Гипофизбен бүйрекүсті безі аурулары.

Дә ріс жоспары:

1. Диффузды токсикалық зоб, анық тамасы, этиологиясы, клиникалық белгілері, диагностикасы, емі

2. Гипотиреоз, анық тамасы, этиологиясы, клиникалық белгілері, диагностикасы, емі

3. Эндемиялық зоб, анық тамасы, клиникалық белгілері, емдеу принциптері

4. Гипофиз аурулары, белгілері

5. Бү йрекү сті безі аурулары, белгілері

Диффузды токсикалық зоб – (Базедов ауруы) –қ алқ анша безінің қ ызметінің кү шеюімен (гипертиреоз) сипатталады.

Этиологиясы:

· Тұ қ ым бейімдеушілік

· Инфекциялар

· Психикалық жарақ аттар

· Депрессия

· ОЖЖ, жыныс бездерінің қ ызметінің бұ зылуы

Клиникалық белгілері:

1. Орталық жә не шеттік жү йке жү йесінің зақ ымдануы:

ü Қ озғ ыштық, тітіркенгіштік, жылауық болуы, ұ йқ ының бұ зылуы

ü Қ ол дірілі (Мари белгісі), бү кіл дененің дірілі («телеграф бағ аны» белгісі)

ü Сің ір рефлекстерінің эжоғ арылауы

ü Бұ лшық ет ә лсіздігі

ü Ауыр жағ дайларда тиреотоксикалық психоз

2. Жү рек қ антамыр жү йесінің зақ ымдануы:

ü Тұ рақ ты синустық тахикардия

ü АҚ жоғ арылауы (пульстік қ ысымның жоғ арылауы)

ü Қ ан айналым жеткіліксіздігі

3.Асқ орыту жү йесінің зақ ымдануы:

ü Тә беттің жоғ арылауы

ü Ішектің гипермоторикасы, нә тижесінде диарея

ü Бауыр қ ызметінің бұ зылуы

4.Гиперметаболизм:

ü Тә бет жоғ ары, бірақ науқ ас арық тайды

ü Бұ лшық ет ә лсіздігі

ü Остеопороз

ü Субфебрилите

5. Эктодермалды бұ зылыстардың синдромы: тырнақ сынғ ыштығ ы, шаш тү су, терісі ыстық

6.Басқ а ішкі секрециялық бездердің қ ызметінің бұ зылуы:
менструация циклнің бұ зылуы, потенция тө мендеу ерлерде ж.т.б.
Негізгі белгілерге эндокринді офтальмопатия жатады:

-экзофтальм, кө бінесе симметриялық емес
- жас ағ у
- қ абақ тардың ісінуі
Кө з симптомдары:
- Грефе белгісі- кө з алмасы тө мен жылжығ ан кезде жоғ арғ ы қ абақ тың қ алып қ оюы
- Кохер белгісі – кө з алмасының жоғ арғ ы қ абақ тан қ алып қ оюы жоғ арғ а қ арағ ан кезде, нә тижесінде жоғ арғ ы қ абаұ пен нұ рлы қ абақ арасында склера кө рінеді
- Дальримпль белгісі – кө з жырығ ының қ атты ашылуы (" удивленный взгляд");
- Краузе белгісі- кө з жылтырау
- Штельваг белгісі – сирек жіне толық емес кө з жыпылық тату
- Розенбах белгісі – қ абақ дірілі

Диффузды токсикалық зобтың маң ызды белгісі: зоб болуы.

ДДСҰ жіктемесі бойынша қ алқ анша без ү лкею сатылары:

О - қ алқ анша безі анық талмайды

І- қ алқ анша безі пальпацияда жә не басын артқ а шалғ айтқ анда анық талады

ІІ – без ү лкеюі кө зге байқ алады

ІІІ- зоб алыс жерден кө рінеді

Диагностикасы:

Қ анда қ алқ анша без гормондарын анық тау

Қ БА: холестерин, кальций жоғ арылау

УДЗ

ЭКГ, ЭхоКГ

Емі: Тиреотоксикалық гормондардың ә серін тежеу

Симптоматикалық ем

Гипотиреоз (микседема) – қ алқ анша безінің тиреоидты гормондарының аз бө лінуінен дамиды.

