Себушi қондырғылардың конструкцияларына шолу

Тың айтқ ыш сепкiштердiң негiзгi жұ мыс бө лiгi себушiлер. Қ ұ ралдарда шынжырлы, табақ шалы, барабанды, делегейлi себушiлер орнатылады. Бұ лардан тү скен тың айтқ ыштың бiрқ алыпсыздығ ы 15% аспауы қ ажет.

Себушiлер меxаникалық, пневмомеxаникалық жә не электро-меxаникалық болып бө лiнедi.

Минералдық тың айтқ ыштарды себуге арналғ ан себушiлердiң жиі таралғ ан тү рi меxаникалық себушiлер: тiстi-шарғ ылы, науалы–шарғ ылы, тарелкалы-делегейлi, қ ырғ ыш-тарелкалы, делегейлi, тасымалдаушы, конвейерлi жә не шнектi.

Тiстi-шарғ ылы жә не науалы-шарғ ылы тың айтқ ыш себушiлер дә н жә не дә н-шө п сепкiштерiнде де орнатылады. Оның iшiнде тiстi-шарғ ылы себушi СЗ маркалы дә н-тың айтқ ыш сепкiшiнде жә не оның модификацияларында қ олданылады. Осы себушi Канаданың " Моррис" фирмасының М 620 маркалы дә н-тың айтқ ыш сепкiшiнде де қ олданылады.

Себушi қ ораптан 3 (1.12-сурет), шарғ ыдан 6, жетекшi бiлiктен 2 жә не қ озғ алмалы тү птен 4, бiлiкке бекiтiлген топтық ақ тарғ ыш меxанизмiнен 5 тұ рады. СЗ маркалы сепкiштерiнде шарғ ының тiстерi екi қ атарғ а орналасқ ан. Ал, М 620 сепкiшiнде бiркелкi себудi жоғ арлату ү шiн шарғ ының тiстерi сегiз қ атарғ а орналастырғ ан. Тың айтқ ыш жә шiгiнде, шарғ ының алдында терезе 7 орналасқ ан жә не терезенi қ алқ анмен 1 жабады.

Тың айтқ ыш жә шiктен ө з ағ ысымен қ орапқ а тү седi. Тiстi-шарғ ы айналып, тың айтқ ышты тiстер арқ ылы тү птен қ ырып, тү тiкшеге бағ ыттайды. Ақ тарғ ыш меxанизмiнiң тұ тқ асын бұ рау арқ ылы, себушiнi тың айтқ ыштан босатады жә не тiстi-шарғ ымен тү птiң арасындағ ы саң ылауды реттейдi. Саң ылаудың ө лшемi тың айтқ ыштың физикалық -меxаникалық қ асиетiмен тү йiршiктердiң ө лшемiне байланысты реттеледi. Себу мө лшерi шарғ ының айналу жиiлiгiмен қ алқ анды 1 реттеуiне байланысты [15].

Науалы - шарғ ылы себушi жү герi отырғ ызатын СПЧ-6 М жә не СПЧ-8 М сепкiштерiнде орнатылады. Оның қ ұ рылысы алюминийден жасалғ ан қ ораптан 9 (1.13-сурет), шнектiк тү тiкшесi бар бiлiктен 7 жә не себу шарғ ысының бiлiгiнен 3 тұ рады. Қ орапқ а 9 жә шiк пен шарғ ыдан шық қ ан тың айтқ ышты терезе 4 арқ ылы тү тiкшаге бағ ыттайтын капронды тү тiкше 2 бекiтiлген. Себушiден тың айтқ ыш қ алдығ ын тазалау ү шiн люк бар, ол ақ пақ пен 10 жабылады, қ ақ пақ шарнир 8 арқ ылы бекiген.

Қ орапқ а жә шiк 6 пен қ ақ пақ 5 қ олданылады жә не қ орапта болат кронштейн 1 бар, сол арқ ылы себушi сепкiштiң рамасына бекiтiледi. Шарғ ының бiлiгi 3 жә не шнектi араластырғ ыш бiлiгi 7, шынжырлы берiлiс 11 арқ ылы жалғ анғ ан.

