I.2 Ақша- несие саясатының 2007-2009 жылдарға арналған негізгі бағыттары

2006 жылы инфляциялық қ ысымның кү шею ү рдісі жалғ асты. Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігінің ресми деректері бойынша 2006 жылы инфляция 8, 4%-ғ а (2005 жылғ ы желтоқ санғ а 2006 жылғ ы желтоқ сан) жетті, ал 2005 жылы ол 7, 5% болғ ан. Азық -тү лік тауарлары 7, 3%, азық -тү лікке жатпайтын тауарлар 7, 1%, ақ ылы қ ызмет кө рсету 11, 6%-ғ а қ ымбаттады. Ең ү лкен ө суді жеміс-кө кө ніс - 25, 2%, бензин - 21, 5%, кө лік қ ызметі - 19, 3%, қ ант - 16, 4% бағ алары кө рсетті.

Елдің экономикасындағ ы инфляциялық ү рдістерді айқ ындайтын негізгі факторлардың кү ші бірнеше жыл бойы сақ талып келе жатқ андық тан, ұ зақ мерзімді жә не іргелі сипатта болып отыр.

1.1. 2006 жылғ ы инфляцияның негізгі факторлары.

Ел экономикасындағ ы инфляциялық ү дерістерге қ ысым кө рсететін негізгі факторлардың ішінде мыналарды атап кө рсетуге болады:

1) жиынтық сұ раныстың жоғ ары қ арқ ынмен ө суі;

2) шетел валютасының ә келінуі;

3) жалақ ының жоғ ары ө суі;

4) ө ндіріс шығ асыларының жылдам ө суі;

5) тауарлар жә не кө рсетілетін қ ызметтер нарық тарындағ ы бә секе дең гейінің тө мен болуы.

1) Жиынтық сұ раныстың жоғ ары қ арқ ынмен ө суі

- 18 -

Бө лшек сауда айналысы, кә сіпорындардың инвестициялық сұ ранысы, мемлекеттің шығ ыстары жиынтық сұ раныстың негізгі кө рсеткіштері болып табылады.Бө лшек сауда айналысының ұ лғ аюына халық кірісінің ө суі себеп болды. 2005 жылмен салыстырғ анда 2006 жылы халық тың номиналды ақ шалай кірісі 20, 2%-ғ а, ал нақ ты кө рсеткіште 10, 7%-ғ а ұ лғ айды. Нә тижесінде бө лшек тауар айналымының кө лемі 2006 жылы ө ткен жылмен салыстырғ анда 14, 4%-ғ а артты. Кә сіпорындар сұ ранысының ө суі инвестициялардың ө суінен кө рінеді. Нә тижесінде 2006 жылы негізгі капиталғ а инвестициялардың кө лемі 10, 6%-ғ а ө сті.Халық тың тұ тыну сұ ранысы жә не кә сіпорындардың инвестициялық сұ ранысы кредиттік ресурстарғ а қ ол жетімділігінің артуымен нығ аяды. Банктердің экономикағ а берген кредиттерінің кө лемі 2005 жылмен салыстырғ анда 2006 жылы 69, 1%-ғ а ұ лғ айды. Мемлекеттің сұ ранысы бюджеттің шығ ыс бө лігінің ұ лғ аюынан кө рінеді.Алайда Қ азақ станның бюджет саясаты, ә сіресе 2006 жылдың 2 жартыжылдығ ында айтарлық тай бірқ алыпты болды. Ол шығ ыстарының аздап ө скендігіне қ арамастан мемлекеттік бюджетке келіп тү скен жоғ ары тү сімдермен, сондай-ақ едә уір соманың Ұ лттық қ орғ а аударылуымен сипатталады. 2006 жылы мемлекеттік бюджеттің тү сімдері 2005 жылдағ ы жағ дайлармен салыстырғ анда, яғ ни Ұ лттық қ орғ а тү сімдерді қ оспағ анда, ІЖӨ шақ қ анда 22, 2% (2005 жылы – ІЖӨ шақ қ анда 23, 6%), шығ ыстары – ІЖӨ шақ қ анда 21, 4% (ІЖӨ -ге шақ қ анда 22, 9%) болды.Индикаторы ІЖӨ -нің нақ ты ө суі болып табылатын жиынтық ұ сыныстың ө суі Қ азақ стан Республикасы Статистика агенттігінің деректері бойынша 2005 жылмен салыстырғ анда 2006 жылы 10, 6% қ ұ рады. Тұ тастай алғ анда жиынтық сұ раныстың кең ею қ арқ ыны жиынтық ұ сыныстың ө суінен асып кетпегеніне қ арамастан 2006 жылдың жекелеген кезең дерінде экономикадағ ы ахуал айтарлық тай

- 19 -

бірқ алыпты болғ ан жоқ. Мысалы, 2006 жылдың 1 жартысында жиынтық сұ раныстың ө суі жиынтық ұ сыныстың кең еюінен едә уір асып кетсе, ал 2 жартысында ахуал керісінше ө згерді. Инфляцияның 2006 жылдың 1 жартыжылдығ ында ө сіп, 2 жартыжылдығ ында тө мендеуі осымен тү сіндіріледі.