Этиологиясы:

· Қ алқ анша безінің біріншілік зақ ымдалуы

· Тиреоидэктомия

· Тиреотоксикалық зобты радиоактивті йодпен емдеу

Клиникалық белгілері: ұ йқ ышылдық, ә лсіздік, есінеу, есте сақ тау қ абілетінің тө мендеуі, монотонды сө йлеу, суық қ а сезімталдық, іш қ ату, терінің қ ұ рғ ақ тығ ы, бет ісінуі (тер астына муцин жиналуынан), дауыс қ арлығ у, холестерин жоғ арылау, семіздік, депрессия

Диагностикасы: гиперхолестеринемия, қ алқ анша без гормондарының тө мендеуі, анемия.

Емі:

Диетада қ уаттылығ ы жоғ ары ө німдер қ осылмайды.

Алмастырушы ем

Гипотиреозда қ олдануғ а болмайды бета-адреноблокаторарды, гормондардың денгейіне ә сер етуіне байланысты.

Эндемиялық зоб - йодтапшылық ауру - йод тұ тынудың қ алыпты жағ дайында қ айтымды, популяцияда йод тапшылығ ы нə тижесінде дамиды.

Жіктелуі:

Эндемиялық зоб формасы (морфологиялық):

- диффузды

- тү йінді

- аралас
Қ алқ анша безінің функционалды жағ дайы:

- эутиреоидты зоб

- гипотиреоидты зоб

Диагностикалық критерилер: ТТГ дең гейінің 5 м БІРЛІК/л ден жоғ арылауы.
Клиникалық белгілері: ə лсіздік, шаршағ ыштық, бас ауыру, жү рек тұ сындағ ы жағ ымсыз ə серлер, қ иындағ ан тыныс алу, тұ ншығ у ұ стамалары мен қ ұ рғ ақ жө тел (кең ірдекті бау кезінде); репродуктивтік жү йе функуиясының бұ зылуы - гиперпролактинемиялық гипогонадизм, етеккір циклінің тү рлі бұ зылыстары, ерелердегі ə тектік, ерте климакс, ерлер мен ə йелдердің бедеулігі; жиналғ ан остеопороз; бой қ ысқ алығ ы; деменция синдромы; ақ ылдың жетілмеуі; керең дімылқ аулық; жү ктілік пен ұ рық патологиясы.

Диагностикасы:

қ алқ анша безін УДЗ

радиоизотоптық сканирлеу

зобтың ү лкен кө лемі кезінде ө ң еш рентгеноскопиясы (ө ң ештің басылуын анық тау)

УДЗ бақ ылай отырып ЖИАБ (жұ қ аинелі аспирациялық биопсия)
Ем мақ саты: йод жетіспеушілігінің орнын толтыру.
Дə рі-дə рмексіз ем: тамақ тану мінезінің ө згеруі - рационда иодталғ ан тұ зды пайдалану.
Дə рі-дə рмектік ем:

Тиреоидты препараттарды пайдалану болып табылады.

Гипофиз аурулары: қ антсыз диабет, ергежейлік, алыптық, акромегалия.

Қ антсыз диабет – вазопрессин гормоны азайып, ағ задағ ы сұ йық заттар тү гел зә рмен шығ ып, ұ лпалар мен жасушалар қ ұ рғ ауы, адам қ атты шө лдейді.

Себепші факторлар: ми жарақ аттануы, энцефалит, менингит, туберкулез, мерез.

Тә улігіне 5 литрге дейін тығ ыздығ ы тө мен зә р бө лінеді. Бас ауру, ә лсіздік, дене салмағ ының тө мең деуі, тері мен кілігейлердің қ ұ рғ ауы, жү рек айну, қ ұ су мазалайды. Зә рдің иісі болмайды.

Емі: гормоналды препараттар, химиотерапия.

Ергежейлік (карликовость) –адам бойының 130 см кем болуы (соматотропты гормон аз бө лінуінің ә серінен)

Себепші фактор: тұ қ ым бейімдеушілік, ішкі секреця бездерінің аурулары, мишық тың зақ ымдануы.

Ергежейлік кезінде ақ уыз алмасуы бұ зылып сү йек, бұ лщық ет, ішкі мү шелер ө спейді.Ергежейлік жалпы ой ө рісіне ә сер етпейді.

Алыптық (гигантизм) – адам бойы шамадан тыс ө суі.

Акромегалия – соматотропты гормон кө п мө лшерде тү зелгеннен дамиды. Гипофиз аденомасында кездеседі.

