III Бөлім. ҚҰРАН КӘРІМДЕГІ САХАБАЛАР

Имам ибн Хазым ө зі секілді кө птеген мү жтә һ идтің жә не имамдардың пікірлерін негізге ала отырып: «Сахабалардың барлығ ы – ә һ лі-жаннат (жаннатқ а кіреді)», – деген. Ал енді сахабалардың арасынан «ашара-мубә шшара» сынды кө зі тірісінде жаннатқ а баратыны сү йіншіленген сахабалардың болуы олардың жаннатта зор мә ртебеге қ ол жеткізетініне ишарат болса керек. Қ ұ ран мен сү ннетте осы кө зқ арасты растайтын дә лелдер кө п.

Қ ұ ран кә рімде «Фә тх» сү ресінің соң ғ ы аятында сахабаларды былай сипаттайды: م ُ ح َ م ّ َ د ٌ ر َ س ُ و ل ُ ا ل ل ّ ٰ ه ِ «Му-хаммадур-расулуллаһ», яғ ни Мұ хаммед – Аллаһ тың елшісі. Аллаһ қ а иман етуден кейінгі ең ұ лы ақ иқ ат – хазірет Мұ хаммедтің (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) Аллаһ пен адамдар арасында қ асиетті елші ә рі дә некер болуы.

و َ ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ م َ ع َ ه ُ أ َ ش ِ د ّ َ ا ء ُ ع َ ل َ ى ا ل ْ ك ُ ف ّ َ ا ر ِ «Уә ллә зинә мә аһ у ә шиддау алә л куффари» – онымен бірге болғ андар, Пайғ амбар-дың қ арамағ ындағ ылар имансыздық қ а жә не кә пірлерге қ арсы ө те қ атал.

ر ُ ح َ م َ ا ء ُ ب َ ي ْ ن َ ه ُ م ْ ت َ ر َ ا ه ُ م ْ ر ُ ك ّ َ ع ا ً س ُ ج ّ َ د ا ً «Рухамау бә йнә һ ум тә раһ ум руккә ан сужжә да» – ө з араларында аса жұ мсақ (ө те мейірімді). (Намазбен біте қ айнасып кеткендей намазды кө п оқ итыны соншама) сен оларды рукуғ та жә не сә ждеде кө ресің.

ي َ ب ْ ت َ غ ُ و ن َ ف َ ض ْ ل ا ً م ِ ن َ ا ل ل ّ ٰ ه ِ و َ ر ِ ض ْ و َ ا ن ا ً «йә бтағ унә фадлан минал-лаһ и уә ридуана» – олар Аллаһ тан кең шілік пен разылық тілеумен болады. (Аллаһ ым! Жаннат бізден ө те ұ зақ, алайда Сенің кең шілігің е салса, аяғ ымыздың астында, мұ рнымыздың ұ шында, екі қ асымыздың арасында тұ рғ андай ө те жақ ын. Аллаһ ым! Сен жү ректе иман нұ рын жақ пасаң, жаннат бізден ө те алыс. Алайда Сенің кең шілігің бар жерде жаннат бізге ө те жақ ын бір нұ р іспетті. Аллаһ ым! Разылығ ың ды тілейміз. Сенің жарылқ ауың мен ғ ана ісіміз алғ а басады. Сенің жарылқ ауың болмаса, адам барлық игіліктен мақ ұ рым қ алады», – деп, осынау дұ ғ аларын ілтипатқ а айналдырып, ізгіліктің ө негесін кө рсетті.

س ِ ي م َ ا ه ُ م ْ ف ِ ي و ُ ج ُ و ه ِ ه ِ م م ِ ن ْ أ َ ث َ ر ِ ا ل س ّ ُ ج ُ و د ِ «Симә һ ум фи ужуһ иһ им мин ә сә рис-сужуд» – Олардың маң дайларынан сә жденің ізі нұ р боп, олардың мына ө мірден тақ уа болып ө ткендерінен хабар береді. Оларды ешбір сыр-сипатымен тани алмасаң ыз да маң дайларындағ ы сә жде ізінен, жү здеріндегі бақ ыт пен шаттық тан бірден ажыратасыз. Олардың маң дайы нұ р шашып, жарқ ырап тұ рады.

ذ َ ل ِ ك َ م َ ث َ ل ُ ه ُ م ْ ف ِ ي ا ل ت ّ َ و ْ ر َ ا ة ِ «Заликә мә сә луһ ум фит-Тә урат» – міне, Тә урат оларды осылай сипаттайды.