2) Шетел валютасының ә келінуі. Шетел валютасы Қ азақ стан Республикасына ү ш негізгі жолмен тү седі: сауда-саттық операцияларынан, тікелей инвестициялау операцияларынан жә не екінші дең гейдегі банктердің заемдық операцияларынан.2006 жылдың қ орытындысы бойынша сауда балансының сальдосы оң болып, 14, 6 млрд. АҚ Ш долларынан асты. Тікелей шетелдік инвестициялардың таза ә келінуі 6, 6 млрд. АҚ Ш долларын қ ұ рады. Екінші дең гейдегі банктердің сыртқ ы борышы 2006 жылда 18 млрд. АҚ Ш долларына ө сіп, 33, 3 млрд. АҚ Ш долларын қ ұ рады.Сыртқ ы ресурстардың ағ ыны Қ азақ стан резиденттерінің шетелдік активтерінің ө суін қ амтамасыз етті. 2006 жылы елдің ресми резервтері, яғ ни Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық Банкінің (бұ дан ә рі – Ұ лттық Банк) халық аралық резервтері жә не Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық қ орының (бұ дан ә рі – Ұ лттық қ ор) жинақ тары 2, 2 есе ө сіп, 33, 2 млрд. АҚ Ш долл. дейін жетті. Ұ лттық Банктің таза халық аралық резервтері 2006 жылы 2, 7 есе ұ лғ айып, 2006 жылдың аяғ ында 19, 1 млрд. АҚ Ш долларын қ ұ рады.Шетел валютасының біршама ә келінуінің нә тижесінде ақ ша агрегаттары кең ейді. Ақ ша массасының 2006 жылы 79, 9%-ғ а 3716 млрд. тең геге дейін ө суі банк жү йесінің ішкі активтерінің ұ лғ аюынан туындады. Алдын ала жасалғ ан деректер бойынша, номиналдық ІЖӨ -нің ұ лғ аю қ арқ ынымен салыстырғ анда ақ ша массасы ө суінің барынша жоғ ары қ арқ ыны экономиканы монеталандырудың 2005 жылдың аяғ ындағ ы

- 20 -

27, 2%-дан 2006 жылдың аяғ ында 38, 1%-ғ а ө суіне ә келді. 2006 жылы айналыстағ ы қ олма-қ ол ақ ша 45, 8%-ғ а 601 млрд. тең геге дейін ө сті, 2005 жылы ол 8, 6%-ды қ ұ рағ ан болатын. 2006 жылы ақ ша базасы 2, 3 есеге 1501 млрд. тең геге дейін (2005 жылы – 14, 7%-ғ а) кең ейді. Ақ ша мультипликаторы 2006 жылы ақ ша базасының кең ею қ арқ ынының ақ ша базасының ө су қ арқ ынымен салыстырғ анда асып тү суінің нә тижесінде 3, 12-ден 2, 47-ге дейін тө мендеді.

3) Жалақ ының жоғ ары ө суі. 2006 жылдың қ орытындысы бойынша 2005 жылмен салыстырғ анда номиналды жалақ ы 19, 7%-ғ а, ал нақ ты кө рсеткішпен 10, 2%-ғ а ұ лғ айды.Ең бек ө німділігінің тиісінше немесе басып озатын кө терілуімен бекімеген жалақ ының ө суі Қ азақ стан Республикасында байқ алып отырғ ан инфляцияның экономикағ а қ ысымының кү шеюіне ә кеп соғ ады. Алдын ала жасалғ ан деректер бойынша 2005 жылмен салыстырғ анда ең бек ө німділігі Ұ лттық Банктің бағ алауы бойынша 8, 4%-ғ а артты.

4) Ө ндіріс шығ асыларының жылдам ө суі. Қ азақ стан Респубикасы Статистика агенттігінің ресми деректері бойынша ө неркә сіп кә сіпорындары ү шін материалдық -техникалық ресурстардың бағ алары 2006 жылы 9, 7%-ғ а ө сті (2005 жылғ ы желтоқ санғ а қ арағ анда 2006 жылғ ы желтоқ санда). Нә тижесінде осы кә сіпорындардың тауарлары мен кө рсететін қ ызметтер 14, 6%-ғ а қ ымбаттады, оның ішінде аралық тұ тыну ө німі 15, 9%-ғ а, ө неркә сіп кә сіпорындары ө ндірген тұ тыну тауарлары 8, 2%-ғ а, ө ндіріс қ ұ ралдары 8, 7%-ғ а қ ымбаттады. Ө ндіріс шығ асыларының жоғ ары ө суі ақ ырғ ы ө німнің, оның ішінде тұ тыну тауарлары мен кө рсетілетін қ ызметтердің қ ымбаттауына ә кеп соқ ты, ол 2006 жылы ғ ана емес, 2007 жылы да ә серін жалғ астыра береді. Бұ л тұ тыну тауарлары мен ө неркә сіп кә сіпорындарының ө ндірістік қ ұ ралдары бағ алары ө суінің аралық тұ тыну ө німдері бағ аларының

- 21 -

ө суінен қ алып қ оюына байланысты.Қ азақ стан Республикасының ө неркә сіп кә сіпорындары ө ндірген энергия ресурстарының бағ асы 2006 жылы 10, 0% ө сті, оның ішінде мұ най бағ асы 11, 0%-ғ а, табиғ и газ бағ асы 3, 5%-ғ а қ ымбаттады. Нә тижесінде жанар-жағ ар май материалдарының бағ асы да тұ тыну нарығ ында ұ лғ айды. Атап айтқ анда, бензин 2006 жылы 21, 5%-ғ а, кө лік қ ызметтері – 19, 3%-ғ а қ ымбат болды.

5) Тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтер нарық тарындағ ы бә секелестік дең гейінің тө мен болуы.Жекелеген тауарлар жә не кө рсетілген қ ызметтер нарық тарында біршама ойыншылар, кө бінесе ірі делдалдық қ ұ рылымдар (ә сіресе тамақ ө німдері нарығ ында) жұ мыс істейді. Бұ л ретте нарық тардың монополиялығ ы тұ тас алғ анда республика бойынша байқ алмауы мү мкін, ал аймақ тарда аймақ тық монополиялар жұ мыс істейді. Нарық қ а еркін кіру ұ сақ кә сіпорындар ү шін не толығ ымен жабық, не едә уір қ иындатылғ ан.Тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтердің жекелеген нарық тарындағ ы бә секелестік дең гейінің тө мен болуы нә тижесінде дең гейі кө терілді.

1.2. Ұ лттық Банктің қ абылдағ ан шаралары жә не 2006 жылғ ы ақ ша-кредит саясатының нә тижелері.Осы факторлардың инфляциялық ү дерістерге теріс ық палын азайту мақ сатында Ұ лттық Банк 2006 жылы «қ атаң ақ ша-кредит саясатын» жү ргізуді жалғ астырды. Ол инфляциялық қ ысымның тө мендеуіне себепші болатын мынадай

шаралар топтарынан тұ рады:

o Ұ лттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды кө теру жө ніндегі шаралар («қ ымбат ақ ша» саясатын жү ргізу);

- 22 -

o екінші дең гейдегі банктердің артық ө тімділігін алуғ а бағ ытталғ ан шаралар;

o айырбас бағ амы саясаты жө ніндегі шаралар.

Ұ лттық Банктің операциялары бойынша ставкаларды кө теру шаралары («қ ымбат ақ ша» саясатын жү ргізу).

Жыл басынан бері қ айта қ аржыландырудың ресми ставкасы екі рет: 2006 жылдың 1 сә уірінен бастап 8, 0%-дан 8, 5%-ғ а дейін, ал 2006 жылдың 1 шілдесінен бастап 9, 0%-ғ а дейін (соң ғ ы бір жарым жыл ішінде тө ртінші жоғ арылатылуы) жоғ арылатылды. Екінші дең гейдегі банктерден тартылатын депозиттер бойынша ставка тө рт рет: 2006 жылдың 1 сә уірінен бастап 3, 5%-дан 3, 75%-ғ а дейін, 2006 жылдың 3 шілдесінен бастап 4, 0%-ғ а дейін, 2006 жылдың 1 қ арашасынан бастап 4, 25%-ғ а, 2006 жылдың 1 желтоқ санынан бастап 4, 5%-ғ а дейін жоғ арылатылды. Ноталар бойынша кірістілік 2005 жылдың аяғ ындағ ы 2, 24%-дан 2006 жылдың аяғ ында 4, 95%-ғ а дейін ө сті (тиімді кірістілік). Ұ лттық Банктің операциялары бойынша ставкалардың ә сері банкаралық нарық тағ ы кірістілік арқ ылы банктердің экономикағ а берген кредиттері бойынша нарық тық ставкаларғ а беріледі. Ақ ша-кредит саясатының шараларын қ олданудың нә тижесінде Қ азақ стан қ ор биржасындағ ы 7 кү ндік банкаралық репо операциялары бойынша ставкалар 2005 жылдың желтоқ санындағ ы орташа 1, 54%-дан 2006 жылғ ы желтоқ санда орташа 5, 15%-ғ а дейін кө терілді. Бұ дан басқ а 2006 жылдың маусымы мен желтоқ саны аралығ ында ұ лттық валютадағ ы банкаралық депозиттер бойынша ставкалар 3, 77%-дан 4, 45%-ғ а дейін, долларлық депозиттер бойынша – 5, 08%-дан 5, 35%-ғ а дейін