Себушiнiң жұ мыс тә ртiбi келесiндей. Себушiнiң бiлiктерiне айналу берiлiсi берiлгенде, шарғ ы сағ ат тiлiне керi айналып ө зiнiң науаларымен тың айтқ ышты қ амтып, жә шiктен тү тiкке тү сiредi. Араластырғ ыш жә шiктен тың айтқ ышты ортағ а қ арай итерiп, шарғ ының науаларына қ арай бағ ыттайды [16].

Бұ л себушiнiң кемшiлiгі олардың ә мбебапсыз емес болуы жә не аммиак селитрасы, араласқ ан тың айтқ ыштарды себе алмауы, себебi олар науалы шарғ ының жұ мыс бетiне жабысып, себудi тоқ татуғ а ә келiп соқ тырады [17].

1-қ алқ ан; 2-бiлiк; 3-қ орап; 4-тү п; 5-атқ арғ ыш меxанизм;

6-шарғ ы; 7-терезе.

1.12 сурет – Тiстi-шарғ ылы себушi

Тарелкалы себушiлер делегейлi, қ ырғ ыш, табаншалы болып келедi. Олар себу жә не отырғ ызу машиналарында, жазық тiлгiштерде, кө п қ атарлы ө сiмдiк қ оректендiргiштерде, тү йiршiктелген жә не ұ нтақ тә рiздес минералды тың айтқ ыштарды жалпылай енгiзуде қ олданылады. Тарелкалы-делегейлi себушi тың айтқ ыш тұ ратын жә шiктен 1 (1.14 сурет), тарелкадан 3, жетекшi бiлiкке 6 бекiтiлген екi делегейлi лақ тырғ ыштан 8 жә не бө лгiш тү тiкшеден 7, қ орап пен қ алқ аншадан 4, реттегiш тұ тқ адан 2 тұ рады. Тарелканың бiр жартысы жә шiктiң астында ал, екiншi жартысы жә шiктен шығ ың қ ы орналасқ ан. Делегейлi лақ тырғ ыш тарелканың қ абырғ асына қ атынасты 1 мм саң ылауда бір-біріне қ арама-қ арсы орналасқ ан. Екеуiнiң арасына қ ырғ ыш-бағ ыттағ ыш 5 қ олданылады.

Жә шiктен тың айтқ ыш тарелканың тү бiмен қ ақ пақ тың арасындағ ы саң ылауғ а тү сiредi. Айналғ ан лақ тырғ ыш екi бө лiкпен тың айтқ ышты бө лгiш тү тiкшеге бағ ытталады [18].

1-кронштейн; 2-тү тiкше; 3-шарғ ының бiлiгi; 4-терезе; 5-қ ақ пақ; 6-жә шiк;

7-шнек бiлiгi; 8-шарнир; 9-қ орап; 10-қ ақ пақ; 11-шынжырлы берiлiс.

1.13 сурет – СПЧ – 6М сепкiшiнiң науалы-шарғ ылы себушiсi

Тарелкалы-қ ырғ ышты себушi (1.15 сурет) мақ та, жү герi сыдыра жыртқ ыштарында, ө сiмдiк қ оректендiргiштерде жә не сепкiштерiнде қ олданылады. Тың айтқ ыш жә шiгiнiң 6 тү бiнiң қ ызметiн тарелка 3 атқ арады жә не конусқ а тә ж (венец) 5 қ олданылады. Тарелкамен жә шiк тү бiнiң арасында цилиндрлiк реттегiш 1 жә не шең бер саң ылау бар. Одан тың айтқ ышты тарелка алып шығ ады жә не қ ырғ ышқ а 2 жеткiзедi. Жиналғ ан тың айтқ ыштар тарелканың қ ырымен тү тiкшеге 4 барады. Машинаны тасымалдау жағ дайына келтiргенде себушiлер автоматты тү рде тоқ тайды.

Делегейлi себушi тү йiршiктелген жә не ұ нтақ тә рiздес минералды тың айтқ ыштарды кө п қ атарғ а енгiзуге қ олданылады. Оның iшiнде делегейлi- қ ырғ ышты тың айтқ ыш себушi АТД-2. Ол ө сiмдiк сепкiштерiнде, айдалатын егiстер сепкiштерiнде - жү герi, кү нбағ ыс, бақ ша дақ ылдарында жә не ө сiмдiк қ оректендiргiш сыдыра жыртқ ыштарда, терең қ опсытқ ыш тың айтушы ГУН-4 жә не 2 КПГ-2, 2 машиналарында қ олданылады [19].

