Лизингтің негізгі түрлері

Лизингтік мә мілелердің бірнеше тү рлері бар. Барлық лизингтік операциялар екі тү рге бө лінеді: шұ ғ ыл жә не қ аржылық лизингтер.

1. Шұ ғ ыл лизинг – бұ л мү ліктің қ ызмет ету мерзіміне қ арағ анда, оның пайдалану мерзімінің қ ысқ алығ ын жә не мү ліктің қ ұ нын толық ө темеуін сипаттайды.

2. Қ аржы лизингі – бұ л уақ ытша пайдалануғ а берген лизинг затының мерзімі ішінде ө зінің толық амортизациялық қ ұ нын тө леп шығ уымен немесе ө зін-ө зі ө теуімен байланысты сипатталады.

Осы лизингтердің отандық жә не халық аралық тә жірибеде қ олданылатын мынадай тү рлері бар:

Ішкі лизинг – бұ л ө зінің қ атынасушыларының бір елден болып келуімен байланысты сипатталады.

Халық аралық лизинг – бір тарап немесе барлық тараптардың ә р елден болып келуін сипаттайды.

Банктердің лизингтік операциясы несиелік операциялармен ұ қ сас болып келеді. Алайда лизингтің несиеден бір айырмашылығ ын келісімшартта кө рсетілген тө лемдер тө леніп, мерзімі аяқ талғ аннан кейін де лизинг объектісінің лизинг берушінің меншігінде қ ала беруінен кө руге болады. Ал несиеде банктің меншік объектісі ретінде қ арыз алушының берген кепілдігі қ алады.

Қ аржылық лизинг – бұ л мү ліктің толық қ ұ нын тө леп алатын мү ліктің тү рін жалғ а беру, онда уақ ытша пайдалануғ а берілген мү ліктің мерзімі шамамен мү ліктің амортизацияланатын жә не пайдаланатын мерзіміне жақ ын болады. Лизингтік мә міленің тараптары:

- лизинг беруші(жалғ а беруші);

- лизинг алушылар(жалғ а алушылар) болып табылады.

Басқ аша сө збен айтқ анда, қ аржылық лизинг – бұ л инвестициялық қ ызметтің бір тү рі; онда:

- лизинг беруші сатып алушыдан лизинг бұ йымын лизинг келісім шарты бойынша ө з меншігіне алуды, сосын оны лизинг алушығ а белгілі бір ақ ығ а, белгілі бір мерзімге, белгілі бір уақ ытта иелік ету жағ дайына жә не кә сіпкерлік мақ саты ү шін пайдалануына беруді міндетіне алады. Бұ л кезде лизинг бұ йымы лизинг алушығ а берілгенде, оның мерзімі амортизацияланатын мерзіммен шамалас немесе оның 80% бө лігіне сә йкес келуі тиіс;

- лизинг алушы келісімшартқ а сә йкес тө ленуге жататын тө лемдерді кезең імен тиянақ ты тү рде тө леп тұ руды ө з міндетіне алады. Келісімшарттың мерзімі ө ткен соң, лизинг бұ йымылизинг алушының меншігіне ө туі мү мкін, егер бұ ндай жағ дай шартта қ арастырылғ ан болса.

Лизинг бұ йымдарына: ғ имараттар, қ ондырғ ылар, машиналар, қ ұ рал-жабдық тар, транспорт қ ұ ралдары, жер телімі т.б. мү ліктер жатады. Лизинг бұ йымына бағ алы қ ағ аздар, табиғ и ресурстар жатпайды.

Лизинг лизингтік мә мілеге қ атысушылардың қ арастырғ ан жағ дайына байланысты жә не олар ә рқ илы болып бө лінеді:

- қ айтарылатын лизинг – лизингтің бұ л тү рі, онда сатушы осы бұ йымды кері қ айтарыпала алатын болса ғ ана лизинг алушығ а лизинг ретінде сатады;

- банк лизингі – лизингтің бір тү рі, онда лизингті беруші ролін банк атқ арады;

- толық лизинг – лизингтің бір тү рі, онда лизинг беруші ағ ымдағ ы жө ндеу жә не оның лизинг бұ йымына техникалық қ ызмет кө рсету жұ мысын атқ арады;

- таза лизинг – лизингтің бір тү рі, онда лизинг алушы ағ ымдағ ы жө ндеу жә не оның лизинг бұ йымына техникалық қ ызмет кө рсету жұ мысын атқ арады.

Лизинг ө з нысаны бойынша ішкі жә не халық аралық болып бө лінуі мү мкін. Ішкі лизингте лизинг беруші де, лизинг алушы да жә не сатушы да Қ азақ стан Республикасының резиденті болып табылады. Халық аралық лизингті, негізінен Қ азақ стан Республикасының резидентті емес тұ лғ алары жү зеге асырады. Лизинг берушінің де, лизинг алушының да жә не сатушының да жауапкершілігі лизинг келісімшартымен, сатып алу-сату келісімшартымен жә не Қ азақ стан Республикасының заң актілерімен белгіленеді. Лизинг келісімшарты мынадай міндетті мә нді жағ дайлардан тұ руы тиіс, онсыз ол келісілген деп саналмайды, келісімшарт жасалатын нә рсесі; лизинг нә рсесін сатушының аты-жө ні жә не сатушыны таң дауды кім жү зеге асырғ аны кө рсетіледі; лизинг нә рсесін лизингті алушығ а берудің мерзімі мен жағ дайы; лизинг тө лемінің мерзімділігі мен мө лшері; лизинг нә рсесінің қ ұ ны; келісімшарттың ә рекет мерзімі; лизинг нә рсесінің лизинг алушының меншігіне ө ту жағ дайы; лизинг ету нә рсесін суреттеу; лизинг нә рсесін ұ стау жә не жө ндеу тә ртібі; сақ тандыру; лизинг берушінің атына лизинго нә рсесін мемлекеттік тіркеуден ө ткізуін екі жақ тың біріне жү ктеу; лизинг келісімшарты бойынша лизинг алушының міндеттемесін орындауын бақ ылау ү шін лизинг берушінің жү зеге асыратын шаралары; тараптардың жауапкершілігі. Қ озғ алмайтын мү ліктер бойынша жасалатын келісім-шарттар міндетті тү рде, заң актілерімен анық талғ ан тә ртіпте мемлекеттік тіркеуден ө теді. Қ озғ алыстағ ы мү ліктер қ ойылғ ан кепілдік ретінде міндетті тү рде мемлекеттік тіркеуге жатады. Лизинг нә рсесін сатушы тікелей лизинг алушының алдында сатып алу-сату келісімшарты бойынша жауапты болады. Егер де сатушы лизинг алушының қ ойғ ан талабымен келіссе, онда лизинг алушығ а берілетін лизинг нә рсесінің шартын ө згерту ү шін, міндетті тү рде лизинг берушімен келісуі тиіс. Лизинг алушының да лизинг берушінің де сатушымен қ арым-қ атынасы ынтымақ тасқ ан кредиторлар ретінде жү реді.

Лизинг бойынша марапаттау ө з кезегінде екі ә дісте пайдаланады: не ө сіп отыратын пайыздық мө лшерлемесін, немесе алдын-ала қ арастырылғ ан пайыздық мө лшерлемесін.

Бухгалтерлік есепте қ аржылық лизинг бойынша жасалатын операциялар онда қ арастырылғ ан келісім-шарттың жағ дайына байланысты кө рініс табады.

Бұ л мысалдың шарты бойынша негізгі қ ұ рал лизинг алушының балансына берілген.