- 23 -

кө терілді. Банкаралық нарық тағ ы кірістіліктің кө терілуі экономикағ а берілген кейбір лагты кредиттер бойынша ставкаларғ а сә йкесінше ә сер етеді, сондық тан бұ л бағ ыттағ ы нә тижелер 2007 жылы байқ алатын болады.Екінші дең гейдегі банктердің артық ө тімділігін алуғ а бағ ытталғ ан шаралар. Ұ лттық Банктің банк секторындағ ы «артық» ақ шаны алу бойынша қ аржы нарығ ындағ ы операциялары ұ лғ айтылды. 2006 жылы 2005 жылмен салыстырғ анда депозиттер 3, 1 есе артық тартылды, яғ ни кө рсетілген кезең ішінде тартылғ ан депозиттердің кө лемі 2, 6 трлн. тең геден 8, 1 трлн. тең геге дейін ө сті. Нә тижесінде банктердің депозиттеріндегі қ алдық тар 51, 5%-ғ а 131, 6 млрд. тең геге ұ лғ айды. 2006 жылдың басынан бері Ұ лттық Банктің қ ысқ а мерзімді ноталарын бір аукционда ұ сыну кө лемі 31 млрд. тең геден 150 млрд. тең геге дейін біртіндеп ұ лғ айтылды. 2006 жылы 3, 8 трлн. тең ге кө лемінде ноталар шығ арылды, бұ л 2005 жылғ а қ арағ анда 2, 0 есе кө п. Айналыстағ ы ноталар кө лемі 2006 жылы 3, 3 есеге 533, 1 млрд. тең геге дейін артты. 2006 жылғ ы 12 шілдеден бастап Ұ лттық Банк жаң а Ең тө менгі резервтік талаптар (ЕРТ) туралы ереже енгізді. Ол бойынша банктің ЕРТ нормативтеріне кіретін міндеттемелерінің қ ұ рылымы біраз кең ейтілді. Сонымен қ атар ең тө менгі нормативтік талаптардың мынадай жіктелген нормативтері енгізілді: банктің ішкі міндеттемелері ү шін 6% жә не ө зге міндеттемелері ү шін 8%. 18 шілдеден бастап екінші дең гейдегі банктер алғ ашқ ы рет жаң а ереженің талаптарына сә йкес ең тө менгі резервтік талаптарды есептей бастады, ал 20 шілдеден бастап резервтік активтерін қ алыптастыра бастады. Ережеге ө згерістердің енгізілуі ең тө менгі резервтік талаптардың ұ лғ аюына ә кеп соқ ты, ол ө з кезегінде резервтік активтердің ө суіне ә келді.

Жаң а ө згерістерге сә йкес ЕРТ нормативтерін орындау ү шін екінші дең гейдегі банктердің резервтік активтері 2006 жылғ ы

- 24 -

желтоқ санның аяғ ында қ ажетті дең гейден 1, 1 есе асып тү сті, ал ағ ымдағ ы жылдың шілде айының ортасында ол 2, 4 есе асып кеткен болатын. Банк жү йесі ө тімділігінің қ ысқ аруы банктердегі бос ақ шаның азайғ анын білдіреді, мультипликативті ә серді ескерсек, ол банктердің кредит беру мү мкіндіктерінің едә уір қ ысқ аруына ә кеп соғ ады. Тұ тастай алғ анда бұ л инфляциялық қ ысымды, сонымен қ атар кейбір лагпен тө мендетіп, банк жү йесінің кредиттері бойынша кірістіліктің ұ лғ аюына ық пал етуі тиіс.

Айырбас бағ амының саясаты жө ніндегі шаралар.2006 жылғ ы 1 шілдеден бастап Ұ лттық қ ордың қ аражатын қ алыптастыру жә не пайдалану механизмінің ө згеруіне байланысты Ұ лттық Банк Қ азақ стан Республикасы Ұ лттық қ орының активтерін айырбастаудың жә не қ айта айырбастаудың жаң а ережесін қ абылдады (2006 жылғ ы 25 шілдедегі № 67). Осы Ережеге сә йкес Ұ лттық Банк алтын валюта активтерінен Ұ лттық қ ор ү шін шетел валютасын сатып алумен қ атар ішкі нарық тан шетел валютасын сатып ала алады. Сонымен қ атар 2006 жылдың екінші жартысында валюта нарығ ындағ ы ахуалғ а Ү кіметтің, Ұ лттық Банктің жә не Қ аржы нарығ ын жә не қ аржы ұ йымдарын реттеу мен қ адағ алау агенттігінің (бұ дан ә рі – Қ Қ А) кейбір шаралары ә сер етті. Нә тижесінде ішкі валюта нарығ ында 2006 жылы тең генің айырбас бағ амымен байланысты ахуал ұ лттық валюта ұ сынысының ө суінен де, ә лемдік валюталардың ә лемдік нарық тағ ы бір-біріне қ атысы бойынша бағ амдарының ауытқ уынан да туындағ ан ә р тү рлі бағ ыттағ ы ү рдістермен сипатталды.2006 жылдың 1 жартысында номиналды кө рсеткіште тең генің АҚ Ш долларына қ арағ анда біршама нығ айғ аны, шілде-қ ыркү йек аралығ ында тең генің АҚ Ш долларына шақ қ андағ ы бағ амының ә лсіреу ү рдісі, қ азан-желтоқ санда тең генің АҚ Ш долларына шақ қ андағ ы бағ амы салыстырмалы тү рде