1-жә шiк; 2-реттегiш тұ тқ а; 3-тарелка; 4-қ алқ анша; 5-қ ырғ ыш-бағ ыттағ ыш;

6- бiлiк; 7- тү тiкше; 8- делегейлi лақ тырғ ыш.

1.14 сурет – Тарелкалы-делегейлi себушi

1-цилиндрлiк реттегiш; 2-қ ырғ ыш; 3-тарелка; 4-тү тiкше;

5-конустық тә ж; 6-жә шiк

1.15 сурет – Тарелкалы қ ырғ ышты себушi

Бұ л себушiнiң конструкциясына тың айтқ ыш жә шiгi (1.16 сурет), себушi делегей 4, араластырғ ыш 6, себу мө лшерiн реттегiш, тың айтқ ыш дең гейiн кө рсеткiш 10, берiлiс меxанизмi жә не бағ ыттағ ыш тү тiкше 7, қ алқ анша 2, тың айтқ ыштың ө зi себiлуiн болдырмайтын терезе болады. Терезеге бағ ыттағ ыш қ ырғ ыштар 8 бекiтiлген. Тың айтқ ыш жә шiгiне бө тен заттар тү сiп, себушiнiң бұ зылуын болдырмау ү шiн муфта 5 қ олданылады. Араластырғ ыш саусақ тары қ ырғ ыш-бағ ытаушының ү стiң гi жағ ынан жә не қ алқ анның астың ғ ы жағ ынан себу терезесiне, қ ырғ ышқ а, қ алқ анғ а жабысқ ан тың айтқ ышты тазалап ө тедi. Араластырғ ыштың жоғ арғ ы саусағ ы 9 кү мбез (свод) болудан сақ тайды. Тың айтқ ыштың дең гейiн кө рсету, жә шiктегi тың айтқ ыштың мө лшерiн жә не биiктiк бойынша тың айтқ ыш қ абатын тегiстеп тұ рады. Себу мө лшерi тұ тқ а 3 арқ ылы реттеледi.

Тарелкалы жә не делегейлi себушiнің жұ мыс сапасы делегейдiң айналу жылдамдығ ына, бө лiктердiң ө лшемiне жә не себу терезесiнiң кө лемiне байланысты [20].

Осы себушiлердiң кемшiлiктерi – дү ркiн-дү ркiн себуi, тү йiршiктелген аз сусымалы тың айтқ ыштарды себуге жарамсыздығ ы [21].

1-жә шiк; 2-қ алқ анша; 3-жапқ ыш тұ тқ а; 4-делегей; 5-муфта; 6-араластырғ ыш; 7-тү тiкше; 8-қ ырғ ыш; 9-қ ырғ ыш саусақ тары; 10-дең гей кө рсеткiш

1.16 сурет – Делегейлi-қ ырғ ышты тың айтқ ыш себушi

Тасымалдаушы жә не конвейерлi себушiлер минералды, органикалық тың айтқ ыштарды жә не олардың қ оспасын жалпы тү рде енгiзуге дайындалғ ан. Бұ л себушiлерге жататындар шынжырлы-тү тiктi, шынжырлы-қ ырғ ышты жә не таспалы тасымалдаушылар болады.

Конвейерлi себушiнiң (1.17 сурет) қ ұ рылысы прицептен 5, прицептiң тү бi қ ызметiн атқ аратын екi таспалы тасымалдаушыдан 1 қ алқ аннан 2, тү тiкшелерден 4 жә не пневможетектен 3 тұ рады. Тың айтқ ыштың тө менгі қ абаты прицептiң секцияларынан тү тiкшелерге ауа ағ ыны арқ ылы сепкiштiң немесе жазық тiлгiштiң жұ мыс органдарына жеткiзiледi. Тың айтқ ыштардың себу мө лшерi рычагті реттеу арқ ылы қ ол жеткiзуге болады. Зерттеу жұ мысының нә тижесi бойынша, таспалы себушiнiң жұ мыс жылдамдығ ы 0, 3 м/с-ке дейiн, жетекке қ арағ анда таспаның кө лбеулiк бұ рышы 40° + 70°, ал жұ мыс сапасы лентаның ұ зындығ ына жә не прицептегi тың айтқ ыштың мө лшерiне байланысты [42].

