Актинометр, оның жұмыс істеу принципі.

Кү н сә улесіне перпендикуляр беткейге келетін кү ннің тіке радиациясын ө лшеу ү шін термоэлектрлік актинометр М-3 қ олданылады. Актинометрдің қ абылдағ ыш элементі ретінде қ алың дығ ы 0, 003 мм, диаметрі 11 мм кү міс диск қ олданылады. Дискнің кү нге қ арағ ан беті қ ара эмальмен боялады. Екінші бетіне жұ лдыз пішінді термобатареяның тақ спаялары арнай тоқ ө ткізбейтін қ ағ аз арқ ылы жапсырылғ ан. Термобатареяның жұ п спаялары салмақ ты мыс сақ ина бетіне қ ағ аз арқ ылы жапсырылғ ан. Термобатарея константан мен манганин ленталарынан тұ рады. Қ арағ а боялғ ан кү міс дискі кү н сә улесінен қ ызып температурасы жоғ арылайды, ал кө лең келеніп тұ рғ ан мыс сақ инаның температурасы тө мен болады. Спаяларының температурасы ә ртү рлі болғ андық тан термобатарея тоқ ө ндіреді. Оның мө лшері кү ннің тіке радиациясының қ арқ ындылығ ына пропорционал болады. Ө ндірілген тоқ мө лшері арнайы гальванометрмен ө лшенеді. Кү ннің вертикаль беткейге келген тіке радиациясы гальванометрдің кө рсеткішін актинометрдің аспаптық аударма кө бейткішіне кө бейту арқ ылы анық талады. S=N(s)*D(a)

56.пиранометр жумыс истеу принципи. Горизонталь беткейге келетин шашыранды, жиынтык радиацияны жане жер бетинен шагылган радиацияны олшеу ушин термоэлектрлик пиранометр колданылады.

Шагылган радиацияны олшеу ушин пиранометрдин кабылдагышы томен жерге каратылады(оны альбедометр д.а.) пиранометрдин кабылдагыш элементи ретинде манганин мен константан ленталарынан туратын термобатарея колданылады.термобатареянын бети шахмат тактасы сиякты ак-кара квадраттарга болинген. Термобатареянын так спаялары ак магнезиямен, жуп спаялары кара куйемен боялган. Куйе мен магнезиянын сауле жуту мумкиндиги ар турли болгандыктан спаялардын температуларыда артурли болады, сондыктан термобатарея ток ондиреди.ондирилген ток молшери гальвонометрмен олшенеди де пиранометрдин аспаптык аударма кобейткишине кобейтиледи.Узын толкынды радиацияны откизбеу ушин жане жауын шашын мен шаннан коргану ушин пранометрдин кабылдагыш элементи арнайы шыны калпакшамен жабылады.

Шашыранды радиацияны олшегенде, пиранометр диаметри 85 мм донгелек коленкелегишпен куннин тике радиациясынан коленкеленеді.

57.Балонсомер. Тө селме беттің радиациялық балансын термоэлектірлік балонсомермен М-10М ө лшейді. Балонсомермен жер бетіне келетін жә не жер бетінен барлық қ ысқ ы толқ ынды радиациялар айырмашылығ ы анық талады. Балонсомердің қ абылдағ ыш элементі қ ара эмальмен боялғ ан 2 мыс фольгадан тұ рады. Мыс фольгаларының арасында 50 оралымды термоэлементі бар 10 термобатарея орнатылғ ан. Термобатареялар ө з –ара квадратты тесігі бар 2 латунь дискінің арасында орнатылады. Латун дискінің сыртына никельді пластинкалар жапсырылғ ан. Балонсомер корпусына ішінен ө ткізгіш сымдар ө тететін ү ұ стағ ыш темір труба бекітіледі. Ә р термобатарея мыс брусокқ а тоқ жібермейтін қ ағ аз арқ ылы оралғ ан константан лентасынан тұ рады. Константан лентасының оң жақ бө лігі лапкамен сол жақ бө лгі кү міспен кө мкерілген. Лак пен кү містің тү іскен жерлері астынғ ы жә не ү стінгі мыс фольгаларына тиіп спая қ ызметін атқ арады. Балонсомердің екі беті аспаннан жә не жербетінен келетін радиациялармен қ ызып температуралары ә р тү рлі болатындық тан термобатареялар тоқ ө ндіреді. Ө ндірілген тоқ мө лшері гальвонометрмен ө лшенеді. Балонсомердің де кө ленкелегіші болады. Бақ ылау кезінде балонсомер тіке радиациядан кө ленкеленеді, яғ ни тіке радиациядан басқ а радиациялар балансчы ө лшенеді:

B – S = D + E_а – E_ж- R_қ – R_ұ . Ал жалпы балансты анық тау ү шін оғ ан актинометрмен анық талғ ан тіке радиация мө лшері қ осылады: B =(B - S) + S. Балонсомердің кө рсеткіші (N_б) оның аспаптық аударма кө бейткішіне (а_б) кө бейтіледі: B – S = N_б* a_б.