و َ م َ ث َ ل ُ ه ُ م ْ ف ِ ي ا ْ ل أ ِ ن ْ ج ِ ي ل ِ «Уә мә сә луһ ум фил-Инжил» – Ал Інжілдегі сипаттары оларды былай танытады:

ك َ ز َ َ ر ْ ع ٍ أ َ خ ْ ر َ ج َ ش َ ط ْ أ َ ه ُ «Кә зә рин ахражә шатә һ у» – Бұ л бү ршік атып, тас пен топырақ ты жарып шығ ып бой кө терген егін сияқ ты. ف َ آ ز َ ر َ ه ُ «Фә азә раһ у» дем арасында ө ніп-ө седі. ف َ ا س ْ ت َ غ ْ ل َ ظ َ «Фә стағ лә зә» жә не артынан (сабағ ы) жуандай тү сті жә не ف َ ا س ْ ت َ و َ ى ع َ ل َ ى س ُ و ق ِ ه ِ «фә стә уә ала суқ иһ и» – сабағ ын тік ұ стап (жайқ атылды). ي ُ ع ْ ج ِ ب ُ ا ل ز ّ ُ ر ّ َ ا ع َ ل ِ ي َ غ ِ ي ظ َ ب ِ ه ِ م ُ ا ل ْ ك ُ ف ّ َ ا ر َ «Иужибуз зурраа ли йә ғ иза биһ имул-куффар» – бұ л (мысал) диқ андарды таң -тамаша қ алдырып, (тез ө сіп, кү пірге, адасушылық қ а қ арсы шық ты, бү кіл ә леммен есеп айырасатындай дә режеге жетті) онымен кә пірлердің ызасына тию ү шін.

و َ ع َ د َ ا ل ل ّ ٰ ه ُ ا ل ّ َ ذ ِ ي ن َ آ م َ ن ُ و ا و َ ع َ م ِ ل ُ و ا ا ل ص ّ َ ا ل ِ ح َ ا ت ِ م ِ ن ْ ه ُ م ْ م َ غ ْ ف ِ ر َ ة ً و َ أ َ ج ْ ر ا ً ع َ ظ ِ ي م ا ً

«Уаадаллаһ уллә зинә амә ну уә амилус салихати минһ ум мағ фиратә н уә ә жран азимә» – Аллаһ олардың арасынан иман келтіріп, ізгі іс істегендерді жарылқ ап, оларғ а зор сыйлық уә де етті.

Аллаһ уә де еткен «сый-сыяпат» қ андай болмақ? Қ ұ ран мұ ны ашып айтпайды, ө йткені Аллаһ сыйдың сипатын сыр қ ылып ұ стайды. Кө з кө ріп, қ ұ лақ естімеген тосын сыйлармен қ ұ лдарының жанын жадыратып, жарылқ айды. Жаннатына кіргізіп, Фирдә уске енгізеді. Бұ л – Алаһ тың оларғ а деген айрық ша нығ меті.

Бір кү ні баласы шейіт болғ ан бір ә йел Аллаһ елшісіне келіп: «Ей, Аллаһ тың елшісі! Егер Хариса шейіт болып, жаннатқ а кірсе, жыламаймын. Ал егер айтқ анымдай болмаса, қ ияметке дейін шашымды жұ лып, зар илеп ө темін», – дейді. Сонда Аллаһ елшісі ә лгі ә йелге: «Жаннат бір ғ ана қ абаттан тұ рмайды. Сенің балаң жаннаттың ең жоғ арғ ы дә режесі – Фирдә уста», – деп, ә лгі ә йелді жұ батып қ ана қ оймай, оның жанын жадыратар жауап қ атады.

Сө з болғ ан сахаба кейіннен иман еткен, қ атардағ ы жас жігіт еді. Ендеше, ө рімдей жас жігіттің ө зі жаннаттың ең жоғ арғ ы мә ртебесіне ие болса, сү ннетті жә не «Ахметтік ақ иқ атты» дін-аман жеткізген абыройлы сахабаларды кінә лау, ол ол ма, кейбіреуін жаһ аннамдық деп олардың іс-ә рекетіне бағ а беріп, жала жабу нағ ыз азғ ындық екенін айта кету қ ажет!

Қ ұ ран кә рімнің тағ ы бір жерінде: «Мұ һ ажир ансарлардан алғ аш иман келтіргендер жә не жақ сылық та оларғ а ергендерден Аллаһ разы. Олар да Аллаһ қ а разы болды» делінген. Аллаһ олардың ә рбіріне: «Ей, жаны жай тапқ ан нә псі! Раббың а Ол сенен, сен Одан разы болғ ан кү йде қ айт! Енді қ ұ лдарымның арасына кір, енді жаннатыма кір!» – дейді. Иә, сахабаларғ а кейбіреулердің кө ң ілі толмаса да, Аллаһ сахабалардан разы болды. Кейбіреулер жаннатты сахабалардан қ ызғ анса да «Аллаһ оларғ а астынан ө зендер ағ атын жаннат бақ шаларын тарту етті. Ә рі сонда мә ң гілік қ алатын болады. Міне, осы – нағ ыз сый ә рі олжа!»

