Т.Қожакеевтің ғылыми мұрасы

Темірбек Қ ожакеев – ұ стаз, журналист-ғ алым, ә дебиеттанушы ретінде елімізге белгілі, Қ азақ станның ең бек сің ірген қ айраткері. Ғ алым ө зінің «Қ ым-қ уыт іздер» ең бегінде ө зара тектес ғ ылым салалары ә дебиеттану мен журналистикан ың бү гінгі кү н ү шін зә ру, мә дени-ә леуметтік маң ызы жоғ ары ірі де іргелі мә селелерін қ арастырады. Кітап тө рт бө лімнен тұ рады. “Ә ң гіме ә дебиет ә лемінде” деп аталатын бірінші бө лімде М.Жұ мабаев, Б.Майлин, І.Жансү гіров, С.Сейфуллин секілді қ аламгерлердің шығ армашылығ ы мен ө мірі пайымдалады. Автор ө з ойлары мен пікірлерін ә дебиеттануда бұ рын ғ ылыми айналымғ а тү спеген дерек кө здері негізінде тұ жырымдап, жаң а қ орытындылар жасайды. Кө ркем ә дебиеттегі ә зіл, ә жуа жайы, жазушының тілі мен стилі, сюжет, композиция тү зу жолдары туралы ойлар мен толғ аныстар автордың талдау жә не жинақ тау шеберлігін, ойлау мә дениеті мен ой тү ю машығ ының сә улетін ашып, оқ ырманды да ойғ а тү сіріп, ойласуғ а бастайды [17, 5].

«Сын тә ң ірісі – сатира» мақ аласында қ азақ даласындағ ы сатираның пайда болып, дамыу жолындағ ы қ иыншылық тар мен жетістіктеріне баса назар аударады. Сатира сынына нақ пікірлер айтады. «сатираның шетқ ақ пай қ алғ анына тағ ы бір дә лел – бізде сатира туралы, сирек те болса, шығ атын зерттеу ең бектерге жақ сылы-жаманды пікір айту деген болмайды. «арбаның бір дө ң гелегі қ исайса, басқ а дө ң гелегі де жү рмейді». Сол сияқ ты сыны, зерттеуі болмаса, сатираның ө зі де ең се кө тере алмақ емес. Солай болса да, бізде осы сала сырына терең ү ң ілетін сатира сыны жоқ. Ондай сынның ө рістеуіне жағ дай да жасалмағ ан» [17, 205].

Ғ алым Алдаркө се мен Қ ожанасыр ә ң гімелерінен бастағ ан сараптауларын Ә бдіраштың Жарасқ анының бү гінгі шымшымаларын, эпиграммаларын пайымдаумен ұ штастыра отырып, ә зіл-қ алжың ның бірқ атар ө ткір мә селелерін кө теріп оқ ырман қ ауымына ұ сынады. Жекелеген ақ ындар мен жазушылардың шығ армашылық ізденістеріндегі кемшіліктерді ашып кө рсетуде де ғ алым ойының туралығ ымен, пікірінің ө ткірлігімен дараланады. Екінші бө лімде сатира сырлары, оның тегі мен тү рі сарапталады. Халық тық юмор, сатираның кө ркемдік жинақ тау, бейнелеу тә сілдері талданып, теледидар, эстрада сатирасы саласындағ ы шығ армашылық ізденістер мен іркілістер жайы бағ аланады. Сондай-ақ мерзімді баспасө зде “Сү зеген сө з” деген айдармен ашылғ ан сық ақ бұ рышында жарияланғ ан шығ армалар жайы жан-жақ ты сө з болады.

Автор “Сү зеген сө з” ү лгілерін сол сө здің ө зіне тә н бейнелеу қ ұ ралдарын шебер қ олдана отырып, талдай отырып, ойының қ уатын, сө зінің ә серін арттыра тү седі. Кітаптың осы бө лімінде қ арастырылатын ендігі бір ірі мә селе – сатираның сыны. Сатираның ө зі сын екені белгілі. Ал сол сынғ а сын айту – ә рі журналист, ә рі сатирик, ә рі ә дебиеттанушы, ә рі ә леуметтанушы болуды талап ететін қ иын іс. Автор осы қ иын істі қ иналмай, оқ ушыларын қ ызық тыра атқ арып шық қ ан. Соның нә тижесінде “Сү зеген сө здің ” сыры мен қ ыры да ойдағ ыдай ашылғ ан. Журналистиканың тарихы мен теориясы мә селелері жө ніндегі ең бектер “Жү здесу журналистика жө нінде” деп аталатын келесі бө лімде топтастырылғ ан. Ш.Уә лиханов, М.Сералин, Б.Майлин, тағ ы басқ алардың журналистік қ ызметін, публицистикалық шығ армашылығ ын талдай отырып, автор алғ ашқ ы қ азақ журналистикасының ө зекті мә селелеріне назар аударады. “Айқ ап” журналы мен “Ең бекші қ азақ ” газетінің тарихы, қ алыптасу, даму сатылары, сондай-ақ олардың бағ ыт-бағ дарын белгілеген іргелі мақ алалардың, публицистикалық ең бектердің ә леуметтік беті, журналистиканың жанрлық тү рлерінің дамуы мен жетілуі жайларын пайымдауда да ғ алым танымының терең дігімен, кә сіби шеберлігінің кемелдігімен дараланады. Сонымен бірге автор республикада журналист кадрлар даярлаудың сапасын жақ сарту жайына да ерекше назар аударады. Кітаптың соң ғ ы бө лімінде “Толғ аныс тарихи тұ лғ алар, тағ дыр тө ң ірегінде” деген атпен автордың, публицистикалық ең бектері, эсселері жинақ талғ ан [17, 6].

Автордың ө з ө мірінің белестері, Ұ лы Отан соғ ысына қ атысып, Рейхстагқ а ту тіккен қ аһ арман қ азақ тардың бірі Мұ хамеджан Данияров, кө рнекті ғ ылым жә не білім қ айраткері Тө леген Тә жібаев, мемлекет қ айраткері Тұ рар Рысқ ұ лов, белгілі ө нер қ айраткері Асқ ар Тоқ панов жә не басқ а ел игілігі ү шін, Отан ү шін ең бек сің іріп, тер тө ккен, жауғ а қ арсы аттанып, қ анын ағ ызып, жанын берген азаматтардың ө мірі мен қ ызметі туралы шығ армалары тарихи таным байлығ ымен, деректілігімен бағ алы. Кітапқ а енген ең бектер ә р жылдар ойларының кө рінісі болғ андық тан, оларда белгілі бір мезгілдің, уақ ыттың тынысы айқ ын сезіліп тұ рады. Ғ ылым мен білім ү шін бұ л аса маң ызды жә не қ ажетті сапалық қ асиет болып табылады.

