Минералдық тыңайтқыштың енгiзу тәсiлдерi және оған қойылатын агротеxникалық талаптар

Минералдық тың айтқ ышты енгiзуiнiң мерзiмiн жә не тә сiлiн анық тағ анда ө сiмдiктiң ө суiнiнiң жә не дамуының толық кезең iнде ең жоғ арғ ы ө нiм алу ү шiн ө сiмдiктi оң тайлы қ орек мө лшерiмен қ амтамасыз ету керек.

Минералдық тың айтқ ыштарды ө сiмдiктiң (15-25 см) тамырлы жү йесiнiң белсендi қ ызметiнiң зонасында ылғ алды қ абатында болатындай етiп енгiзу қ ажет. Ал егер тың айтқ ышты жеткiлiксiз мө лшерде (0-5 см) ара жерде енгiзiлетiн болса, онда жауынның немесе суғ арусыз тың айтқ ыш топырақ тың беткi бетiнде қ алып қ ойады да, кү ткен нә тиже бермейдi.

Сонымен қ атар, топырақ қ а енгiзiлген минералды тың айтқ ыш енгiзiлген жерде қ алады жә не де ә р тү рлi бағ ытта жылжи алады. Тың айтқ ыштың қ оректiк заттары топырақ та ылғ алдың жылжуымен байланысты. Ал бұ л ө з кезегiнде топырақ тың қ асиетiне жә не тың айтқ аштың табиғ атына байланысты. Ауыр балшық ты жә не саздақ жерлерде кiшi қ ұ мды жерге қ арағ анда ақ ырын жылжиды. Сондық тан, қ оректiк элементтердiң шайылуы тамырдың орналасқ ан қ абатында жоғ ары.

Ескере келе, тың айтқ ышты қ ұ мды жерге қ арағ анда балшық ты жерлерге анық талғ ан ең жоғ арғ ы дозасын сирегiрек енгiзедi. Жең iл топырақ ты жиiрек тың айтады, бiрақ аз мө лшердегi дозаменен. Яғ ни, балшық ты жерлерге тың айтқ ыштың барлық дозасын бiр дегенде бередi, ал қ ұ мды жерде тың айтқ ыштың мө лшерiн екi-ү шке бө лiп бередi

Минреалды тың айтқ ыштарды ө здерiнiң нә рлi элементiнiң қ озғ алшық тығ ының дә режесiн бес топқ а бө луге болады: бiрiншi - суда ерiмейтiн; екiншi - фосфорлық, суда ерiгiш; ү шiншi - калийлық; тө ртiншi - азотты аммонилы жә не бесiншi - азотты нитратты.

Суда ерiмейтiн тың айтқ ыштар жерде iс жү зiнде енгiзiлген орнынан қ озғ алмайды, жердi келесi ө ң дегенше дейiн енгiзiлген жерiнде қ алады. Ерiгiш тың айтқ ыштардың iшiнде фосфорлық тың айтқ ыштың (1-1, 5 см грануладан) фосфоры ерiгiштiгi кемiрек. Нитратты тың айтқ ыштың (нитраттың ионы тү рiнде, топырақ тың бө лшегiмен ұ сталынбайды) азоты ең қ озғ алғ ыш. Осының барлығ ын тың айтқ ыштың қ олданысының ә дiс-айласының талғ амында ескеру қ ажет.

Минералдық тың айтқ ыштың енгiзуiнiң мерзiмдерiн келесiдей бө ледi:

-негiзгi (егiнге дейiн);

-егiн кезiнде;

-егiннен кейiн (ө сiмдiктiң вегетациялық ө суi кезiнде тамырының тү бiне немесе ү стiнен шашыратып);

Тың айтқ ыштың енгiзуiнiң ә дiс-айлалары:

-шашыратып (топырақ тың беткi бетiне немесе белгiлi бiр терең дiкке енгiзiп);

-жергiлiктi (таспалардың (арнаулы саймандармен) шұ ң қ ырғ а, қ атарларғ а немесе ұ яларғ а егiс кезiнде жә не егiннен кейiн отырысқ а жә не тамырды қ оректендiруге).

