Ауа массаларын ашып жазыңыз

Атмосфераның горизонтальдi бағ ытта ә р ауданы тө селме беттiң ерекшелiгiне байланысты ә ртү рлi қ асиеттерге ие болады. Дә лiрек айтқ анда, тропосфера бiртектi ауа-райы жағ дайымен сипатталатын ү лкен аудандарғ а бө лiнедi. Ол аудандардың арасында метеорологиялық ө лшемдер кү рт ө згеретiн жiң iшке ө тпелi алқ аптар болады.

Физикалық қ асиеттерi бiртектi жә не жалпы атмосфера айналымы ағ ынымен қ озғ алыста болатын тропосферадағ ы ү лкен ауа кө лемдерiн ауа массалары деп атайды. Олардың горизонтальдi размерi мың дағ ан километрге дейiн созылады. Ауа массаларының қ асиеттерi (температурасы, ылғ алдылығ ы, қ ұ рамы) оның қ ұ рылғ ан ошағ ымен анық талады. Мысалы, Арктиканың ү стiнде қ ұ рылғ ан ауа массасының температурасы мен абсолюттiк ылғ алдылығ ы тө мен, мө лдiрлiгi жоғ ары болады, ал тропиктiк ауданда қ ұ рылғ ан ауа массасының температурасы мен абсолюттiк ылғ алдылығ ы жоғ ары, мө лдiрлiгi тө мен болады. Ауа массасы Жердiң басқ а облысына жылжығ анда ол жерге ө зiнiң ауа-райы режимiн алып барады жә не уақ ыт ө тiсiмен ө згере бастайды – трансформацияланады.

Ауа массаларының географиялық жә не термикалық классификациясы ажыратылады. Географиялық қ ұ рылу жерiне байланысты ауа массасының негiзгi тө рт тү рi бар:

1) арктикалық ауа (АА), полярлық шең берден жоғ ары Арктика бассейнiнде қ ұ рылады (оң тү стiк шарда – антарктикалық ауа);

2) қ оң ыржай ауа (Қ А), қ оң ыржай белдеу ендiктерiнде қ ұ рылады;

3) тропиктiк ауа (ТА), тропиктiк жә не субтропиктiк ендiктерде қ ұ рылады;

4) экваториалдық ауа (ЭА), экваториалдық аймақ та қ ұ рылады.

Олар ө з кезегiнде тө селме беттiң тү рiне байланысты тең iздiк жә не қ ұ рлық тық ауа болып екiге бө лiнедi.

Термикалық классификация бойынша ауа массалары жылы жә не салқ ын болып екiге бө лiнедi. Салқ ынырақ ауданнан жылы жерге басып кiрген ауаны салқ ын ауа массасы (СА) деп атайды Ол ауа массасы басып кiрген соң ө зi тө менгі жағ ынан бастап жылына бастайды. Сондық тан да температураның вертикальдi градиентi орнығ ып конвекция (жоғ ары ө рлеу қ озғ алысы) дамиды, будақ сипатты бұ лттар пайда болады.

Жылы ауданнан салқ ын жерге басып кiрген ауаны жылы ауа массасы (ЖА) дейдi (негiзiнен тө менгi ендiктерден келедi). Олар жылу алып келедi, бiрақ ө зi астынан бастап салқ ындайды. Сондық тан оның тө менгi жағ ында температураның вертикальдi градиентi кiшi болып конвекция дамымайды, қ атпарлы бұ лттар немесе тұ ман басым болады.

Сонымен қ атар бiр ауданда ұ зақ уақ ыт тұ ратын жергiлiктi ауа массалары да ажыратылады. Оның қ асиеттерi тө селме беттiң ерекшелiгiмен жә не маусымғ а байланысты тө менгі жағ ынан бастап қ ызу немесе салқ ындаумен анық талады. Жылы маусымда тө селме бет қ ыза бастағ анда конвекция дами бастайды, ал салқ ын маусымда тө селме бет салқ ындай бастағ анда конвективтiк алмасу ә лсiрейдi.