Ылғ алды тың айтқ ыш себуге арналғ ан себушi (1.18 сурет), қ ондырғ ы бункерден 1, бө лiктерге бө лiнген қ оршаудан 2 тұ рады. Бункердiң тө менгі жағ ында барабан 3 орналасқ ан. Барабанғ а науа тә рiздi жасалғ ан эластикалық таспа орнатылғ ан. Барабанның жасаушысы бойына орналасқ ан науағ а 4, эластикалық таспа кiрiп шығ ады. Барабанның iшiндегi бiлiкке ролик 6 бекiтiлген [21, 23].

1-тасымалдаушы; 2-қ алқ ан; 3-жетек; 4-тү тiкше; 5-жә шiк.

1.17 сурет – Конвейерлiк себушi

Бұ л себушiнiң кемшiлiгi – қ ұ рылымдық қ ұ рылысының кү рделiлiгi, шарғ ыны жиi ауыстыру қ ажеттiлiгi.

Украинаның ғ ылыми-зерттеу институты ұ сынғ ан себушi (1.19 сурет), қ ондырғ ы қ ораптан 1, қ абырғ адан 2, терезеден 3 жә не тү птен 4 тұ рады. Тү птiң 4 астында бiлiкке 5 тiстi-шарғ ы бекiтiлген. Шарғ ығ а 6 тiрек 7 арқ ылы тiстер 8, шарғ ының жасауышы бойына цилиндрлiк бет жасап жә не саң ылау 9 қ алдырып орналасқ ан. Тiректiң қ ырлары ү шкiр болып жасалынғ ан. Саң ылауғ а 9 тазалағ ыш 10 енедi жә не тазалағ ыш бекiту элементi 11 арқ ылы ұ стағ ыш 12 екеуi бiр-бiрiмен жалғ асқ ан. Тiстер 8 жә не тазалағ ыш 10 серiппелi материалдан жасалынғ ан. Шарғ ының тiстерi ә р тү рлi формада жасалуы мү мкiн. Кiшi немесе орта мө лшерде тың айтқ ышты сепкенде (400 кг/га), олар Г- тә рiздi формада, ал ү лкен мө лшерде себетiн сепкiштерде тiстер Т – тә рiздi пішінде болады.

Себушiнiң жұ мыс тә ртiбi келесiдей. Тың айтқ ыш корпусқ а шығ ару терезесi 3 арқ ылы жеткiзiледi жә не шарғ ының тiстерi тың айтқ ышты тү бi 4 арқ ылы тың айтқ ыш тү тiкшесiне бағ ыттайды [24]. Жұ мыс iстеу барысында тазалағ ыш 10 тiстi-шарғ ығ а жабысқ ан тың айтқ ыштарды тазалап тұ рады.

Бұ л себушiнiң кемшiлiгi – қ ұ рылысының кү рделілігі жә не металл сыйымды-лығ ының кө птiгi.

1-жә шiк; 2-қ оршау; 3-барабан; 4-науаша; 5-лента; 6-ролик.

1.18 сурет – Ылғ алды тың айтқ ыш себуге арналғ ан себушi

Қ алақ ты себушi (1.20 сурет) қ ондырғ ының қ ұ рылысы қ ораптан 1, бiлiктен 2, шарғ ыдан 3 жә не шарғ ының астында бекiтiлген қ ылшық ты делегейден 4 тұ рады. Шарғ ығ а 3 радиальдық ойық 5 жасалғ ан жә не оғ ан ешқ андай кедергiсiз кiрiп шығ атын қ алақ 6 орналасқ ан. Сепкiш қ озғ алғ анда бiлiк пен катушкалы берiлiс меxанизмi арқ ылы iске қ осылады. Шарғ ы айналып ойық тағ ы қ алақ тарды қ озғ алысқ а келтiредi. Кемшiлiктерi – кептелiнуi салдарынан себушiнiң жұ мыс процессінің бұ зылуы жә не металл сыйымдылығ ының кө птiгi [25, 26].

Бұ л себушiнiң артық шылығ ы шарғ ыдағ ы қ алақ тарғ а жабысқ ан ылғ алды тың айтқ ыштан ө здiгiнен тазалануы. Ал кемшiлiгi – ойық тар тың айтқ ышқ а кептелiп, себу ү рдiсiнiң тоқ тауы.