- 25 -

тұ рақ ты болып қ алғ аны байқ алды. Тұ тастай алғ анда 2006 жылы тең генің АҚ Ш долларына шақ қ андағ ы бағ амы номиналды кө рсеткіште 5, 06%-ғ а нығ айды.Сонымен, Ұ лттық Банктің 2006 жылы инфляциялық қ ысымды тө мендетуге бағ ытталғ ан ақ ша-кредит саясаты инфляция динамикасындағ ы ү рдістердің ө згеруіне ә кеп соқ ты. Екінші жартыжылдық та жылдық инфляция қ арқ ыны тө мендеді: егер 2005 жылғ ы желтоқ саннан бастап 2006 жылдың мамыры аралығ ында инфляция 7, 5%-дан 9, 0%-ғ а дейін кө терілсе, 2006 жылдың желтоқ санында ол 8, 4%-ғ а дейін тө мендеді.Инфляциялық ү дерістер динамикасындағ ы жалпы ү рдістерді жә не макроэкономикалық саясаттың, оның ішінде ақ ша-кредит, салық -бюджеттік жә не монополияғ а қ арсы саясат шараларының инфляцияғ а ық палын кө рсететін негізгі инфляция жылдық кө рсеткіште 2006 жылдың екінші жартыжылдығ ында маусымдағ ы 8, 6%-дан желтоқ санда 7, 3%-ғ а дейін тө мендеді.Алайда, бағ а тұ рақ тылығ ына қ ол жеткізу жө ніндегі шараларғ а қ арамастан инфляция 2006 жылы жоғ ары бағ а сценарийі бойынша мақ сатты бағ дардан (6, 9-8, 5%) аздап асып, орташа алғ анда 8, 6%-ды қ ұ рады. Басқ арманың 2006 жылғ ы 11 наурыздағ ы № 20 қ аулысымен мақ ұ лданғ ан Ақ ша-кредит саясатының 2006-2008 жылдарғ а арналғ ан негізгі бағ ыттарына сә йкес мұ найдың ә лемдік бағ асының дең гейіне қ арай ахуалды дамытудың екі сценарийі айқ ындалды. 2006 жыл бойына мұ найғ а жоғ ары бағ а сценарийі іске асты («Брент» сортындағ ы мұ найғ а ә лемдік бағ а 2006 жылы бір баррель ү шін орташа алғ анда 65, 4 доллар қ ұ рады). Бұ л жағ дайларда Ұ лттық Банк Қ ызметінің 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан негізгі бағ ыттарын ә зірледі.

Ұ лттық Банк Қ ызметінің 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан негізгі бағ ыттары

- 26 -

«Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі туралы» Қ азақ стан Республикасы Заң ының 29-бабына сә йкес Ұ лттық Банктің ақ ша-кредит саясатының негізгі мақ саты бағ а тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету болып табылады. Ақ ша-кредит саясатының негізгі бағ ыттары жыл сайын алдағ ы 3 жылғ а, ақ ша-кредит саясатының 3 жылғ а арналғ ан негізгі кө рсеткіштерінің болжамдарын қ оса жә не алдың ғ ы жылғ а арналғ ан шараларды нақ тылай отырып айқ ындалады. Ақ ша-кредит саясатының 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан кө рсеткіштерінің болжамдарын ә зірлеу трансмиссиялық механизм ү лгісі пайдаланылды. Есептеу кезінде орташа мерзімді кезең де ә лемдік экономиканың ө су қ арқ ыны жә не ә лемдік тауар нарық тарының конъюнктурасы Қ азақ стан экономикасының дамуына қ олайлы жағ дай жасайтын болады деген болжамдар пайдаланылды. Бұ дан басқ а, есептеулер мен ұ сыныстар негізіне Елдің ә леуметтік-экономикалық дамуының 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан орта мерзімді жоспарының (бұ дан ә рі – Орта мерзімді жоспар) ө лшемдері алынды. Сонымен бірге, республикалық бюджеттің 2007 жылғ а арналғ ан жобасына сә йкес, республикалық бюджеттің 2007 жылғ а арналғ ан шығ ыстары бюджеттің 2006 жылғ ы шығ ыстарымен салыстырғ анда 28, 1%-ғ а кө бейеді деп болжанып отыр. Инфляцияғ а болжам Филипс қ исығ ы негізінде жасалды, ол ІЖӨ -нің ә луетті дең гейінен, инфляциялық кү тулерден жә не ең бекақ ыдан ауытқ уы арасындағ ы теориялық ө зара байланысты кө рсетеді. Соң ғ ы кө рсеткіштер, ө з кезегінде, экономикағ а берілген кредиттер, айырбас бағ амы, ақ ша массасы жә не басқ а да кө рсеткіштер арқ ылы айқ ындалады. Сыртқ ы борыш қ арастырылатын ү лгілерге тікелей кірмейді.2007-2009 жылдарғ а арналғ ан ә луетті инфляцияғ а P-star ү лгісі бойынша жасалғ ан болжам біршама шетел капиталының ә келініп, ішкі қ аржы нарығ ындағ ы ө тімділіктің асып кетуі, мемлекеттік бюджет шығ ыстарының ө суі жағ дайларында орта мерзімді кезең де инфляция

- 27 -

динамикасының тө мендеу ү рдісі болғ анымен экономиканы дамытудың инфляциялық аясының сақ талатындығ ын кө рсетеді.