Аддисон ауруы (morbus Addіsonі; басқ аша — қ ола ауруы) бү йрек ү сті бездері жұ мысының нашарлауы). Ол туберкулез ауруы (50-85%), аутоиммундық атрофия жә не басқ а паталогиялық процестерден пайда болатын аурулар (амилоидоз, гистоплазмоз, рак метастаздары т.б.) ә серінен ө ршиді. Аддисон дертімен кө біне 20-40 жас аралығ ындағ ы адамдар ауырады. Ауру ө те баяу басталып, теріде, терінің шырышты қ абатында қ ола тү стес дақ тар пайда болады. Қ ан қ ысымы кү рт тө мендейді, электролиттер алмасуы бұ зылады. Алдын ала сақ тану шаралары Аддисон дертін қ оздырушы кеселдерді емдеу, ауруғ а қ арсы гидрокортизон, кортизон, преднизолон дә рілерін беру т.б.

Ә дебиет:

«Внутренние болезни» Н.И.Федюкович В.Б. Ростов на Дону 2012, 451-473 бет

Аметов А.С. Избранные лекции по эндокринологии / А. С. Аметов. - М.: Мед.информ. агентство, 2009. - 496 с.

Дә ріс 2. Тақ ырып: Қ антты диабет. Қ антты диабеттің асқ ынулары. Семіздік.

Дә ріс жоспары:

1. Қ антты диабет, анық тамасы, жіктелуі, клиникалық белгілері, диагностикасы, емі

2. Қ антты диабет, асқ ынулары, клиникалық белгілері, емі

3. Семіздік, анық тамасы, жіктемесі, клиникалық емі, емдеу принциптері

Қ антты диабет – зат алмасудың барлық тү рлерінің, ә сіресе кө мірсу алмасуының бұ зылуына, нә тижесінде тамырлардың, жү йке жү йесінің жә не басқ а да мү шелер мен жү йелердің зақ ымдалуына ә келетін инсулин абслоютті (1 тип) немесе салыстырмалы (2 тип) жеткіліксіздігі нә тижесінде дамитын созылмалы гипергликемия синдромымен сипатталатын эндокринді жү йелі ауру.

Қ антты диабеттің жіктелуі (ДДСҰ, 1999)

Эпидемиология.

Қ Д таралуы заманауи ғ ылыми деректер мә ліметтері бойынша қ арқ ынды тү рде артуда. Дү ниежү зілік денсаулық сақ тау ұ йымының (ДДСҰ) мә ліметі бойынша қ азіргі уақ ытта жер шары ересектерінің 6-8% қ антты диабеттің 2 типімен ауырады. Бұ л сырқ ат асқ ыныстарының ауырлығ ы мен жиілігі ә леуметтік маң ыздылығ ын негіздейді.

Бейімдеуші факторлар:

Инсулинге тә уелді қ ант диабеті:

-Қ Д- бойынша тұ қ ымқ уалаушылық

-аутоиммунды аурулар, бірінші орында эндокринді аурулар (аутоиммунды тиреоидит,

бү йрек ү сті қ ыртысының созылмалы жеткіліксіздігі).

-Лангерганс аралшығ ының қ абынуын тудыратын (инсулин) жә не бета-клетканы

зақ ымдайтын вирусты инфекциялар.

Инсулинге тә уелді емес қ ант диабеті:

-тұ қ ымқ уалаушылық қ а бейімділік; ИТЕҚ Д-генетикалық негізі 100% жағ дайда

байқ алады.

-семіру (семірудің Ідә режесі, болса қ ант диабетіне беиімділік екі есе артады, ІІ дә режеде -5 есе, ІІІ дә режеде -10 еседен артық, соның ішінде семірудің абдоминальды тү рі, майдың дененің шеткері таралуына қ арағ анда ерекше орын алады).

Клиникалық белгілер:

Айқ ын қ ант диабетінде (манифесті)-клиникалық кө ріністері ө зіне ө те тә н.

Науқ астардың негізгі шағ ымдары:

-шө лдеу (қ ант диабетінің декомпенсациясы кезінде аурулар кү ніне 3-5 л жә не одан да кө п сұ йық ішуі мү мкін).

-айқ ын жалпы жә не бұ лшық ет ә лсіздігі

-ауыздың қ ұ рғ ауы (сусыздануғ а жә не сілекей бездерінің қ ызметінің тө мендеуіне байланысты).

-жиі жә не кө п зә р бө лу, кү ндіз жә не тү нде де (балаларда тү нгі зә рді ұ стай алмай қ алу болуы мү мкін).

-арық тау (инсулинге тә уелді қ ант диабетіне тә н, инсулинге тә уелсіз қ ант диабеті кезінде аз байқ алады немесе болмайды, семірумен ө теді).

