық жасау, барлық қ уат кө здерін бекер шашпау(тамақ, ақ ша, электр, су), тілектерге шек қ оя білу, кешіре білуге ү йрену.Қ иянат жасамауды ары қ арай ажырата тү сетін болсақ онда: ө з бойымыздағ ы кері эмоциялардың кө рінуін бақ ылау яғ ни ажарату, ойлану, ә депсіз сө йлеуден ө зін –ө зі тоқ тату, жаман ортадан аулақ жү ру, зиянды ақ параттардан ө зімізді тоқ тата алсақ қ иянат жасалмайды.

Ө зін ө зі тануды оқ ытудағ ы қ иянат жасамау:

Бастауыш буын: ә рқ ашан кө мектесу, ешқ ашан зиян келтірмеу, ешкімді ренжітпеу, жан жануарларғ а қ амқ орлық жасау, қ ауіпті заттар мен ойнамау, топпен жұ мыс істеу, бірлік.

Орта буын: басқ а мә дениеттің қ ұ ндылығ ын тү сіну, толеранттылық (кең пейілдік), ақ жарқ ындылық, татулық. Мә дени мұ раны қ ұ рметтеу, қ оғ ам меншігін қ амқ орлау, қ оршағ ан ортаны қ орғ ау.

Жоғ арғ ы буын: барлық дін мен мә дениетті қ ұ рметтеу, оймен сө збен не болмаса іспен тірі жанғ а зиян келтірмеу, ә леуметтік ә ділеттілік, адам қ ұ қ ығ ы, жақ сы азамат болу жә не т.б.