Ғ ылым жолындағ ы мамандар бұ л ең бектерден қ азақ журналистикасы мен ә дебиеттануы бойынша ғ ана емес, солармен қ атар тарих, саясаттану, мә дениеттану мә селелері бойынша да тарихи маң ызы жоғ ары ғ ылыми мә ліметтер табуғ а болады.

Ғ алым Т.Қ ожакеев кейінгі уақ ытта, ә сіресе еліміз тә уелсіздік алғ ан алғ ашқ ы жылдары ұ лт мұ ратын, тарих тағ ылымын, қ азақ зиялыларының тағ дыры жайлы игілікті ізденістер жасап, ізгілікті істер атқ арды.

Ө зінің «Кө к сең гірдер» бұ л ең бегін жазу барысында, автор зерттеудің мақ сатын былайша кө рсетеді: «1985 жылдың сә уірі Совет елі ө мірінің, қ оғ амымыздың даму тарихында жаң а беттер ашып, жаң а кезең туғ ызды. Бү кіл тіршілік, тынысымызғ а жаң а леп, соны серпін, бұ рын-соң ды естіп-білмеген басқ аша бағ ыт-бағ дар ә келді. Тіл айналымына «қ айта қ ұ ру», «жариялылық», «жаң ару» деген сияқ ты ұ ғ ым, тіркестер енгізді. Ө ткен ө мір, жү рген жол, асқ ан асуларымызды сын кө збен қ айта бір қ арап, шығ уды, бұ рмаланғ ан тарихи шындық, болмыс, қ ұ былыстарды қ алпына келтіруді, 30-50- жылдардағ ы қ иянатты саяси айыптау мен заң сыздық тардың қ ұ рбаны болғ андарды ақ тауды, ө нер ө кілдерінің қ алдырғ ан қ ымбат мұ раларын халқ ына қ айтаруды, оны ел игілігіне айналдыруды талап етті.

Бұ л ең бек қ айта қ ұ рудың осы талап-нұ сқ ауына ү н қ ату ретінде жазылды. Оны «Кө к сең гірлер» деп атадық. Бұ лай дегенде, жиырмасыншгы жылдардағ ы қ азақ журналистикасының, қ азақ публицистикасының ең ең селі ө кілдерін, қ азақ баспасө зінің аспанында ерекше жарқ ырай кө рінген, асқ ақ биікке кө терілген, басқ алардан шоқ тығ ы тым жоғ ары тұ рғ ан қ аламгерлерін балап, тең еп, бейнелеп «Кө к сең гірлер» деп атап отырмыз. Ж.Аймауытов, М.Дулатов, М.Жұ мабаев, С.Сейфуллин, Б.Майлин, І.Жансү гіров, Т.Рысқ ұ лов, С.Қ ожанов, О.Жандосов, А.Розыбакиев, Ғ.Тоғ жанов, И.Тоқ тыбаев сияқ ты ірі тұ лғ алар солай деп атауғ а тұ рды» [16, 292].

Бұ л жұ мыста сыншы Т.Қ ожакеев журналистика мен филология факультетінің студенттер қ ауымының назарына ұ сынады. Жазушының бұ л ең бегін екі тү рлі сипатта қ арастыруғ а болады. Соның бірі – сыншылдық сипатта. Ж.Аймауытов, М.Дулатов, М.Жұ мабаве, С.Сейфуллин, І.Жансү гіров, Б.Майлин сияқ ты қ азақ ә дебиетінің кө рнекті ХХ ғ асырдың 20-30 жылдардағ ы атқ арғ ан қ ызметтерінен ө зге, шығ армашылық шеберліктері, оқ у-ағ арту, баспасө з ісімен айналысуы, сондай-ақ қ оғ амдық қ ызметтерді атқ ара жү ріп, қ оғ амдық идеологияның «езгісіне» ұ шырауы жайында анық жазғ ан.

«Кө к сең гірлер» ең бегінің екінші сипаты – Т.Рысқ ұ лов, С.Қ ожанов, О.Жандосов, Ғ.Тоғ жанов, И.Тоқ тыбаев, А.Розыбакиев, Е.Алдоң ғ аров, С.Есова, С.Шә кіржановтардың ұ лттық -қ оғ амдық, журналистік қ ызметтерін бағ алаумеен қ атар, осы кісілерге қ атысты естеліктер де айтылады.

Бұ л ең бекке енген ә рбір мақ аладан ізденіс іздерін, тың дерек кө здерін, жаң аша кө зқ арас пен оны зерделеп салалаулардан айқ ын аң ғ арылады. Ғ алым бұ л тұ ста, тек ө ткен тарих тығ ылымына ғ ана кө з жү гіртіп қ оймай, кү рделі кезең кө ріністеріне, ө мір шындығ ына, жекелеген жандардың табиғ атына ерекше мә н беріп, дә уір келбетіне байыпты талдау, зерделі зерттеу жұ мыстарын жү ргізді. Осы бағ ытқ а қ атысты ой ө рімдерін бү кпесіз, ашық жеткізе білді.

Халқ ымыздың басынан кешкен ауыр кезең дерінің бірі жиырмасыншы ғ асырдың орта тұ сында орын алғ ан болатын.

«Ұ лт тарихындағ ы қ аралы кезең, қ асіретті жылдар, ә ки 1930 жылдар ойраны, алапат аштық сырлары, 1937-38- жылдардағ ы қ уғ ын-сү ргін сергелдең і, оның себеп-салдары – «Сатқ ындық салтымыз ба?» деп аталатын зерттеу мақ аланың мазмұ нын да қ ұ райды. Автор орталық тан – Ежов, Берия сынды қ андық орлардың келмегенін, керісінше «...жаппай жазалауғ а, қ уғ ын-сү ргінге ұ шыратуғ а ө зіміздің кейбір адамдар, баспасө з органдарымыз жә не туысқ ан халық тардың жекелеген ө кілдері себепші болды» деп оғ ан ел ә дебиетінен, тарих тағ ылымынан, тұ лғ алар табиғ атынан алуан мысал-деректер келтіреді. Зерттеуші ізденісінен: «Ұ лтшыл-фашист бандаларын тү п-тамырымен қ ұ рту керек», «Семей театры ұ лтшыл Бековтың бө лтіріктерінен ә бден тазартылсын», «Қ ырағ ылық ты кү шейтейік», «Комсомолғ а кіріп кеткен жауды толық жоямыз», «Буржуазиялық ұ лтшылдардың ұ ясын тас-талқ ан жасау керек» т.т. баспасө з беттерінде орын алғ ан зұ лмат залалдарын, қ азақ зиялыларының басына тө нген қ асіретті жайттар мен қ иянатшыл, озбыр топтың зә резап қ улық -сұ мдық тарын, сатқ ындық салдары мен сорақ ылық тарын батыл да ә діл ә шкерелейді. Адамзаттың даму заң дылық тарын, кеше-бү гін байланыстарын, тарих толқ ынан да ә р қ ырынан кө рсетеді. Сол арқ ылы адам ойы мен, қ олынан жасалғ ан ә р алуан қ иянат пен кереғ ар жайттар тамыры мен сырына ден қ ояды».