-тә беттің жоғ арлауы (бірақ, аурудың декомпенсациясы, кетацидоз кезінде тә бет кү рт тө мендейді)

-терінің қ ышуы (негізінен ә йелдердің жыныс мү шесі аймағ ында).

Инсулинге тә уелді қ ант диабеті кезінде аурудың клиникалық симптомдары едә уір тез пайда болады. Жас адамдарда жә не балаларда инсулинге тә уелді қ ант диабеті диагнозы кейде бірінші рет коматозды жағ дай дамығ ан кезде анық талады.

Инсулинге тә уелді емес қ ант диабеті кө біне, қ андай да бір жағ даймен зә рді глюкозағ а тексерген кезде кездейсоқ анық талады. (Мысалы: профилактикалық қ арау кезінде).

Тері жә не бұ лшық ет жү йесі. Терінің саң ырауқ ұ лақ тық (жиі аяқ тың эпидермофитиясы) жә не ірің дік (ө ршімелі фрункулез, гидроденит) зақ ымдалуы тә н. Гиперлипидемия нә тижесінде терінің ксантамозы дамиды.

Қ ант диабетінің ауыр тү рімен ә сіресе кетоацидозғ а бейім науқ астарда рубеоз дамиды-бет сү йегі, иек аймағ ының терілері қ ызарады жә не тері капиллярлары кең ейеді. Жиі тырнақ тың ө згерістері байқ алады, олар сынғ ыш, сарғ ыш сызық тар ө ң сіз болады.

Инсулинге тә уелді қ ант диабеті едә уір арық тау, бұ лшық еттердің айқ ын атрофиясы, бұ лшық ет кү шінің тө мендеуі тә н.

Ас қ орыту жү йесінің зақ ымдалуы:

-ү демелі кариес, -пародонтоз, гингивит, стоматит.

-созылмалы гастрит, біртіндеп атрофиялық ө згерістер дамитын дуоденит, асқ азан секрециясын белсендендіруші-инсулиннің жеткіліксіздігі, нә тижесінде, асқ азанның секреторлық қ ызметінің тө мендеуі

-ішек қ ыметінің бұ зылысы: диарея, стеаторея (ұ йқ ы безінің сыртқ а бө лу қ ызметінің тө мендеуіне байланысты)

-майлы гепатоз (диабеттік гепатопатия) қ ант диабетімен науқ астың 80%-де дамиды, гепатомегалия, бауыр қ ызметінің бұ зылысымен кө рінеді.

Жү рек – тамыр жү йесі:

Қ ант диабеті атерогенді липопротеиндердің кө п тү зілуіне себепші болады да атеросклероздың, ЖИА-ң ерте дамуына ә келеді.Қ ант диабеті кезінде ЖИА 2-3 есе жиі кездеседі, ауыр ө теді жә не жиі асқ ынулар береді. Миокард инфарктісі 38-50% науқ астарда ө лімге себеп болады жә не келесі клиникалық ерекшеліктері болады:

-коронарлы артерияның тромбозы қ ант диабетсіз адамдарғ а қ арағ анда 2 есе жиі байқ алады.

-23-40% науқ астарда жү ректің вегетативті иннервациясының бұ зылысына байланысты миокардт инфарктісінің басталуы ауырсынусыз болады

-миокард инфарктісі ауыр ағ ымды, жиі кардиогенді шокпен, сол жақ қ арыншаның аневризмасымен, жү ректің жыртылуымен асқ ынады

-инфарктен кейінгі кезең ұ зақ жә не ауыр ө теді.

Тыныс алу жү йесі:

Науқ астар ө кпе туберкулезіне бейім жә не онымен жиі ауырады. Диабеттің компенсциясы нашар кезінде ө кпе туберкулезы ауыр, жиі асқ ынулармен, ө кпенің ауқ ымды зақ ымдалуымен, каверна тү зілуімен ө теді.

Ө кпенің микроангиопатиясының дамуы жоғ ары жиілікте, ол жиі пневмонияның дамуына ә келеді.

Қ орғ аныс иммунды реакцияның тө мендеуіне байланысты, қ абыну инфильтраттары баяу сорылады, ұ зақ емдеуді талап етеді.

Зә р шығ ару жү йесі:

Зә р шығ ару жолдарының инфекциялық қ абыну ауруларымен, 4 есе жиі ауырады (цистит, пиелонефрит).

Ұ зақ ағ ымында бү йректің артериосклерозы, гломерулосклерозы дамуы мү мкін. Оның сиптомдары: гипертония, ретинопатия, альбуминурия.