2.1. Инфляцияғ а орта мерзімді кезең ге болжам жә не 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан негізгі бағ дарлар. Ел экономикасы ахуалының энергоресурстар, ә сіресе мұ най бағ асына жә не елге ә келінетін капиталғ а ү лкен тә уелділігін ескере отырып, инфляцияның 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан болжамын ә зірлеу кезінде экономика дамуының 3 сценарийі қ арастырылды:

- «капиталдың қ алыпты ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийі (мұ най бағ асы бір баррель ү шін 60 АҚ Ш долларынан тө мен, капиталдың ә келінуі елге соң ғ ы 2 жылда ә келінген орташа жылдық капиталдан тө мен);

- «капиталдың кө п ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийі (мұ най бағ асы бір баррель ү шін 60 АҚ Ш долларынан тө мен, капиталдың ә келінуі елге соң ғ ы 2 жылда ә келінген орташа жылдық капиталдан жоғ ары);

- «мұ найғ а жоғ ары бағ а» сценарийі (мұ най бағ асы бір баррель ү шін 60 АҚ Ш долларынан жоғ ары).

Барлық ү ш нұ сқ ада да нақ ты сектордың негізгі кө рсеткіштерінің болашақ тағ ы динамикасы Орта мерзімді жоспардың кө рсеткіштеріне сә йкес келетіндігін кө рсетеді. Мысалы, болжамды кезең де ІЖӨ орташа жылдық ө суі 9, 6%-ды, негізгі капиталғ а инвестициялар - 18%-20%-ды, жалақ ы жылына - 8%-ды, бюджеттен жеке тұ лғ аларғ а берілетін трансферттер жылына - 8%-ды қ ұ райды деген болжам бар. Сонымен бірге бекітілген республикалық бюджетке сә йкес республикалық бюджеттің 2007 жылғ а арналғ ан шығ ыстары 2006 жылғ ы бюджеттің шығ ыстарымен салыстырғ анда

- 28 -

28, 1%-ғ а артады деген болжам бар.Сондай-ақ екінші дең гейдегі банктер тартатын шетелдік капиталдың ә келінуін шектеу жө ніндегі жұ мыстар шең берінде Ұ лттық Банк пен Қ Қ А қ олданып отырғ ан шаралар да ескерілді. Ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдарының динамикасы жеке ә рбір сценарий ү шін қ алыптасқ ан ахуалғ а қ арай айқ ындалды.

«Капиталдың қ алыпты ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийі бойынша ұ зақ мерзімді ү рдіс ретіндегі мұ най бағ асының тө мендеуін бағ алау жә не халық аралық капитал нарық тарындағ ы қ арыз алу қ ұ нының кө терілуі мұ най ө ндіру жобаларын жаң адан сырттан қ аржыландырудың жә не екінші дең гейдегі банктердің таза сырттан қ арыз алуының тө мендеуін қ амтамасыз ететін болады.Бір баррель ү шін 60 АҚ Ш долларынан аспайтын мұ найғ а деген ә лемдік бағ а дең гейінде тауарларды жә не кө рсетілетін қ ызметтерді экспорттаудың ө су қ арқ ыны 2007 жылы шамамен 7%-ды, ал 2008-2009 жылдары 4-6%-ды қ ұ райтын болады. Тауарлар мен халық аралық қ ызметтер балансының профициті сыртқ ы борыштық міндеттемелері бойынша тө лемдердің жә не тікелей шетелдік инвесторларғ а тө ленетін тө лемдердің ө суін ө тейтін болады. Ағ ымдағ ы операциялар бойынша баланс 2007 жылы оң ынан қ алыптасып (шамамен ІЖӨ -ге шақ қ анда 0, 4%), 2009 жылы ІЖӨ -ге шақ қ анда 1%-ғ а дейін ұ лғ аяды деп кү тілуде.Мұ най жә не газ кен орындарын зерттеудің кө бірек капитал салынатын жобаларының аяқ талу кезең іне ө туіне байланысты 2007 жылдан кейін тікелей шетелдік инвестициялар тү ріндегі қ аржыландыру кө лемі де біртіндеп тө мендейді. Қ аржыландырудың қ осымша кө лемі республика банктері мен кә сіпорындарының сырттан заем тартуы есебінен қ амтамасыз етіледі. Шетел капиталының жә не экспорттық валюта тү сімінің ә келінуі тең генің ық тимал