Қ аламгердің қ аламынан туындағ ан шығ армалары тілінің шұ райлылығ ымен ғ ана емес, тарих толқ ынындағ ы кө птеген оқ иғ алардың сырларын ашып кө рсетеді. Т.Қ ожакеевтің Алаш ардақ тылары жө ніндегі мақ алалары ө те қ ұ нды дү ние.

Ж.Аймауытов жө нінде «Дархан дарын» мақ аласында Т.Қ ожакеев сатира сардары жө нінде былай дейді: «Сегіз қ ырлы, бір сырлы» Жү сіпбектің қ ызық қ ыры – сық ақ шылдығ ы. Ә детте ө мір ауыртпалығ ы, тұ рмыс тақ сіреті, басқ а тү скен қ иындық тар адамның жан жү йесіне ә сер етеді, оның сезімін қ озғ айды, буырқ андырады. Бү кіл жан-тә нін тебірентіп, оны не адуынды ақ ын етеді, не шиыршық атқ ан, кеудесін кө к кернеген, кесіп тү сер сатирик етеді. Жү сіпбектің де сық ақ шылдық қ ырын қ алыптастырғ ан - ө мір қ иыншылығ ы, тұ рмыс тапшылығ ы, езілген етікшілік, жарымағ ан жалшылық» [18, 30].

Ә дебиет сахнасына қ ыруар ең бекпен кө теріліп, ө мір шындығ ын сатирамен жеткізе білген жазушы жайында сыншының пікірі осылайша ө рбиді.

Сол уақ ыттағ ы заман тең сіздігі, ә йел тең сіздігі, тақ қ ұ марлар мен бақ қ ұ марлардың жиіркенішті іс-ә рекеттері жайында жазушының қ аламынан кө птеген туындылар шық қ ан. Оның ішінде ерекше орын алатыны – фельетондар. Жазушы: «Таң ашбай», «Ермағ амбет», «Жү сіпбек», «Ж», «Қ ып-қ ызыл», «Шоғ арақ ы» деп қ ол қ ойып, «Оқ шау сө здер» деген айдармен «Қ азақ тілі» газетінде «Мысық қ а- ойын, тышқ анғ а – ө лім», «Мал бас садағ асы ма, бас мал садағ асы ма?», «Ақ жол» газетінде «Біз кім едік, кім болды», «Ә семпаздық», «Радио хабарлары» деген секілді кө птеген фельетондарды жариялағ ан.

Бұ л шығ армаларының басты ерекшелігі – заман шындығ ын кө ркем сө збен шебер бейнелеп, ә леуметтік мә селелерді кө теруінде. Революцияғ а дейін ел ішіндегі ө зара тө ң керістер мен шенқ ұ марлық, туғ ан қ ызын малғ а сатып, мансапқ а жетем деген мерезді мінездер мен адамгершілікке жат қ ылық тар жө нінде кө пшілікке ой салатын, толғ андыратын жайттар жайлы жазушы қ алам тербейді. Жаманнан жиреніп, жақ сығ а ұ мтылу керектігін баса айтады. Ө скелең ұ рпақ тың надан болмай, адам болуын қ алап, ө негелі азаматтар болуын ү ндейді. Мысалы, «Ақ жол» газетінде жарияланғ ан «Ә семпаздық» атты фельетонында, кейбір жұ рттардың кө рсеқ ызар, тә рбиесіздіге мен біреуге орынсыз еліктеуін ащы сынғ а алады. «Бас кеспек болса да, тіл кеспек жоқ» демекші, қ оғ амда болып жатқ ан кереағ ар қ ұ былыстардың ө згелерге қ алай ә сер ететін жазушы ө ткір сатирамен жеткізеді. Бірде бір жиын тойда «буаз портфель, алты атар» парық шыл кісінің билеп жү рген сә тте мойынтағ ы (галстугы) ағ ытылып, желбіреп кетсе керек. Мұ ны кө рген ө зге жұ рт сә н екен деп, жерден жеті қ оян тапқ андай, кө ргендерін жасайды. Адамдардың соншалық надан, кө рсоқ ыр болатынын жазушы бір ғ ана жерден аң ғ артып-ақ тұ р. Жақ сының жақ сылығ ын ү йренудің орнына, ойына келген ойранын жасайтын қ оғ амның тым ерсі қ асиеттері сынғ а алады. Ә р нә рсенің белгісін ауыздан шық қ ан жел сө зден, қ ұ рсақ тағ ы баладан іздемей – ақ, кү нде кө ріп жү рген қ алпақ тай қ айраткерлердің ісінен, қ ылығ ынан, іздеуді ұ сынады. Сө йтеді де, «кә не жолдастар, «ең бекшілдіктің» белгісі қ андай, «байшылдыкі» қ андай, қ арастырып кө рейік» деп, оқ ырмандарды сырласуғ а шақ ырады. Халық тың ақ ысын жеп, ө здерін «ең бекшілдерміз» деп жү рген шенділердің іс-ә рекет, мінез-қ ылығ ын, талай былық тарын бетіне басады. Олардың тө решілдігі мен басбұ зарлығ ын да, кө збояушылығ ы мен екіжү зділігін де, сауық шлыдығ ы мен жершілдігін де баса айтып, жерге қ аратқ ан. Ә рбір фельетонның тә рбиелік мә ні болсын деген талаптың орындалғ анын осы тұ стан кө руге болады [18].

Қ азақ фельетонының пайда болу, қ алыптасу даму кезең дерін алғ аш қ арастырып, оғ ан жол салу қ ұ рметі жас ғ алымның еншісіне тиді. Ал ол болса, бұ л сыннан мү дірмей ө тті» - деп жоғ ары бағ а берсе, оны екінші бір ә дебиеттанудың білігірі Е. Ысмайылов «Кү ні бү гінге дейін қ азақ совет фельетоны туралы жекелеген газет-журнал мақ алалары болмаса, арнайы зерттеу ең бектер жоқ -тын. Сондық тан, сатира жанрын зерттеу, біліп-тану қ азақ ә дебиеттану ғ ылымының алдында тұ рғ ан ү лкен міндет еді. Бұ л жерде сатираның дамуы қ азақ мерзімді баспасө зінің тарихы жә не практикасымен тығ ыз байланыста екендігін ұ мытпағ анымыз жө н. Олай болса, газет-журналымыз болу-болмауы да екіталай екен. Міне, осы ү рдіс талабынан кө ріне білген. Т.Қ ожакеев студенттер, газет-журнал қ ызметкерлері мен ізденушілер ү шін бағ а жетпес ең бек жазып шық ты», – деп толық тырды [10, 88].