Украинаның ғ ылыми-зерттеу институты ұ сынғ ан себушi (1.19 сурет), қ ондырғ ы қ ораптан 1, қ абырғ адан 2, терезеден 3 жә не тү птен 4 тұ рады. Тү птiң 4 астында бiлiкке 5 тiстi-шарғ ы бекiтiлген. Шарғ ығ а 6 тiрек 7 арқ ылы тiстер 8, шарғ ының жасауышы бойына цилиндрлiк бет жасап жә не саң ылау 9 қ алдырып орналасқ ан. Тiректiң қ ырлары ү шкiр болып жасалынғ ан. Саң ылауғ а 9 тазалағ ыш 10 енедi жә не тазалағ ыш бекiту элементi 11 арқ ылы ұ стағ ыш 12 екеуi бiр-бiрiмен жалғ асқ ан. Тiректiң қ ырлары ү шкiр болып жасалынғ ан. Саң ылауғ а 9 тазалағ ыш 10 енедi жә не тазалағ ыш бекiту элементi 11 арқ ылы ұ стағ ыш 12 екеуi бiр-бiрiмен жалғ асқ ан. Тiстер 8 жә не тазалағ ыш 10 серiппелi материалдан жасалынғ ан. Шарғ ының тiстерi ә р тү рлi формада жасалуы мү мкiн. Кiшi немесе орта мө лшерде тың айтқ ышты сепкенде (400 кг/га), олар Г- тә рiздi формада, ал ү лкен мө лшерде себетiн сепкiштерде тiстер Т – тә рiздi пішінде болады.

1-қ орап; 2-қ абырғ а; 3-терезе; 4-тү п; 5-бiлiк; 6-шарғ ы; 7-тiрек; 8-тiстер;

9-саң ылау; 10-тазалағ ыш; 11-бекiткiш; 12-ұ стағ ыш.

1.19 сурет – Украинаның ғ ылыми-зерттеу институты ұ сынғ ан себушi

1-қ орап; 2-бiлiк; 3-шарғ ы; 4-қ ылшық ты делегей; 5-ойық; 6-қ алақ.

1.20 сурет – Қ алақ ты себушi

Кировоград ауыл шаруашылық машина жасау институты шығ арғ ан тың айтқ ыш себушi (1.21 сурет) жә шiктен 2, қ ораптан 1, қ ақ пақ тан 3, тү птен 4, тiстерден 5 жә не делегей тә рiздi жасалғ ан себу элементтiнен 6 тұ рады. Себу элементi тiстердiң 8 кө меiмен бiлiкке 7 бекiтiлген. Себу мө лшерiн реттеудi 9, 10 чашкалар атқ арады. Олар айналмалы профильдi жұ дырық шалар тү рiнде орындалғ ан жә не кинематикалық тү рде 11 реттегiшпен жалғ анғ ан. Себушiге кiретiн жұ дырық шалардың бас беттерi оларғ а тың айтқ ыштардың жабыспауын болдырмау ү шiн қ исық логарифмдiк спираль тә рiздi орындалғ ан [27].

Бұ л себушiнiң кемшiлiгi – қ ұ рылымының кү рделiлiгi жә не жұ мыс тұ рақ сыздығ ы.

Бү кiл одақ тық ауыл шаруашылығ ын электрлендiру ғ ылыми-зерттеу институты шығ арғ ан дiрiлдi себушi (1.22 сурет) қ ораптан 1, вертикальды қ абырғ адан 2, терезе арқ ылы ө ткен шарғ ыдан 3 жә не тiстерден 4 тұ рады.

1-қ орап; 2-жә шiк; 3-қ ақ пақ; 4-тү п; 5-тiстер; 6-делегейлi себушi;

7-бiлiк; 8-бекiткiш; 9, 10-чашкалар; 11-реттегiш; 12-делегей.

1.21 сурет – Кировоград ауыл шаруашылық машина жасау институты

шығ арғ ан тың айтқ ыш себушi

1-қ орап; 2-қ абырғ а; 3-шарғ ы; 4-тiстер; 5-сақ ине; 6-ө зекше; 7-орам;

8-тө лке; 9-бiлiк; 10-бекiткiш; 11-жұ лдызша.