Жү йке жү йесі:

Жиі полиневрит байқ алады. ОЖЖ жағ ынан бас ауруы, ұ йқ ының бұ зылуы, жұ мыс қ абілетінің тө мендеуі байқ алады.

Қ Д ауырлық дә режесін анық тау

Қ АНТТЫ ДИАБЕТТЕГІ ДИАГНОЗДЫ Қ Ұ РАСТЫРУДЫҢ ТАЛАПТАРЫ (САТЫСЫН КӨ РСЕТУ)

· Диабеттік табан (формасын кө рсету)

- жү рек жеткіліксіздігі

- цереброваскулярлы аурулар (қ андай ауру екенін кө рсету)

- аяқ тың созылмалы облитерациялық аурулары (сатысын кө рсету)

· Артериялық гипертония (дә режесін кө рсету)

· Дислипидемия

· Қ осалқ ы аурулар

Емдеу мақ саттары:

• Гликемияның барлық кө рсеткіштерін қ алыпты дең гейге дейін жеткізу.
• Емдеу мақ саттары науқ астың жасына, аурудың аурылық дә режесіне, гипогликемияны тани білу қ абілетіне байланысты жү ргізілуі қ ажет.
• Қ Д жең іл, орташа ауырлық дә режесінде гликемияның мақ саттық кө рсеткіштері қ атаң болуы керек:

v Ашқ арындық гликемия < 6.0 ммоль/л (108 мг/дд)

v Тамақ танғ ан соң 2 сағ аттан кейін < 7.5 ммоль/л (135 мг/дл).

Қ ант диабетінің 2 типінің емдеу қ ағ идалары:

ü Емдә м

ü Физикалық кү штемелер

ü Науқ асты оқ ыту жә не ө зін бақ ылау

ü Қ антты тежейтін препараттар

ü Инсулинотерапия

ü Кеш асқ ыныстардың алдын алу мен емдеу

Қ Д 2 типінің емдә мі:

Негізгі мақ саттары:

ü артық салмақ ты реттеу

ü кө мірсу алмасу кө рсеткіштерін реттеу

ü дислипидемияны реттеу

ü тұ зды, ақ уызды қ абылдауды шектеу

Негізгі қ ағ идалары:

ü калорияны тө мендету (семіздік кезінде 15-17 ккал/кг)

ü кө мірсулар -50-60 %, ақ уыз 15-20%, майлар 30 %

ü жиі, аздап тамақ тану (кү ніне 5-6 рет)

ü моно- жә не дисахаридтерді шектеу

ü қ анық қ ан майларды қ абылдауды шектеу

ü холестеринді азайту (тә улігіне 300 г тө мен)

ü талшық ты тағ амдарды басым қ олдану

ü ішімдікті шектеу

Қ антты тө мендететін преператтар:

ИНСУЛИНДІ ТАҒ АЙЫНДАУҒ А КӨ РСЕТКІШТЕР

1. Қ ант диабеті 1 типі
2. Емдә м мен қ антты тө мендедетін перапарттардың максималды мө лшері мен қ осарлануының ә сері болмағ анда
3. Қ антты тө мендететін препараттарғ а қ арсы кө рсеткіштер болғ анда
4. Жү ктілердегі қ ант диабеті
5. Гипергликемиялық комалар
6. Операциялар мен жедел интеркуррентті аурулар мен созылмалы аурулардың ө ршуі кезінде
7. Ауыр инфекциялық ү дерістер
8. Жү рек тамырлық ауруларының ө ршуі
9. Бү йрек жеткіліксіздігі
10. Бауыр жеткіліксіздігі

ИНСУЛИНДЕР

Шығ уы бойынша:

• жануар текті

• жартылай синтетикалық

• синтетикалық

Ә сер ету ұ зақ тығ ына байланысты:

• қ ысқ а ә серлі

• ұ зақ ә серлі

Қ адағ алау қ ажет:

Инсулинотерапия нә тижелілігі

Инсулинді енгізетін жерді дұ рыс таң дау

Инсулинді енгізу уақ ытын сақ тау

Инсулинді сақ тау ережелерін қ адағ алау

Қ антты диабеттің асқ ынулары:

Диабеттік ангиопатия – тамырлардың (артерия, вена, капиллярлардың) зақ ымдануы.

2 тү рі бар: микроангиопатиялар жә не макроангиопатиялар.

Микроангиопатияларда каппилярлар қ абырғ алары жұ қ арып, қ ан тамырлардан шығ а бастайды. Нә тижесінде қ оректік заттар, витаминдер, микроэлементтер ұ лпаларғ а аз келеді.