Мұ һ ажирлар елін-жерін тастап, бұ дан да маң ыздысы – пенделік қ алауын пида етіп, жат жұ ртқ а һ ижрет етті. Олар Аллаһ қ а қ арсы келтіретін бү лікке жоламай, мойынсұ нушылық қ а, пендешіліктен руханиятқ а, Меккеден Мә динағ а кө ш тү зеген нағ ыз ізгілер еді.

Ал, ансар мұ һ ажирларды қ ұ шақ жая қ арсы алды. Бауырына басып, қ амқ орлығ ын аямады. Аллаһ елшісі (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) ансарлық Сағ ыд ибн Рә би мен мұ һ ажир Абдуррахман ибн Ауфты бір-біріне бауыр қ ылады. Осы оқ иғ адан кейін Сағ ыд ибн Рә би мұ һ ажир бауыры Абдуррахман ибн Ауфты ү йіне ертіп апарып, екі ә йелін кө рсетіп: «Бауырым, сен һ ижрет жасадың. Аллаһ ү шін жанкештілік таныттың. Мына екі ә йелімнің қ айсысын қ аласаң, сонымен ажырасайын. «Иддә тін» кү тсін, сонан соң онымен ү йлен», – дейді. Сонда Ибн Ауф: «Бауырым! Аллаһ сағ ан жарларың ды мү бә рә к қ ылсын! Сен мағ ан бір арқ ан беріп, базардың жолын кө рсет», – деп, бауырының шын кө ң ілден жасағ ан ұ сынысын қ абылдамайды. Сө йтіп, Меккенің белгілі саудагері Абдуррахман ибн Ауф Мә динаның базарларында жү к тасушы болып жұ мыс істейді.

Бауырластық тың тең дессіз ү лгісіне қ атысты тағ ы бір мысал бере кетейік. Ә бу Һ ұ райра Дә устан келіп, мұ сылман болады. Сү ннетті болашақ ұ рпақ қ а жеткізуде кө п ең бек еткен осынау сахаба Аллаһ елшісінің жанынан бір елі ажырамағ ан. Ол кү ндіз ораза ұ стап, тү нде қ ұ лшылық -ғ ибадат қ ылатын. Кө біне ашқ ұ рсақ жү ретін. Кейде аштық тан бұ ратылып, тұ руғ а дә рмені жетпей талық сып, жерде жантайып жатып қ алатын кездері де болатын. Ө зі секілді осындай кү йге душар болғ ан бір адам жайлы Ә бу Һ ұ райра былай дейді: «Ә лгі кісі: Аллаһ елшісінің (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) алдына келіп: «Уа, Аллаһ елшісі! Қ аншама кү ннен бері нә р татпадым», – деп мұ ң ын шағ ады.

Оқ иғ ағ а куә болғ ан Аллаһ расулының (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) сү т аналарының бірі деп танылғ ан Уммі Сулә ймнің екінші кү йеуі, жанындай жақ сы кө ретін қ ұ рма бақ шасын Аллаһ жолында бағ ыштағ ан Ә бу Талха оны ү йіне шақ ырып, қ онақ қ ылады, дегенмен Ә бу Талханың да ү йінде жү рек жалғ айтын ештеме жоқ еді. Осыны білген Ә бу Талха жары Уммі Сулә ймғ а: «Балаларды ертерек ұ йық тат. Сосын барың ды дастарханғ а қ ой. Қ онақ келгенде, шамды байқ аусызда ө шіріп тастағ ан бол. Қ араң ғ ыда кімнің не жеп, не ішкені белгілі бола қ оймас. Мен қ асында қ осыла ішіп-жегендей сың ай танытып отырамын. Қ онағ ымыз алаң сыз тамақ тансын», – дейді.

Олар ә лгі қ онақ тарын осылай кү теді. Ол қ анша кү нгі аштығ ын басып, жү рек жалғ айды. Таң намазында екеуі де Аллаһ елшісінің (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) артында тұ рып, намаз оқ иды. Намаздан кейін Аллаһ елшісі артына бұ рылып, кү лімсіреп: «Бұ л тү нде не істедің дер? Сендер туралы мына аят тү сті» деп: «Олар ө здеріне һ ижрет етіп келгендерді жақ сы кө ріп, оларғ а берген нә рселерінде кө ң ілдерінде кірбің болмайды. Сондай-ақ ө здері таршылық кө ріп отырса да, оларды ө здерінен артық кө реді. Кімде-кім нә псісін сараң дық тан сақ таса, солар нағ ыз табысқ а жеткен-дер!» деген аятты оқ иды.