Сұ ң ғ ыла сық ақ шы фельетондарының тағ ы бір ерекшелігі – қ азақ сахарысының бояуы кеппеген қ анық суреті, ондағ ы қ арапайым халық пен мансап қ уғ ан шекпеділердің айнымас бейнесі. Олардың ә рқ айсынан ө зің е таныс, куә сі болып ө скен кө п елес, суреттер, таныс ә рекеттерді кө ресің. Осылайша, сық ақ шы Ж.Аймауытов оқ ырман қ ауымғ а сол замандағ ы қ арапайым халық ө мірінен кү нделікті орын алатын келең сіз оқ иғ алар мен шен-шекпенділердің бей-берекет іс-ә рекеттерін сатираның қ уатымен шебер жеткізе білген.

Ә йел тең сіздігің жоқ шысы болғ ан «Ел деп ең іреген ер» М.Дулатов жайында сыншы Т.Қ ожакеев: «Зиялы азаматтарымыздың бірі, қ азақ поэзиясы жарық жұ лдыздарының бірегейі – М.Дулатов та «Армысың, халқ ым» деп ортамызғ а қ айта оралып отыр. Осығ ан орай оның «Ақ жол» газетінде «Азамат», «Мадияр», «М – дияр» деген бү ркеншік аттарымен жарияланғ ан публицистикасын бажайлағ анда, Міржақ ыптың ө зі туралы пікірлерді қ арасытырғ анда, бұ рыннан белгілі бір жаман ә детке тағ ы да тап болдық. Ол – кейбіреулердің жалақ орлығ ы, ә ділетсіздігі, тұ рақ сыздығ ы. Мұ ндай табаны бү рсіздер іш тартқ ан адамдарын жел тигізбей желпілдетіп, кө кке кө теріп зор етеді, ал ық ыласы тү спеген жандарды дә лелсіз даттап, сү мірейте тұ қ ыртып қ ор етеді. Олар «ауа райын» бақ қ ыш, жел соқ қ ан жақ ты тапқ ыш келеді. Жоғ арғ ы жақ тағ ылардың ө ң кө зінде жү ргендері қ олпаштай қ оюғ а, сол жамбасына келіп қ алғ андарды лайлай салуғ а бейім тұ рады» - деп, жазушығ а тағ ылғ ан жазық сыз жаласын сынғ а алады.

Сыншы, Т.Қ ожакеев М.Дулатовтың бойындағ ы ізгі қ асиеттерді кө рсетумен қ атар, оның журналистік қ ызметі жө нінде де қ алам тербейді. Оның Кең ес дә уірі кезіндегі ең бек жолын «Ақ жол» газетінде Сұ лтанбек Қ ожановпен бірге бастағ ан. Даң ғ ыл журналист бұ л газетте кө птеген материалдар жариялап, қ азақ -қ ырғ ыздардың ө мірлік проблемасын шешуді кү н тә ртібіне қ ойды. Тү сін бояп, тонын айналдырып киіп, халық ты алдап отырғ ан билік басындағ ы мекемелерді ә шкерелейді [18].

Бұ л кезде Міржақ ып Дулатов баспасө зге қ атысты барлық мә селдеге етене араласып, одан оқ ырмандарды қ ұ лағ дар етіп отырғ ан. Ө зі қ ызмет жасағ ан «Ақ жол» газетінің тіл, стилін жақ сартуғ а да кө п кү ш жұ мсағ ан. Ондағ ы тіл шұ райлылығ ы мен бө тен сө з араласпауын қ атаң қ адағ алағ ан.

Одан ә рі, сыншы Т.Қ ожакеев М.Дулатовтың баспасө здегі журналистік қ ызметін кең кө лемде айтып жеткізеді.

XX ғ асырдың басында «Оян, қ азақ!» (1909) деп, атой салғ ан М.Дулатұ лының кезінде А.Байтұ рсыновпен бірге «Қ азақ» газетін шығ арып, оның бетінде кө птеген ө зекті, мақ алалар жарияланғ аны белгілі. Т.Қ ожакеевтің анық тауынша, ол Ташкентте шығ ып тұ рғ ан «Ақ жол» газетіне де белсене араласып тұ рыпты. Міржақ ыптың журналистік қ ызметінің беймә лімдеу болып келген осы бір тұ старын Темірбек жарқ ырата ашып кө рсетеді. Ұ лжанды М.дулатовтың «Ақ жол» газетінде жарияланғ ан «Халық соты» мақ аласынан «Закон – ә деп-ғ ұ рыпқ а қ айшы келсе, ү лкен таяқ қ а тар етік кигізгенмен бірдей. Еттің тар болса, дү ниенің кең дігінен не пайда? Ә ркімнің ө з аяғ ыныың қ алыбымен етік тігілу дұ рыстығ ына ешкімнің дауы болмаса, ол халық тың аяғ ын қ ысып, кең дү ниені тарқ ылуы да талассыз («Ақ жол», 09, 02, 1921) – деген жолдарды келтіру арқ ылы –ақ ұ лтын сү йген Міржақ ыптың азаматтық тұ лғ асын таныта алғ ан [12, 113].

Қ азақ тың тағ ы бір ұ лы ақ ыны «М.Жұ мабаев жырлары – бойынан ой да, сезім де, сұ лу сурет пен ғ ажайып кө ркемдік те табылатын, тамылжып тұ рғ ан жырлар» [18, 96]. Автор Мағ жанның бұ рындары беймә лімдеу болып келген «Шолпан», «Сана» журналдары мен «Ақ жол» газетінде жарияланғ ан ө лең дерін тауып, талдайды. Мысалы, оның «Ақ жол» газетінде жиырма шақ ты ө лең і басылыпты. Олардың қ атарында «Шешем», «Толқ ын», «Ү міт», «Кінә айтқ ызды», «Тү н айтқ ызды», «Келешек кеше, бү гін», «Ө мір», «Асық иіру», «Ескі шаһ ар», «Арбакеш», «Қ ымыз», «Еділде», «Есілдің сағ асында», «Қ ызыл жалау», «Жылқ ышы», «Ә же», «Жердің жұ мырлығ ы», «Немере иен ә жесі», «Қ ойшы бала мен кү шік», т.б. бар. Т.Қ ожакеев ақ ын ө лең дерінің сыр-сипатына ү ң ілген.