Макроангиопатиялардаірі тамырларда тромбтар пайда болып мү шелерде, ұ лпаларда қ ан айналымы бұ зылады.

Ø терінің жә не кілегейдің трофикалық ө згерістері

Ø асқ орыту жү йесінің зақ ымдануы: іш кебу, іш қ ату, майлы гепатоз, ө т ағ ымының ө згеруі, нә тижесінде ө т тас ауруы дамуы, ауыз қ уысының қ абынулары: пародонтоз, стоматит

Ø тамырлардың қ абырғ алары қ алындап серпімділігі жойылуы, бұ л мү шелермен ұ лпалардың қ анмен қ амтамасыздануының бұ зылуы, аяқ гангренасы (диабетикалық аяқ басы 30 – 80%),

Ø диабетикалық нейропатия - ми қ ан айналымының бұ зылуы, инсульттар, сезімталдық тың тө мендеуі (парестезиялар) («қ олғ ап жә не шұ лық» белгісі)

Ø диабетикалық нефропатия – бү йрек жетіспеушілігі, протеинурия

Ø жү рек- қ антамыр жү йесінде – кардиалгиялар, аритмиялар, атеросклероз, ЖИА

Ø жыныс жү йесінде – менструация циклының бұ зылуы, бедеулік, импотенция

Диабеттік кетоацидоз – абсолюттік (кө біне) жә не салыстырмалы (сирек жағ дайда) инсулин тапшылығ ы нә тижесінде дамып, гипергликемия, метаболиттік ацидозбен жә не электролиттік бұ зылыстармен мінезделетін шұ ғ ыл жағ дай.Диабеттік ацидоздың соң ғ ы кө рінісі - кетоацидоттық кома.

Сатылары:

1 стадия – кетоз, сананың бұ зылуынсыз

2 стадия – прекома

3 стадия – кетоацидоттық кома

Қ ауіп – қ атерлі факторлар:

· 1Қ Д кеш диагностикасы

· Дә рігер нұ сқ ауларын сақ тамау (диетаны, қ антты тө мендететің препараттарды, оның ішінде инсулинді қ абылдауды бұ зу)

· Интеркурренттік (қ осымша) аурулардың қ осылуы (оның ішінде хирургиялық)

Диабеттің кетоацидоз мен барлық науқ астар міндетті тү рде аурухананың эндокринологиялық бө лімшесіне жатқ ызылады, ал кетоацидоттық кома кезінде - интенсивтік терапия жә не жансақ тау бө лімшесіне.

Диагностикасы:

Шағ ымдары мен анамнезі:

· 1-2 кү н ішінде – полиурия, полидипсия

· лоқ су, қ ұ су

· диетаның бұ зылуы, инсулин енгізілуінің тоқ тауы, интеркуренттік аурулардың қ осылуы (жө тел, мұ рын бітуі, жү ректін ауру сезімі, жоғ арғ ы дене қ ызуы ж.т.б.)

Объективті:

· дегидратация белгілері (шө лдеу, терінің қ ұ рғ ауы, ұ йқ ышылдық, АҚ тө мендуі, тахикардия, терінің серпімділігінің тө мендеуі, олигурия, анурия,)

· Кусмауль тынысы (сирек, терен, шулы)

· науқ аспен шығ арылғ ан ацетон иісі («моченные яблоки»)

· қ осарланғ ан аурулар белгілері

Зертханалық тексерулер:

· гипергликемия

· кетонурия

· кетонемия 10-12 ммоль/л

· ацидоз (РН жоғ арлау қ ышқ ыл жақ қ а)

· су-электролиттік алмасудың бұ зылуы (натрий, калий)

· мочевина мен креатинин жоғ арлағ ан

· интеркуренттік аурулар белгілері

Емнің принциптері:

· инсулин тапшылығ ын толтыру

· дегидатация (кө п мө лшерде сұ йық тық енгізу)

· ацидоз жә не су – электролитті балансты тү зеу

· қ осарланғ ан ауруларды жою

Шұ ғ ыл кө мек:

Регидратация 1000мл 0, 9% натрий хлорид ерітіндісі к/т алғ ашқ ы сағ ат ішінде, содан соң келесі екі сағ ат ішінде 500мл, келесі сағ аттарда 300мл к\т)

Жү рек жетіспеушілігінде сұ йық тық кө лемі азайтылады.

Гипогликемия - плазма глюкозасының < 2.8 ммоль/л тө мендеуі жә не клиникалық симптомдармен қ осарлануы.