- 29 -

нығ аюының негізгі факторларының сақ талуына, сондай-ақ Ұ лттық қ ордың халық аралық резервтерінің жә не активтерінің одан ә рі жинақ талуына себепші болады. Бұ л сценарий бойынша банктердің активтері алдағ ы ү ш жылдық кезең де орташа алғ анда жылына 27%-ғ а ө сетін болады. Банктердің резидент еместер алдындағ ы міндеттемелері шамамен жылына 9, 5-10 млрд. АҚ Ш долларына ө сетін болады. Ұ лттық қ ордың халық аралық резервтері мен активтерінің орташа жылдық ө су қ арқ ыны қ арастырылатын кезең де тиісінше 10% жә не 23%-ды қ ұ райтын болады. Осы сценарий ү шін инфляция болжамдарының рұ қ сат етілген мә нін алуғ а мү мкіндік беретін ақ ша-кредит саясатының негізгі қ ұ ралдарының 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан орташа жылдық мә ндері мынадай дең гейде таң далғ ан: банктердің Ұ лттық Банктегі аударылатын депозиттері – 790 млрд.тең ге, банктердің Ұ лттық Банктегі басқ а депозиттері – 320 млрд. тең ге, айналыстағ ы ноталар кө лемі – 270 млрд.тең ге.Капиталдың қ алыпты ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а сценарийі ү шін нақ ты сектор жә не ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдары кө рсеткіштерінің болашақ тағ ы динамикасына қ атысты жасалғ ан болжамдарды орындау кезінде 2007-2009 жылдарғ а мынадай болжамдар алынды. Болжамды кезең дегі ақ ша базасының орташа жылдық ө суі 18%, ақ ша массасының, банк жү йесіндегі депозиттердің, экономикағ а берілетін кредиттердің ө суі 27%-28% қ ұ райды. 2007 жылы орташа жылдық инфляция 6, 2%-7, 2%, 2008 жылы – 6, 0%-7, 0%, 2009 жылы – 6, 0%–7, 0% шегінде болады (1-қ осымша).

«Капиталдың кө п ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийі қ арыз алу қ ұ нының тө мен дең гейде сақ талып қ алуының жә не мұ най бағ асының динамикасына қ атысты белгісіздіктің банктердің сырттан қ арыз алуының одан ә рі кең еюіне жә не мұ най ө ндіру жобаларын қ аржыландырудың ұ лғ аюына себепші болатынын

- 30 -

кө здейді.

Тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтер экспортының ө су қ арқ ыны капиталдың ә келінуіне байланысты болмағ андық тан олар алдың ғ ы сценарийдегідей бола береді.Банктердің активтері алдың ғ ы ү ш жылдық кезең де жылына орташа алғ анда 32%-ғ а ө сетін болады.Банктердің резидент еместер алдындағ ы міндеттемелерінің ө суі жылына шамамен 10-12 млрд. АҚ Ш долларын қ ұ райтын болады.Ұ лттық қ ордың халық аралық резервтері мен активтерінің орташа жылдық ө су қ арқ ыны қ аралатын кезең де тиісінше 19% жә не 23% болады.Осы сценарий ү шін инфляция болжамдарының рұ қ сат етілген мә нін алуғ а мү мкіндік беретін ақ ша-кредит саясатының негізгі қ ұ ралдарының 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан орташа жылдық мә ндері мынадай дең гейде таң далғ ан: банктердің Ұ лттық Банктегі аударылатын депозиттері – 860 млрд.тең ге, банктердің Ұ лттық Банктегі басқ а депозиттері –640 млрд. тең ге, айналыстағ ы ноталар кө лемі – 317 млрд.тең ге.

Капиталдың кө п ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а сценарийі ү шін нақ ты сектор жә не ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдары кө рсеткіштерінің болашақ тағ ы динамикасына қ атысты жасалғ ан болжамдарды орындау кезінде 2007-2009 жылдарғ а мынадай болжамдар алынды. Болжамды кезең де ақ ша базасының орташа жылдық ө суі 30%, ақ ша массасының, экономикағ а берілетін кредиттердің жә не банк жү йесіндегі депозиттердің ө суі 33%-34%-ды қ ұ райды. Инфляция 2007 жылы 7, 3%-8, 3%, 2008 жылы – 6, 9%-7, 9%, 2009 жылы – 6, 9%-7, 9% шегінде болады (1-қ осымша).

«Мұ найғ а жоғ ары бағ а» сценарийі барысында тауарлар жә не кө рсетілетін қ ызметтер экспортының ө су қ арқ ыны жылына 15% артық болады. Тауарлар мен халық аралық қ ызметтер балансы