1.22 сурет – Бү кiл одақ тық ауыл шаруашылығ ын электрлендiру

ғ ылыми-зерттеу институты ұ сынғ ан дiрiлдi себушi

Шарғ ығ а 3 ферромагниттiк материалдан шық қ ан сақ ина 5 қ атаң бекiтiлген жә не цилиндрлiк формалы сақ ина ө зекшенiң 6 iшiне кiредi. Орам 7 корпусқ а

1 қ абырғ алардың 2 кө мегiмен бекiтiлiп, оғ ан бiлiк 9 қ олданылады. Ылғ алды тың айтқ ышты сепкен кезде орамғ а 7 кернеу берiлiп, шарғ ы 3 жә не сақ ина 5 ө зекше 6 арқ ылы серпiмдi элементтерге тоқ келiп, ол дiрiлдейдi жә не шарғ ы бастапқ ы жағ дайғ а келiп, оның тазалануына ә келедi [28].

Дiрiлдi себушi (1.23 сурет). Сусымалы жә не сусымайтын тың айтқ ыштар дiрiлдiң ә серiнен бiркелкi, тұ рақ ты себiледi. Бұ л себушiнi зерттеуге ү лкен кө ң iл бө лгендер Кудрявцев Н.Е., Антонов Н.В., Настенко П.Н., Сегеды Н.В. [29, 30, 31, 32, 33].

Дiрiлдi себушiнiң кемшiлiктерiне мыналарды жатқ ызуғ а болады:

- кiшкентай тү йiршiктi сусымалы тың айтқ ыштарды тиiстi мө лшермен себе алмайды;

- барлық қ оректендiргiштер тың айтқ ыш ағ ынын шоғ ырлап, оны бiр тү тiкшеге бағ ыттайды.

АҚ Ш-тың " Jоhr Dееrе" мен " Kinsа" фирмаларының М 700 сепкiшiнiң себушiсiнiң (1.24 сурет) жұ мыс iстеуi АТП-2 себушiсiне ұ қ сас. Бiрақ та жұ мыс органның сапасын кө теру ү шiн бiлiкке қ ұ йылғ ан шнек 5 жә не 6 орнатылғ ан. Шнектiң диаметрi жә шiктiң ортасына қ арай кiшiрейедi [31, 34].

Бұ л себушiнiң кемшiлiгi – энергияның меншiктi шығ ынының кө птiгi, тың айтқ ыштың кө п ұ нтақ талуы жә не себу материалының ү здiк-ү здiк таратылуы.

Тың айтқ ышты бұ л ә дiспен тасымалдауда, жә шiктiң iшiндегi тың айтқ ыш ұ нтақ талып, сусымалығ ын жоғ алтады [35, 36, 37].

1- жә шiк; 2- конусты себушi; 3- бiлiк; 4-қ арама-қ арсы орналасқ ан орам; 5- мө лшерлегiш; 6- жапқ ыш; 7- пластина; 8- қ алқ ан.

1.23 сурет – Горизонтал орналасқ ан шнектi мө лшерлегiш

1- жә шiк; 2- қ ақ пақ; 3, 4- жабу меxанизмi; 5, 6- шнектер; 7- тү тiкше; 8- бiлiк.

1.24 сурет – М 700 сепкiшiндегi себушi

1.7 Қ ойылғ ан мақ сатқ а жету ү шiн шешiлетiн зерттеу мiндеттерi:

1. Минералды тың айтқ ыштарды себуге арналғ ан дiрiлдi себушiнiң конструкциясын негiздеп, оның параметрлерiнiң арасындағ ы негiзгi жолдарын конструкциялық негiздеу арқ ылы анық тау;

2. Ұ сынылғ ан себушiнiң конструкциялық жә не теxнологиялық параметр-лерiнiң негiзгi байланыстарын эксперименттiк тү рде анық тау арқ ылы себушiнiң жұ мыс iстеу қ абiлеттiлiгiн жә не жұ мыс сапасын тексеру;

3. Себушiнi сериялы себушiмен салыстыра отырып, салыстырмалық сипаттамаларын анық тау;

4. Себушiнiң теxникалық -экономикалық кө рсеткiштерiн анық тау.