Автор Б.Майлиннің де публицистикалық мұ расын сү зіп шығ ып, толымды таң даулар жасағ ан. Ол тү рлі басылым беттерінде ө зінің кө ркем шығ армаларын, мақ алаларын ү здіксіз жариялап тұ румен бірге «Қ азақ ә дебиеті» газеті мен «Жаң а ә дебиет» журналына редакторлық етіп, қ азақ журналистикасының қ алыптасып, дами тү суіне тарихи ең бек сің ірді. Бейімбет туралы пікірлерін «Б.Майлин – қ азақ совет журналистерінің ең ірісі, ең тұ лғ алысы. Ол жай, қ атардағ ы кө п ө кілдерінің бірі емес, жетекші журналист, замандастарын тамсандырғ ан, таң қ алдырғ ан редактор-журналист» [18, 198] – деп тұ жырымдағ ан.

«Сара сө здің сардарлары» (А., 1995) «Жыл қ ұ стары» мен «Кө к сең гірлердің» жалғ асы тә різді. Мұ нда да қ азақ тың мә дени-рухани ө мірінде айтарлық тай із қ алдырғ ан біртуар азаматтардың журналистік ө мір жолы, қ ызметі, шығ армашылығ ы жайлы ә ң гімеленеді. Олардың қ атарында Ғ.Бірімжанов, Ә.Бә йділдин, Б.Сү леев, С.Жақ ыпов, Н.Қ ұ лжанова, Қ.Абдуллин, Ж.Сә рсенбин, Б.Кенжебаев, М.Дә улетбаев, И.Игенұ лы, Ғ.Сланов, С.Баймақ анов сынды қ аламгерлер бар. Бұ лардың кейбіреулері ғ ана болмаса, кө пшілігінің тек аты-жө ні белгілі де, ең бектері елеусіз қ алып келген болатын. Т.Қ ожакеев аты атылғ ан азаматтардың қ азақ публицистикасына қ осқ ан ү лестерін екшеп, лайық ты бағ аларын берген.

Жазушының “Сара сө здің счардарлары” атты кітабында 1920-1930 жылдарда Қ азақ стан қ оғ амдық -ә леуметтік пікірлердің ұ йтқ ысы болғ ан, кейін жазық сыз жазағ а тартылып, жапа шеккен кө рнекті қ азақ журналистерінің ө мір жолы, қ алдарғ ан, рухани мұ расы, шығ армашылығ ы, бастан ө ткерген қ илы-қ илы кезең дері баяндалады. Ең бек архив материалдарына, кө не газет-журналдарда жарияланғ ан нақ ты деректерге, мә ліметтерге сү йене отырып жазылғ ан. Мұ нда тарихи шындық пен ә дебиет, мә дениет мә селесі кең інен қ озғ алады. Халқ ымыздың қ айратты қ аламгерлерінің алмағ айып ауыр шақ тағ ы тағ дыры жазушы қ аламынан бағ а жетпес туынды болып дү ниеге келген. Сонымен қ атар, бұ л кітаптың қ ұ ндылығ ы – оқ ырман қ ауымынан бұ рын белгісіз, беймә лім болып келген қ аламгерлердің ө мірі мен шығ армашылығ ынан сыр шертуінде. Бұ л ең бек қ азақ баспасө зінің тарихын, оның кө рнекті ө кілдерінің журналистік қ вызметін, кейінгі ұ рпақ қ а қ алдырғ ан мұ расын зерттеп білу, игеру жолында бағ а жетпес мұ ра болмақ.

Жазушы ө з ең бегінде қ аламгер Бейсенбай Кенжебаев жө нінде былайша сыр шертеді: «Б.Кенжебаев сегіз қ ырлы, бір сырлы азамат болды. Ол, ең алдымен, ө ткір тілді, айқ ын стильді, жү йрік журналист. Оның бұ л саладағ ы қ ызметі ә р қ ырлы. Ол, біріншіден, газет, журналдарғ а тілші, автор ретінде қ атысты. «Ә лі есімде, - дейді Бейсекең, - 1923 жылы жазғ ы каникул кезінде комсомол ұ йымы бізді басмашыларғ а қ арсы соғ ыс майданында жіберді. Менің сонда жү ріп жазғ ан бірді-екілі хабар, мақ алам сол кезде Ә ндіжанда ө збек тілінде шығ а бастағ ан «Дархан» («Еркіндік») деген газетте басылды.

Журналист 20-жылдары «Беке», «Бекенұ лы», «Қ аратабанұ лы», «Қ алыбай» деген бү ркеншік аттармен жаң а заман жастарына білім берелік мә ні бар кө п нә рселер жазғ ан. Олардың ішінде автордың бірінші интернационалдар туралы, жердің жаратылуы, ә уе туралы, физиканың жеке заң дары туралы мақ алалары бар.

Журналист-ә дебиетші барлығ ы 400-дей мақ ала, очерк, сық ақ ә ң гіме, фельетон жариялапты. Солардың бә рінде де ә дебиет пен журналистиканың тарихи, теориялық, практикалық мә селелері, ө мір, тірлік проблемалары кө терілген.

Ә дебиетші-журналистің бұ л саладағ ы ең бегінің тағ ы бір қ ыры – ол баспасө з ісінің теориясы мен тә жірибесінің тү йінді мә селелерін шешуге атсалысты. Жергілікті халық қ а баспасө здің мә нін тү сіндіріп, оны дамытуғ а елеулі кү ш-жігер жұ мсады. Тіпті, қ абырғ а газеттерінің жұ мысын жандандыру мақ сатымен «Ауылда қ абырғ а газетін қ андай шығ ару керек» деген кітапша жазды».

Кенжебаев – жай сыншы емес, ү лкен ғ алым, қ азақ ә дебиеті тарихының, теориясы мен практикасының ірі білгірі. Ә дебиетші-ғ алым ретінде де ол кісінің ерекше айтар бір қ асиеті бар. Кө п ғ алымдар ә дебиетіміздің бір дә уірінен, бір жанрынан, бір ө кілінен ғ ана маманданып танылады. Ал Бейсекең қ азақ ә дебиетінің барлық дә уірінде, кез келген проблемасында еркін жү зетін. Арғ ы-бергі ә дебиетті, оның жеке фактілерін жетік біледі. Бұ ғ ан кө не ә дебиет туралы, қ азақ тың фольклоры, ХVIII-XIX ғ асырлардағ ы ә дебиет, ХХ ғ асыр басындағ ы ә дебиеті, кең ес ә дебиеті, бұ л дә уірлердің жеке-жеке ө кілдері жайында жазғ ан кү рделі ең бектері дә лел» [23, 109-114].

