II Бөлім. САХАБАЛАР ЖӘНЕ ОЛАРДЫҢ ДӘРЕЖЕЛЕРІ

«Сахаба» ұ ғ ымына анық тама беріп, кімдердің сахаба атала алатыны туралы ең дұ рыс кө зқ арас Хафыз ибн Хажарғ а тиесілі. Оның ойынша, сахаба – «Аллаһ елшісінің (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) кө зін кө рген, аз да болса сұ хбатына қ атысқ ан, Оның (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) аузынан шық қ ан ә р сө зге ден қ ойғ ан жә не оғ ан берген сертінен таймай ақ ыр аяғ ына дейін адал болып, ө мірден ө ткен мү мин кісі».

Кейбір ғ алымдар сахаба атану ү шін Аллаһ елшісі-мен (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) аз дегенде бір жыл, тіпті екі жылдай уақ ыт бірге болуы шарт деп есептеген, дегенмен кө пшілік ғ алымдар Аллаһ расулының (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) нұ рлы кең істігіне кіріп, бір сә тке сол мү бә рак ауамен тыныстау бақ ытына кенелген, сү йікті расулдың тылсым шұ ғ ыласына бө леніп, сырлы сұ хбаттарынан рухани азық алғ ан жә не ө мір бойы оғ ан адалдық танытып ө ткен кез келген мү миннің сахаба санатына қ осылатынын бірауыздан қ ұ птайды. Имансыз жандардың Пайғ амбарымызбен (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) кү ніне мың рет жү здесіп, тілдессе де бә рібір сахаба бола алмайтыны екібастан белгілі.

Ө з кезегінде сахабаның да сахабасы бар, сондық тан барлық сахабаның дә режесі бірдей емес. Олар да ө з арасында ә р тү рлі дә режеге ие. Аллаһ елшісіне елдің алды болып иман келтіріп, Ислам ү шін шыбын жанын от пен суғ а салғ ан ең алғ ашқ ы мұ сылмандар һ ижреттен, тіпті Мекке жең ісінен кейін иман еткен мұ сылмандар-мен бір дең гейде емес.

Қ ұ ран мен сү ннетте де бұ л мә селе тілге тиек етілген. Қ ұ ран аяттарында ізгілік тұ рғ ысынан мұ һ ажирлар мен ансардың ішінен ең алғ аш иман келтіргендердің жоғ ары дә режеге ие екені айтылады. Сондай-ақ, Қ ұ ранда Мекке жең ісіне дейін мү шріктер-мен кү ресіп, Аллаһ жолында дү ниесін жұ мсағ андардың жең істен кейін мұ сылмандар қ атарына ө тіп, ізгі амал істегендерден ә лдеқ айда жоғ ары дә режеге ие екені де білдірілген. Пайғ амбарымыздың (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) ө зі де ө зіне серік болып, сын сағ атта қ асынан табылғ ан сахабаларды сондай ө лшемдермен бағ алағ анын кө реміз.

Мә селен, бірде Халид (р.а.) Аммар ибн Ясирді (р.а.) ренжітіп алады. Сонда Аллаһ елшісі (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м): «Менің сахабаларыма тиіспең дер», – деп хазірет Халидті қ атты сө ккен еді. Басқ а бір жолы Халид (р.а.) алғ аш иман еткен сахабалардың бірін ренжітіп алғ анда, бұ л жолы да Пайғ амбарымыз қ абағ ын тү йіп: «Менің сахабаларымның кө ң іліне қ аяу салмаң дар», – деп қ атаң ескерту жасайды. Бірде Омар (р.а.) аң дамай хазірет Ә бу Бә кірдің (р.а.) ренішіне қ алғ анда, Аллаһ елшісінің (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) қ абағ ын кірбің шалып, хазірет Омарғ а: «Барлығ ың айтқ андарыма сенбестік танытқ ан кезде, Ә бу Бә кір мағ ан алғ аш мойынсұ нып, қ олдау білдірді. Сахабаларымды неге жайына қ алдырмай-сың дар?!» – деген еді. Алайда хазірет Ә бу Бә кір тізерлеп: «Уа, Аллаһ тың елшісі! Қ ате менен кетті», – деп ө зіне тә н мә рт мінезін тағ ы бір мә рте кө рсетті. Бә лкім, ешкімнің кө ң ілінде кірбің қ алдырмау ү шін ә дейі солай деген шығ ар.

Сахабалардың дә режелері Хаким ә н-Нисабуридің «Мустә дрә к» атты ең бегінде терең талданып, былайша жіктеледі. «Мустә дрә кта» сахабалар он екі дә режеге бө лінген.

1. Ә ділетті (рашид) халифалар жә не олармен бірге алғ аш иман келтіргендер, ә сіресе, «ашара-мубә шшара» сахабалары.
2. «Дарул-Ә рқ ам сахабалары». Хазірет Омар мұ сылман болғ анғ а дейін иман келтіріп, оны мү шріктерден қ ұ пия ұ стағ андар, яғ ни Ә рқ ам ибн Ә бул-Ә рқ амның ү йінде бас қ осқ ан сахабалар.
3. Хабашстанғ а һ ижрет еткен сахабалар.
4. «Бірінші Ақ аба» сертіне қ атысқ ан сахабалар.
5. «Екінші Ақ аба» сертіне қ атысқ ан сахабалар.
6. Алғ аш һ ижрет етіп, Пайғ амбарымызбен Мә динада кездескен мұ һ ажир сахабалар.
7. Бә дір соғ ысына қ атысқ ан сахабалар.
8. Бә дір мен Худә йбия келісімі аралығ ында һ ижрет еткен сахабалар.
9. «Бә йә тул-Рыдуан», яғ ни «Рыдуан» деген жерде серт берген сахабалар.
10. Халид ибн Уә лид пен Амр ибнул-Ас сынды «Бә йә тул-Рыдуан» серті мен Мекке жең ісі аралығ ында һ ижрет еткен сахабалар.
11. Мекке алынғ аннан кейін мұ сылман болғ андар.
12. Мекке жең ісінен кейін соң ғ ы «Қ оштасу қ ажы-лығ ында» жә не басқ а да жерлерде Пайғ ам-барымызды кө зі кө рген балалар.