Тың айтқ ыштың негiзгi мө лшерiнiң нә рi ө сiмдiктiң ө суiнiң жә не дамудың барлық кезiн қ амсыздандырады. Оны кү здiгү нi немесе жазғ ытұ ры топырақ тың жә не климаттық шарттарғ а байланысты енгiзедi, сонымен қ атар қ олданылатын ө сiмдiк пен тың айтқ ыштың ерекшелерiне байланысты. Ара сапа негiзгi тың айтқ ыштың (нә рлi заттардың) ү лкен бө лiгi ө сiмдiктерге қ ажеттi ортақ мө лшерiнен енгiзiледi.

Егiн кезiнде енгiзiлетiн тың айтқ ыш тұ қ ымды сепкен кезде немесе кө шеттi отырғ ызғ ан кезде жас ө сiмдiктiң қ атал шарттарғ а мық ты тамырлы жү йесi топырақ фосфорын сiң iруi тө мен болғ анда орнығ уына кө мектеседi. Ә ншейiн тың айтқ ыштың ең тө мен дозасын топырақ та қ оректiк заттардың концентрациясын мө лшерде ұ стау ү шiн пайдаланады. Қ оректiк заттардың кө п болуы дә ннiң ө нiп шығ уына жә не ө сiмдiктiң ө суiне жә не дамуына керi ә серiн тигiзедi. Егiн кезiнде тың айтқ ыш ретiнде ә детте суперфосфатты немесе аммофосты қ олданады.

Егiннен кейiн қ оректендiру ө сiмдiктiң дамуының тағ айынды кездерiнде қ ооректенуiн жоғ арылату ү шiн нә рiн оның немесе ә лдеқ андай микроэлементтiң жетiспеушiлiгiн жою ү шiн қ олданылады.

Егiннен кейiн қ оректендiру ортақ жағ дайлары:

тамырды қ оректендiру - тың айтқ ышты ө сiмдiктiң тамырлы жү йесiне жақ ын орналастыру (суда жақ сы еритiн тың айтқ ыштар пайдаланылады);

тамырлы емес қ оректендiру-ө сiмдiктiң ү стiнен себу ү шiн ә лсiз тың айтқ ыштың аз концентрациясын қ олданып (тә ртiп ретiнде, 1 % аз), жапырақ тың кү йуiн болдырмайды (суда жақ сы еритiн тың айтқ ыштар пайдаланылады).

Минералды тың айтқ ышты дайындауғ а жә не енгiзуге агротеxникалық шарттар талап етiледi. Минералдық тың айтқ ыштарды бекiтiлген агротеxникалық мерзiмiнде анық талғ ан норманы сақ тай отырып енгiзу қ ажет. Анық талғ ан нормасынан ауытқ уына рұ қ сат етiледi. Тың айтқ ышты ортадан тепкiш машиналармен бө лiп ашуының ауытқ уы рұ қ сат етiледi. Машинаның жұ мыс органдарының дұ рыс жұ мыс iстеуi ү шiн топырақ қ а енгiзуге дайын тың айтқ ыштардың ылғ алдылығ ы нормативке сә йкес болуы керек жә не де берiлген дең гейден аспау керек: ұ нтақ талғ ан суперфосфат-15 , тү йiршiктелген суперфосфат-5 , фосфорит ұ ны-3 , натрий селитрасы жә не калий тұ зы-2 , аммиак селитрасы-1, 5 , xлорлы калий-1, 2 . Агрегат алым енi жү рiсiнiң арасында саң ылау қ алуына рұ қ сат етiлмейдi, ал бiр жерге қ айта себу 5 -дан аз рұ қ сат етiлген. Жабысып қ алғ ан тың айтқ ышты қ олданар алдында ү гiту қ ажет. Ү гiтiлгеннен кейiн бө лшенiнiң мө лшерi 5 мм-ден аспауы керек, ал 1 мм-ден кiшi 6 -дан аспауы керек. Тың айтқ ыштарды араластырғ ан кезде компоненттердiң ылғ алдылығ ы стандарттан 25 аспауы қ ажет. Араласқ ан қ оректiк элементтердiң қ атынасы орташа қ атынастан аспауы қ ажет. Тың айтқ ышты алым енiне бiрқ алыпсыз себу рұ қ сат етiледi.