РылымдыҚ схема. ҚҰрылымдыҚ схеманы тҮрлендіру

Жү йелердің динамикалық модельдерін алу ү шін, жү йе элементтерін сә йкесінше динамикалық буындармен алмастырып, бір-бірімен жалғ астырылады. Жү йе элементтерінің математикалық моделін буын деп атаймыз. Жү йелердің қ андай динамикалық буындардан тұ ратындығ ын жә не олардың ө зара байланысын кө рсетіп беретін графиктік кескінді қ ұ рылымдық схема дейміз. Қ ұ рылымдық схемаларда буындар тік тө ртбұ рыш ретінде кө рсетіліп, олардың ішіне буындардың беріліс функциялары жазылады. Салыстырушы (қ осқ ыш) буын схемада секторларғ а бө лінген шең бер тү рінде кө рсетіледі. Егер секторғ а Ү сигналы кері таң бамен берілсе, онда сектор боялады (5.1 сурет).

Сурет 5.1. Қ осу буыны

Буындардың қ ұ рылымдық схемадағ ы қ осылыстарына қ арай, тізбектей, параллель жә не қ арсы параллель жалғ анғ ан буындар деп жіктеледі. Тізбектей қ осылғ ан буындарда алдың ғ ы буынның шығ ыстық шамасы келесі буынғ а кірістік шама болып келеді. Параллель қ осылғ ан буындарда буындардың кірісіне бір мезетте бірдей ық пал беріледі де, буындардың шығ ыстық шамалары бір-бірімен қ осылады. Буындардың қ арсы параллель қ осылуы кейде кері байланысты қ осылу депте атайды. Кері байланыс деп, жү йенің шығ ысымен кірісін қ осып жатқ ан байланысты айтады. Буындардың тү рлі жалғ ануларының мысалдары 5.2 суретте келтірілген

Буындары тізбектей жалғ анғ ан жү йенің беріліс функциясын былайша анық тайды

, (5.1)

яғ ни, жү йенің эквивалентті беріліс функциясы жеке буындардың беріліс функцияларының кө бейтіндісіне тең

Параллель жалғ анғ ан буындары бар жү йенің беріліс функциясын былайша анық тайды

5.2 сурет. а) –тізбектей, б) – параллель, в) –қ арсы параллель жалғ анулар

(5.2)

Яғ ни, жү йенің эквивалентті беріліс функциясы жеке буындардың беріліс функцияларының қ осындысына тең

Қ арсы параллель жалғ анғ ан буындары бар жү йенің беріліс функциясы былайша анық талады

(5.3)

мұ ндағ ы W_п – тура тізбекте орналасқ ан буындардың беріліс функциясы, W_ос – кері байланыстағ ы буынның беріліс функциясы. Егер кері байланыс теріс болғ ан жағ дайда “ + ” таң басы, ал оң болғ ан жағ дайда “ - ” таң басы алынады. Егер тұ йық талғ ан жү йені қ осу элементінен кейін ү зсек, онда тұ йық талмағ ан жү йені аламыз. Тұ йық талмағ ан жү йенің беріліс функциясы мынағ ан тең

Кө п контурлы жү йелердің беріліс функциясын анық тау ү шін, оларды бір контурлы жү йеге тү рлендіреді. Тү рлендіру барысында қ ұ рылымдық схемаларды тү рлендіру ережелері қ олданылады. Тө менде (5.3 сурет) қ ұ рылымдық схемаларды парапар тү рлендіру ережелері келтірілген

Қ осу элементін жылжыту

Тү йінді жылжыту

Сурет 5.3. Қ осу элементін жә не тү йінді жылжыту

Қ осу элементін сигналдың ө ту бағ ытымен жылжыту барысында косу элементінің кірісіне аттап ө ткен буынның беріліс функциясы тіркеледі, ал сигнал бағ ытына қ арсы бағ ытта жылжыту барысында косу элементінің кірісіне аттап ө ткен буынның беріліс функциясының кері шамасы тіркеледі. Схемаларды тү рлендіру барысында қ осу элементін сигналдарды алу тү йіні арқ ылы секіртуге болмайды. Тү йіндерді жылжыту ережесі суретте кө рсетілгендей, қ осу элементін жылжыту операцияларына керісінше іске асады. Тү йіндердің орнын ауыстыруғ а болады.