Осылайша Т.Қ ожакеев қ аламгердің кө пшілік жұ ртқ а беймә лім қ ырларын ашып кө рсетеді. Қ аламгердің қ азақ жазба ә дебиеті тарихының он ғ асыр ә ріден басталатынын дә лелдегенін баяндайды. Мұ нда тек ә дебиет сің ірге ең бегі емес, тарихи шындық та ә ң гімеленеді.

Қ азақ журналистикасына қ ажырлы ең бек еткен тағ ы да бір қ аламгер – Сә дуақ ас Баймаханов. Барша оқ ырман қ ауымыны белгілі, тарихы терең ге тартатын «Жас Алаш» газеті 1922 жылы атын «Жас қ айрат» деп атын ө згерткен болатын. Оның бірден-бір себебі: «шаруашылығ ымыздың кү йзелуі, мемлекетіміздің жарлылығ ы, жастарымызыдң жұ ртшылық, ә леумет ісіне даярлығ ының кемдігінен, іске шорқ ақ, сө зге бай болғ андығ ынан болды» [23, 156]. Аты аталғ ан газетке басшылық жасап, оның ө ркендеуіне септігін итигізген журналист – Сә дуақ ас Баймаханов еді.

Бұ л кісінің сол тұ ста «Ақ жол» газетінде «Жастар һ ә м баспасө з» деген мақ аласы жарық кө рген. Онда Тү ркістандағ ы ә р ұ лт, ә р халық тың тілінде жастар ү шін газет, журнал шығ ара берудің қ ажеті қ анша, ә ң гіме олардың кө бірек шығ уында емес, ғ ұ мырлы болуында, кө пке пайда келтіруінде ғ ой деген сың ай танытылды. С.Баймахановтың қ аламгерлігінің ерекше бір қ ыры – қ азақ ә дебиетінің айнымас бір бө лігі, салт-дә стү рлер жө нінде ерекше пікір білдіруінде. «С.Баймахановтың кейбір материалдарының идея-мақ саты – жастар бойында ұ лттық салт-дә стү рлерімізді сің іру, кү нделікті ө мір-тіршілікте сақ тауғ а, қ ұ рметтеуге дағ дыландыру болады. солардың бірсыпырасын ол Наурыз мейрамына орай ұ ғ ындырды. Осы ұ лы кү нге арналғ ан бір мақ аласында («Ақ жол» газеті, 22.3.1924) Наурызымыздың тарихи орны, кү ншығ ыс халқ ы һ ә м наурыз, Кү ншығ ыс халқ ы наурызда істейді деген мә селелерге тоқ талды.

Автор алдымен «Наурыз» - парсы атауы, қ азақ ша жаң а кү н деген сө з. Оны жаң а жыл басы санап, мейрам қ ылу, Иран халқ ының ауызекі айтуына қ арағ анда, оларда тө рт мың жыл бұ рын басталғ ан. Бізге Наурыз мерекесі сол Ираннан келген. Ө йткені Иран – Тұ ран қ арым-қ атынасы, Иран мә дениетінің бұ рынғ ы тү ркі халқ ына ә сері зор болғ ан. Иран шаһ тары Тү ркістанды билеп те тұ рғ ан. Наурыз ұ лтшылдық қ а, діншілдікке негізделген мейрам емес, жер ү стіндегі жаратылыстың ө згеруіне, кө ктем қ уанышына арналғ ан мейрам. Кү ншығ ыс халық тары да оны ұ лт мейрамы емес, табиғ ат мейрамы деп тү сінеді. Бұ л – кү н мен тү ннің тең елген уақ ыт, табиғ аттың гү лденіп, қ ұ лпырғ ан уақ ыты деп наурыз тарихынан дұ рыс мағ лұ мат берді» [23, 159-160].

Сонымен қ атар, жазушы қ аламгердің салт-дә стү рді зерттеуіне қ атысты ондағ ы ерекшеліктерін баса айтып кө рсетеді. Мысалы: Наурыз мейрамы айдың ә р тү рлі кү нінде тойланатын болғ ан. Тү ркістанда 22-сі кү ні атап ө тілуін Хорезм сұ лтандарынан ауысқ анын кө рсетеді.

Ал «Наурызда жұ рт не істейді?» деген сұ рақ қ а қ аламгер алдымен кө ршілес жатқ ан елдердің ырымдарын алғ а тартып, одан кейін жергілікті қ азақ тардың ә дет-ғ ұ рпын жеке-жеке ә ң гімелейді. Оның жазуынша, қ ырғ ыздар наурызда ә р ү йде тоғ ыз тү рлі нә рседен ас пісіреді, оны қ ыдырып жү ріп ішіп-жейді. Ал кеш қ айта ауылдың сыртына от жағ ып, киімдерін аластайды. Хиуа ө збектері наурыз айында ә йелдеріне бү ркеншіксіз ашық жү руге рұ қ сат береді. Бұ л жергілікті халық тың ө зіне тә н, ә сіресе наурыз мейрамында атқ аратын салттары деуге болады. Наурыз кү ні жаң быр жауса, сол жылы молшылық, тоқ шылық болады деп қ уанысады. Астраханның қ ара ноғ айы наурыз кү нді зор мереке санап, қ ұ рметтеп, ерекше кү тетін болғ ан. Балалар ауыл аралап жү ріп ә н салады. Кешкі уақ ытта қ ыз-бозбала жиналып ойын-сауық қ ұ рады.

Қ азақ тар да наурызды ә р жерде ә р тү рлі қ арсы алады. Атбасар жағ ында қ ысқ а сойғ ан соғ ымнан бір жақ сы малының басын сақ тап қ ойып, соны салып бір қ азан кө же пісіріп, қ арияларды шақ ырады. «Жаң а жылмен» десіп, олар бір-бірімен кө ріседі. Маң ғ ыстау уезінде мал сойып, ас таратады, ауыл-ауыл жиналып, бә йгі тігіп, ат шаптырады, алуан тү рлі ойындар ө ткізеді. Сырдария облысында жеті тү рлі дә м салып, ас пісіреді. Қ азанын толтырып, аспағ андар туралы «биыл бү йірі шық пайды екен» деген сө з таратады. Жеті келінін сү йген тозақ қ а бармайды деген ұ ғ ым-ырым шара бойынша шалдар келіндерін сү йіп жатады. Ал Ә улиеата уезінде бала кө тере алмай, баласы аяқ қ а тұ рмай жү рген келін-кепшіктер ұ ятты қ ариялармен, молдалармен кө ріседі.