Негізгі себебі: ағ зада инсулиннін кө п мө лшерде болуы.

Себепші факторлар:

· инсулинді кө п мө лшерде қ абылдау (шприц қ аламсаптың дұ рыс болмау, дә рігердің инсулин дозасын қ ате тағ айындауы, глюкометрдің дұ рыс жұ мыс істемеуі, ә дейі кө п қ абылдау)

· препарат алмастыру кезінде, бү йрек жә не бауыр жетіспеушілігі

· инсулинге жоғ арлау кезі: физикалық жұ мыс істеу, босанғ аннан кейінгі ерте кезен

· тамақ тану режимын бұ зу: кө мірсулардыаз қ абылдау, тамақ тану уақ ытын ө ткізіп алу, қ ұ су, арнайы арық тау ү шін диета ұ стау

· жү ктілік (бірінші триместр), емізу

Клиникасы:

Ø шұ ғ ыл, тез дамиды

Ø жедел ә лсіздік

Ø қ арын ашу

Ø аяқ қ ол дірілі

Ø бас ауру

Ø кө рудің бұ зылуы (тұ ман, кө з алдында шыбындар)

Ø ауыр жағ дайда қ ұ рысу, естен тану, кома

Гипогликемиялық кома.

Белгілері:

Ø тез дамиды, науқ аста естен тану болады

Ø терісі ылғ алды

Ø терінің серпімділігі сақ талғ ан

Ø тыныс алуы қ алыпты, жиі емес

Ø АҚ жиі жоғ арлағ ан

Ø кө з қ арашығ ының жарық қ а реакциясы сақ талғ ан

Ø қ анда - гипогликемия

Гипогликемияның емін қ ант диабеті бар науқ астарда қ анттың плазмада 3.3 – 3.6 ммол/лкө рсеткіштерінде бастау қ ажет.

Жең іл гипогликемия.Басқ а адамның кө мегі керек емес:

Жең іл сің етің кө мірсулар 1-2 ХЕ мө лшерде қ абылдау қ ажет: 4-5кесек қ ант, суғ а ерітуге болады, бал немесе тосап 1 — 1.5ас қ асық, немесе 200 мл тә тті шырын, немесе лимонад100 мл, немесе 4-5таблетка глюкоза (3грамнан)

Егер гипогликемия ұ зақ ә сер ететің инсулиннен дамыса, ә сіресе тү нгі мезгілде, 1-2 ХЕ жә й сінетің кө мірсулар қ абылдау қ ажет: нан, ботқ а ж.т.б.

Ауыр гипогликемия, естен тану бар немесе жоқ – басқ а адамның кө мегі қ ажет:

1. Науқ асты бір жанына жатқ ызу, ауызын тамақ қ алдық тарынан тазалау.
2. 40 — 100 мл 40 % глюкоза к/т есін жиғ анғ а дейін
3. Егер есіне келмесе к/т тамшылатып 5—10% глюкоза енгізіп ауруханағ а жеткізу

Семіздік - майдың шектен тыс жиналуымен мінезделетін созылмалы жағ дай.

Семіздіктің ең кең тарағ ан формалары (этиологиясы бойынша):

экзогендік-конституционалдық

гипоталамдық

эндокриндік формалары (ауру кезінде жə не Иценко-Кушинг синдромында, гипотиреозда, гипогонадизмде, анабез поликистозында жə не басқ а)
Тері асты май қ абатына жиналу бойынша:

жоғ арғ ы тип (кушингоидты) абдоминальді (оны тағ ы: андроидты деп тайды, орталық тық, висцеральді, «алма» типі бойынша)

тө менгі тип (гиноидты, «алмұ рт» типі бойынша)

Қ ауіп қ атерлі факторлар:

- генетикалық бейімділік

- гиподинамия

-рационалды емес тамақ тану (кө п мө лшерде майды жə не жең іл сің ірілетін кө мірсуларды пайдалану)

- кейбір дə рілік заттарды пайдалану (кортикостероидты препараттар жə не басқ а)

- нейроэндокриндік аурулар (ауру кезінде жə не Иценко-Кушинг синдромында, гипотиреозда, гипогонадизмде, анабез поликистозында жə не басқ а)

Диагностикасы:
1. Семіздікті анық тау ү шін мына кө рсеткіш пайдаланылады – дене салмағ ының индексі (ДСИ).

ДСИ = дене салмағ ы (кг), бойының ұ зындығ ына бө лінеді (метр), квадрат.