Иә, сахабалар – бү гінгі адамдардың қ иялына да кіріп-шық пайтын адамгершіліктің биік шың ына кө терілген тұ лғ алар. Олардың жү регі кіршіксіз пә к еді. Жан дү ниелерінде ешбір қ айшылық орын алмады. Аллаһ тағ ала олардан разы екенін кө зі тірі кездерінде-ақ білдірген. Иә, Аллаһ олардан еш шү бә сіз разы болды.

Олардың жан-дү ниесіне терең бойлау ү шін Қ ұ ран аяттарына қ ұ лақ тү ру қ ажет. Қ ұ ран кә рімде: «Ей, расулым! Сені Меккеге кіргізбеген сә тте жанын, малын сенің жолың да беру, барлық асылын сен ү шін пида етуге жә не сен не дейтін болсаң соны орындауғ а қ олдарын қ олың а қ ойып тұ рып, сағ ан серт берген сә ттерінде Аллаһ олардан разы болды жә не олардың жү регіндегіні де білген еді. Иә, олардың ниетіндегі ыстық ық ыласты, шынайылық ты жә не пә ктікті білген еді. Олардан разы болып, жү ректеріне «сә кинә» (тыныштық), қ анағ ат жә не ұ стамдылық ұ ялатқ ан еді. Тіпті кү ллі ә лем ө здеріне қ арсы шығ ып, жападан-жалғ ыз қ алса да олар туралық қ а тас тү йін бекінген қ алпынан жазбас еді. Ө те жақ ын болашақ та оларғ а Худайбия секілді даң қ ы ғ асырларды жаң ғ ыртатын жең істі жә не сол кезге дейін жабулы келген жолдардың ашылуын, кедергілердің жойылуын нә сіп етті» деген болатын.

Сахабалар Аллаһ елшісіне (саллаллаһ у алә йһ и уә сә ллә м) берген сө зінен, сертінен жә не Аллаһ пен жасағ ан уағ -даластық тан ә сте айнымады. Кез келген жағ дайда уә делеріне адалдық тарын паш етіп отырды. Қ ұ ран олардың осы қ асиетін, адалдық пен уә деге беріктігін нағ ыз дастанғ а айналдырып, былайша мақ тайды: «Мү миндер арасында Аллаһ қ а берген уә делерін жү зеге асырғ ан ерлер бар. Олардың кейбірі жанын қ ұ рбан етті. Енді бірі ө з сағ атын кү туде. Олар ә сте серттерінен айнымады».

Сахабалар Аллаһ тың разылығ ы жә не жаннат ү шін малы мен жанын ризашылық пен пида етуге Аллаһ пен уағ даластық жасағ ан еді. Олар осы уә делеріне адалдық тарын ісімен танытты. Майдан алаң ында кескіленіп, туралды. Жаудың езгісін кө ріп, қ иналса да ең сесін тү сірмеді. Баудай тү сіп, кө ктей солып, қ ыршын кеткендері де болды. Алайда алғ ан беттерінен қ айтпады.

Хамза (р.а) Ұ хұ д соғ ысында шейіттік мә ртебесіне кө терілді. Ә нә с ибн Надр қ ан майданда ө лімге бас тігіп, Аллаһ қ а жол тартты. Ибн Жахш, Мұ сғ аб ибн Умә йр жә не басқ а да ондағ ан сахаба Ұ хұ дта, Бә дірде ерлік кө рсетіп, соң ында шейіттіктің шә рбә тін ішті. Уә десіне беріктік танытқ ан осынау қ аһ армандардан басқ а да сайыпқ ыран ерлер бар еді. Олар да Хақ пен қ ауышатын кү ндерін асығ а кү тіп, қ ан майдандарда шейіт болудың оң тайлы сә тін кү тетін.

Ә бу Ақ ил де осындай сахабалардың бірі еді. Шейіт болуды Ұ хұ дта кү тті, болмады. Меккенің жең ісінде кү тті, болмады. Мутада кү тті, ойлағ андары жү зеге аспады. Ақ ыры, Ямә мада іздеген асылына қ ауышты. Міне, осындай қ аһ армандар Аллаһ қ а берген уә делерінен ешқ ашан айнымады. Алғ ашында қ андай болса, соң ына дейін сол кү йінен жазбады. Қ у тіршілік оларғ а қ ұ рығ ын бойлата алмады. Пендешілікке бой алдырмай, арын асқ ақ ұ стағ ан кү йі мінсіз ғ ұ мыр кешті. Қ араң ғ ылық тың тү ндігі тү ріліп, айнала тү гел нұ рғ а бө ленгенше, ізгілік жаршылары тү пкілікті жең іске жеткенше, қ асық қ аны қ алғ анша, ерлік кө рсетті.