«Осындай жө н-жосық, ә дет-салттың бә рін жастар білу керек, олардың пайдалысы қ айсы, зияндысы қ айсы екенін тү сініп, есітелерін ескеріп, тұ рмыс-тіршілікте сақ тап, ессіз дарақ ыларын ө мірден аластап, халық тың жаң а мазмұ нды, соны сипатты салт-дә стү рлермен байытып отыру жө н деп білді Сә дуақ ас. Біздің жоғ алып бара жатқ ан кө п ә дет-дағ дымызды, наурыз жө н-жосық тарын ә р жақ тан жинап, теріп, жазып шық са, қ андай игі іс болар еді» [23, 161], - деп, Темірбек Қ ожакеев қ аламгердің ең бегін ө те жоғ ары бағ алайды. Тек тарихы, салтымен ғ ана емес, тағ ылымымен де жастар бойына тә рбие ұ ялататын ырымдардың ел аузынан кетіп бара жатқ андығ ына кү йініш білдіреді. Осы тақ ырыпқ а қ атысты Сә дуақ ас Баймахановтың «Жастарды тә рбиелеудің қ аруы – ә дебиет» («Ақ жол» газеті, 14.05.1925) деген мақ аласының шық қ андығ ын айтып ө теді. Онда келешектің иесі де, қ ожасы да – жас, жасты баулып. болашақ қ а солар арқ ылы жетеміз дегенде таң даы сақ -сақ ететіндерді, бірақ соны қ алай жү зеге асырамыз, не арқ ылы, қ алай тә рбиелейміз дегенде тү к айта алмайтындарды сынғ а алды. Бұ л жерден қ аламгердің елінің келешегіне уайымдап, дидактикалық сарында жазғ ан мақ аласын кө пшілік қ ауымның пайдасына асады деп білеміз.

Темірбек Қ ожакеевтегі азаматтың асылдығ ының бір белгісі – жас жетті, қ айрат қ айтты деп отырып алмай, пайғ амбар жасынан асқ ан соң шабытты ү дете тү сіп, ә дебиет тарихы мен журналистика тарихын “ақ таң дақ тардан” аршып, ұ лттық санадағ ы дертке дауа іздегені дер едік. Оның соң ғ ы жазғ ан “Жыл қ ұ стары”, “Кө к сең гірлер”, “Сара сө здің сардарлары” т.б. ең бектерінің маң ызы ұ лтымыздың ар-ожданына айналғ ан арыстарымызды жұ ртымен қ айта қ ауыштырып, олардың шығ армашылығ ындағ ы ұ лтжандылық рухын ашуында. Ғ алым алаш қ айраткерлерінің кө рінгеннің кө зіне тү се бермейтін публицистикалық мақ алаларын архив қ ойнауларынан, қ олжазбалар қ орынан тірнектеп жиып, шаншыла оқ ып, кө з майын тауыса жү ріп жарық қ а шығ арды. Бар ғ ұ мырын ұ лтының кешегісі мен бү гінгісін, бары мен жоғ ын тү гендеуге арнағ ан аяулы ұ стаз-ғ алым ұ рпақ алдындағ ы борышын ө тегендей. Елім, жұ ртым деп жү ріп, жазық сыз жапа шеккен А.Байтұ рсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, Н.Тө реқ ұ лов, Б.Сү леев, Ә.Бірімжанов, Т.Рысқ ұ лов, С.Қ ожанов т.б. алаш ардақ тыларының ә руағ ы Темірбек Қ ожакеевке риза. Темекең ұ лылардың “ұ рпақ қ а хатын” сараптап-талғ ап, байыптап-бағ алап, тү сініп-талдап, бү тіндеп-тү гендеп, тө кпей-шашпай болашақ қ а аманаттады. Ғ алымғ а бұ дан артық бақ ыт бар ма, бақ бар ма?! Бұ л тұ рғ ыдан келгенде, Темекең ғ асырлық ғ ылымдағ ы қ ос буынның арасын жалғ ап тұ рғ ан алтын кө пір іспетті [19, 273].

Темірбек Қ ожакеевтегі азаматтың асылдығ ының бір белгісі – жас жетті, қ айрат қ айтты деп отырып алмай, пайғ амбар жасынан асқ ан соң шабытты ү дете тү сіп, ә дебиет тарихы мен журналистика тарихын «ақ таң дақ тардан» аршып, ұ лттық санадағ ы дертке дауа іздегені дер едік. Оның соң ғ ы жазғ ан «Жыл қ ұ стары», «Кө к сең гірлер», «Сара сө здің сардарлары» т.б. ең бектерінің маң ызы ұ лтымыздың ар-ожданына айналғ ан арыстарымызды жұ ртымен қ айта қ ауыштырып, олардың шығ армашылығ ындағ ы ұ лтжандылық рухын ашуында. Ғ алым алаш қ айраткерлерінің кө рінгеннің кө зіне тү се бермейтін пуб­лицистикалық мақ алаларын архив қ ой­науларынан, қ олжазбалар қ орынан тірнектеп жиып, шаншыла оқ ып, кө з майын тауыса жү ріп жарық қ а шығ арды. Бар ғ ұ мырын ұ лтының кешегісі мен бү гінгісін, бары мен жоғ ын тү гендеуге арнағ ан аяулы ағ а ұ рпақ алдындағ ы борышын ө тегендей. Елім, жұ ртым деп жү ріп, жазық сыз жапа шеккен А.Байтұ рсынов, М.Дулатов, Ж.Аймауытов, Н.Тө реқ ұ лов, Б.Сү леев, Ә.Бірімжанов, Т.Рысқ ұ лов, С.Қ ожанов т.б. алаш ардақ тыларының ә руағ ы Темірбек Қ ожакеевке риза. Темекең ұ лылардың «ұ рпақ қ а хатын» сараптап-талғ ап, байыптап-бағ алап, тү сініп-талдап, бү тіндеп-тү гендеп, тө кпей-шашпай болашақ қ а аманаттады. Ғ алымғ а бұ дан артық бақ ыт бар ма, бақ бар ма?! Бұ л тұ рғ ыдан келгенде, Темекең ғ асырлық ғ ылымдағ ы қ ос буынның арасын жалғ ап тұ рғ ан алтын кө пір іспетті.