ДСИ = дене салмағ ы (кг) / бойы (м).
Анық тамасы: ДСИ 18 ден 65 жасқ а дейінгі тұ лғ аларда қ олданады. Балалар мен жасө спірімдерде, жас бойынша бойы мен салмағ ының сə йкестігін анық тау ү шін арнайы перцентильді кестелерді қ олданады. ДСИ жү кті ə йелдерде, бала емізетін ə йелдерде, бұ лшық еті дамығ ан тұ лғ аларда есептемейді (мысалы атлеттерде).

Дене салмағ ын медициналық таразы кө мегімен таң ғ ы асқ а дейін ерте ө лшеген дұ рыс.

Бойды арнайы бойө лшегішпен ө лшейді, емделуші аяқ киімсіз болу қ ажет, саусақ ұ штары қ абырғ ағ а сү йеніп тұ ру қ ажет.

ДСИ 25 ден 29 дейін – денесе салмағ ының артық тығ ы

ДСИ 30 кө п – семіздік.
2. Мық ын мен сан сə йкестігін ө лшеу маң ызды. Оны ө лшеу ү шін мық ын кө лемі (МК) сан кө леміне бө лінеді (СК). МК жə не СК сантиметрлік лентамен ө лшейді. Қ алыпта МК/СК индексі: ə йелдерде 0, 85 аз болмауы керек, ерлерде - 0, 95. Егер МК/СК индексі аталғ ан нормадан жоғ ары болса – висцеральді (оны тағ ы: андроидты деп атайды, орталық тық, абдоминальді, «алма» типі бойынша). Бұ л кезде май клетчаткалар іш аумағ ында жиналады жə не семіздіктің ең ауыр формасы болып табылады, себебі ЖИА туындауына алып келетін атеросклероз дамуын ү детеді, артериалды гипертензияғ а, қ антты диабетке алып келеді, миокард инфарктінен жə не инсульттен ө лімшілдікті арттырады.

3. Семіздікті анық тағ аннан соң науқ асты семіздік этиологиясын білу мақ сатында, липидтік алмасу кө рсеткіштерін, семіздікпен қ осарланғ ан ауруларды анық тау ү шін дə рігерге жолданады (терапевтке, кө рсетімдер бойынша – невропатологқ а жə не эндокринологқ а).

Бұ л ү шін емхана жағ дайында келесі тексерулер жү ргізіледі: қ андағ ы триглицеридтер дең гейін, жалпы холестерин, ЛПВП анық тау, аш қ арынғ а жə не жү ктемеден соң гликемия (глюкозағ а толерантнтылық қ а пероралды тест), кө рсетімдер бойынша – бас миының КТ немесе МРТ, бү йрекү стібездің УДЗ жə не КТ, кіші жамбас ағ заларын УДЗ, қ андағ ы гормон дең гейін анық тау (кортизол, ТТГ, ФСГ, ЛГ, эстроген, тестостерон).
Емдеу тактикасы:
Семіздік себебі эндокриндік жə не неврологиялық патологиялар болса – негізгі ауруды емдеу. Семіздікті емдеу ү шін препараттар (орлистат, сибутрамин, рибонамант жə не басқ алар) немесе семіздіктің хирургиялық емі дə рігермен тағ айындалады.

Семіздіктің барлық фомасында ұ сынылады:
1. Ө мір салтын ө згерту:

- белсенді режим

- рационның калориялылығ ын тө мендету: майлы, тə тті, картоп тағ амадырн шектеу, жеміс-жидектерді кө бейту

- тамақ тану бө лікті болуы қ ажет: жиі, аздағ ан порциялармен (кү ніне 5-6 рет)

- ө зін ө зі бақ ылау – емделушіні қ абылданғ ан тағ ам қ ұ рамын бағ алауғ а, дене салмағ ының динамикасын бағ алауғ а ү йрету (айына 1 рет ө лшеу)
2. Емделушіні оқ ыту:

- емделушіде дене салмағ ын тө мендетуге мотивацияны қ алыптастыру

- ө мір салтын уақ ытша емес, тұ рақ ты тү рде ө згерту

- емделушіні дұ рыс тамақ тануғ а ү йрету

Ә дебиет:

«Внутренние болезни» Н.И.Федюкович В.Б. Ростов на Дону 2012, 451-473 бет

Аметов А.С. Избранные лекции по эндокринологии / А. С. Аметов. - М.: Мед.информ. агентство, 2009. - 496 с.

Дә ріс 3.Тақ ырып: Анемиялар.

Дә ріс жоспары:

1. Анемия анық тамасы, жіктемесі