Темірбек Қ ожакеұ лы келер жылы 90-ғ а толады. Ө мірден озғ анына 15 жылғ а жуық тады. Бұ л аралық та ғ алым-ұ стаздың есімін ұ рпақ жадында мә ң гі қ алдыру мақ сатында қ андай шаралар атқ арылды десек, 2004 жылы туғ ан жері Меркіден кө ше берілді. Ұ лы Медат «Тау тұ лғ алы Темағ а» жә не таң дамалы шығ армаларының 7 томдығ ын жарық қ а шығ арды. Қ азҰ У-дың журналистика факультетінде ғ алым атындағ ы аудитория ашылды. Сондай-ақ, студенттер мен жас ғ алымдардың дә стү рлі «Фараби ә лемі» халық аралық конференциясы кү ндері Т.Қ ожакеев оқ улары аясында ө тетін «Жас тілшілер» атты ғ ылыми форум екі жылдан бері ө ткізіліп келеді.

Биылғ ы 11 ақ панда Қ Р Ү кіметінің Мер­кідегі №39 мектеп-гимназияғ а Те­мірбек Қ ожакеев атын беру туралы №56 қ аулысы шық ты. Туғ ан жерінен лайық ты қ ұ рмет кө рсетілгенімен, ғ алым ө мірінің тең жартысын ө ткізген қ ала – Алматыда тұ рғ ан ү йіне тақ та орнату, кө ше атын беру кезек кү ттірмейді. Ө йт­кені, Т.Қ ожакеевтің елге ең бек сің ір­ген шә кірттері осы қ ұ рметке ие болып жат­қ анда, ұ стазының ұ мыт қ алуы қ ала ә кімдігіне сын.
Ғ алымның ө мірден талай теперіш кө ргені жасырын емес. 1986-87 жылдары жазық сыз жұ мыстан қ уылғ аны да баршағ а аян. Алайда, оны қ анша жерден жаман етіп кө рсетуге тырысқ анымен, қ иын-қ ыстау жылдары беделі жоғ арыламаса, тө мендеген жоқ. Қ айта абырой-айбыны одан сайын биіктей тү скенін за­мандастары мойындайды.

Мадет Қ ожакеев ә кесінің 90 жылдығ ына орай, гимназиядан мұ ражай ашып, оның алдына ә ке мү сінін орнату жә не жарық кө рмеген материалдарын, сондай-ақ, естелік кітап етіп шығ ару жоспары бар екенін, ә ке рухына қ андай қ ұ рмет кө рсетсе де, жарасатынын айтты. Артында қ алғ ан ұ л-қ ызы ө мірден ө з орындарын тапты. Ата жолын қ уып, ғ ылымды мақ сат еткен немерелері Диас Қ азҰ У-да магистрант, ал, Елдар С.Асфендияров атындағ ы
Қ азҰ МУ-дың докторанты. Қ ыздары Шырын мен Лә ззат ғ ылым докторлары. Артында ізін басқ ан ұ рпағ ы бар. Ол халқ ына мә ң гілік мұ ра қ алдырды.

Сө з басында Темірбек Қ ожакеев кім деген едік, ол кісі туралы айтқ андар мен жазғ андарды ө зімізше саралап кө рдік. Сондық тан, ел есінде ұ лтжанды азамат ретінде мық тап орнық қ ан Темірбек Қ о­жакеев жайлы жазбамызды оны мық шегеге тең еген академик Зейнолла Қ аб­доловтың сө зімен тү йіндегенді жө н са­надық. «…Қ ысқ асы, Темірбек деген бір мық шеге! Дү ниенің қ аны қ ашқ ан, қ аусағ ан, қ аң ырағ ан жерін қ ағ ып-қ ағ ып жіберіп, қ алпына келтіру ү шін осындай адамдардан шеге жасар ма еді». Иә, парасат пен пайымды тең таразылап, бар қ абілет-қ арымын шә кірт тә рбиесіне арнап, білім-ғ ылым атты тең ізде ізгіліктің кемесімен жү зе білген білікті ұ стаз, бірегей ғ алым Темірбек Қ ожакеевтей тә рбие тарланының жанкешті ең бегіне, ұ лы айтқ андай, қ андай қ ұ рмет жасасақ та жарасады [38, 8].

Қ азақ сатирасының тарихы жә не оның дамуы, қ алыптасу барысы туралы филология ғ ылымдарының докторы, профессор Темірбек Қ ожакеев бір емес, бірнеше монография жазды.

Темірбек Қ ожакеұ лы – ғ ылымда ө з кең істігін, ө з аспанын ө з қ олымен, ө з ең бегімен, талант-танымымен жасағ ан ғ алым. Сатиратану ғ ылымының негізін қ алап, дамытқ ан, оны біртұ тас ә лемге айналдырғ ан ғ алымның ө мірі мен ең бегі қ ұ рметке де, қ ұ рметтеуге де лайық ты. Ғ алым ізденістерінің кең істігіне тә н басты қ асиет – терең дік. Мә дени-ә леуметтік маң ызы мен мә ні зор ірі ғ ылыми проблеманы зерттеп, нә тижесінде тұ тас бір бағ ыт, ерекше ә лем ашқ ан ғ ұ ламаның ө мірі мен шығ армашылығ ында терең дік те, биіктік те бар.

«Жақ сының аты ө лмейді, ғ алымның хаты ө лмейді» деген осы шығ ар, рухани кең істігімізге елеулі ең бек сің іріп, «артымда мал қ алғ анша, тал қ алсын» деген ұ станыммен ө мір сү рген қ азақ тың аяулы азаматтарының бірі Темірбек Қ ожакеев аса талантты ұ стаз болатын. Ұ лттың тазалығ ы, қ азақ тың ділі, тілі, ұ рпақ тың тә рбиесі секілді абыройлы міндет жолында ол кісінің сің ірген ең бегі мен артына қ алдырғ ан ө негелі істері орасан. Темірбек Қ ожакеев Қ азақ стан журналисттерінің бірнеше буынына ө мірлік жолдама беріп, қ анат қ ақ тырғ ан, тә рбие берген талантты ұ стаз. Мың дағ ан журналист кадрларын даярлауғ а ат салысып, қ азақ елінің баспасө з ісін дамытуғ а орасан зор ү лес қ осқ ан профессор жайлы тү леп ұ шып, ө ркен жайғ ан шә кірттерінің қ ай-қ айсысы болсын, алдымен оның қ атаң мінезін, талапшылдығ ын ауызғ а алады.

Қ орыта айтқ анда, филология ғ ылымдарының докторы, профессор, ұ лағ атты ұ стаз Темірбек Қ ожакеевтің сатиралық жанрды тү бегейлі зерттеп, нақ ышына келтіріп берген ең бектері кү лкімен ә шкерелеу ө нерінің тарихын, теориясы мен тә жірибесін, топталу мен жіктелу жү йесін алғ аш рет арнайы сө з еткен қ омақ ты дү ниелер деп білеміз.