- 31 -

профицитінің жыл сайынғ ы ө суі шетелдік инвесторлар мен кредиторларғ а тө ленетін таза тө лемдердің ө суінен асып тү сетін болады. Ағ ымдағ ы шот профициті 2007 жылы ІЖӨ -ге шақ қ анда 1%-дан асады, ал 2009 жылы ІЖӨ -ге шақ қ анда 3% жетуі мү мкін. Мұ най бағ асының жоғ ары дең гейі жә не шетелдік инвесторлар сенімінің тұ рақ ты тү рде жоғ ары болуы мұ най-газ жобаларын қ осымша қ аржыландыруды жә не республика банктері мен кә сіпорындарының сырттан қ арыз алу ауқ ымын арттыруды ынталандырады. Банктердің резидент еместер алдындағ ы міндеттемелері 2007-2008 жылдары 10-15%-ғ а ө седі, 2009 жылы ө сім 2-3%-ғ а дейін баяулайды деп болжанады. Ұ лттық қ ордың халық аралық резервтері мен активтерінің орташа жылдық ө су қ арқ ыны 25-26% болады. Бұ л қ алыпты бағ а сценарийімен салыстырғ анда тең генің айырбас бағ амына оның нығ аю жағ ына қ арай ү лкен қ ысым жасайтын болады. Осы сценарий барысында Ұ лттық қ ордың халық аралық резервтері мен активтерінің ө су қ арқ ыны қ алыпты бағ а сценарийлерімен салыстырғ анда 3-6 пайыздық тармақ қ а жоғ ары болады.Сонымен қ атар мұ найғ а жоғ ары бағ а жағ дайында банк активтерінің одан ә рі ө суі 2007 жылы одан кейінгі жылдары жыл сайынғ ы ө су қ арқ ыны 30-40%-ғ а дейін біртіндеп баяулай отырып шамамен 50%-ды қ ұ райды. Осы сценарий ү шін инфляция болжамдарының рұ қ сат етілген мә нін алуғ а мү мкіндік беретін ақ ша-кредит саясатының негізгі қ ұ ралдарының 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан орташа жылдық мә ндері мынадай дең гейде таң далғ ан: банктердің Ұ лттық Банктегі аударылатын депозиттері – 990 млрд.тең ге, банктердің Ұ лттық Банктегі басқ а депозиттері – 860 млрд. тең ге, айналыстағ ы ноталардың кө лемі – 530 млрд.тең ге. Мұ найғ а жоғ ары бағ а сценарийі ү шін нақ ты сектор жә не ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдары кө рсеткіштерінің болашақ тағ ы динамикасына қ атысты жасалғ ан болжамдарды орындау кезінде 2007-2009 жылдарғ а мынадай

- 32 -

болжамдар алынды. Кө рсетілген кезең де ақ ша базасының, ақ ша массасының, экономикағ а берілетін кредиттердің жә не банк жү йесіндегі депозиттердің орташа жылдық ө суі 40% – 41%-ды қ ұ райды.Инфляция 2007 жылы 8, 2%-9, 2%, 2008 жылы – 8, 0%-9, 0%, 2009 жылы – 8, 0%-9, 0% шегінде болады (1-қ осымша).

Ұ лттық Банктің 2007-2009 жылдарғ а арналғ ан ақ ша-кредит саясатының негізгі мақ саты орташа жылдық инфляцияны мынадай дең гейде ұ стап тұ ру болады:

«капиталдың қ алыпты ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийін іске асыру кезінде 2007 жылы 6, 2%-7, 2%, 2008 жылы – 6, 0%-7, 0%, 2009 жылы – 6, 0%-7, 0% шегінде;

«капиталдың кө п ә келінуі жағ дайындағ ы мұ найғ а қ алыпты бағ а» сценарийін іске асыру кезінде 2007 жылы 7, 3%-8, 3%, 2008 жылы – 6, 9%-7, 9%, 2009 жылы – 6, 9%-7, 9% шегінде;

«мұ найғ а жоғ ары бағ а» сценарийін іске асыру кезінде 2007 жылы 8, 2%-9, 2%, 2008 жылы – 8, 0%-9, 0%, 2009 жылы – 8, 0%-9, 0% шегінде.

ІЖӨ, мемлекеттік шығ ыстар жә не Орта мерзімді жоспарда кө зделген басқ а да кө рсеткіштер ұ лғ айту жағ ына қ арай қ айта қ аралатын болса, инфляция болжамының да кө терілетіндігін айта кету қ ажет. Сонымен қ атар валюта жоғ ары бағ а сценарийі кө рсеткіштерінен қ арқ ынды асып ә келінген жә не халық тың кірісі Орта мерзімде жоспарда белгіленген кө рсеткіштерден жоғ ары ө скен жағ дайда ақ ша ұ сынысы инфляцияның мақ сатты кө рсеткіштеріне қ ол жеткізуге қ ажетті шектен шығ ып кетуі мү мкін. Бұ л қ ұ жатта мұ найғ а қ алапты бағ а сценарийі ү шін, негізінен 2007 жылғ а арналғ ан ақ ша-кредит саясаты, оның ішінде ақ ша-кредит саясатын қ атаң дату шаралары атап кө рсетілген. Одан

- 33 -

кейінгі жылдарғ а арналғ ан шаралар 2007 жылдың нә тижелері бойынша нақ тыланады. Мұ найғ а жоғ ары бағ а сценарийі іске асырылғ ан жағ дайда ақ ша-кредит саясатының шаралары одан да кү шті қ атаң данатын болады.

2.2. Мұ найғ а қ алыпты бағ а сценарийі іске асырылғ ан жағ дайда ақ ша-кредит саясатының 2007 жылғ а арналғ ан шаралары.Ақ ша-кредит саясаты саласында 2007 жылы Ұ лттық Банк ө з қ ызметінде орташа жылдық инфляцияны тө мен дең гейде ұ стауғ а бағ ытталғ ан ақ ша-кредит саясатын жү зеге асыруды басым бағ ыты ретінде айқ ындайды.Ақ ша-кредит операцияларын пайдаланудың тиімділігін арттыру жә не ақ ша нарығ ының ахуалына ә сер ету ү шін қ олданылатын шараларды одан ә рі кү шейту, ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдарының ә р тү рлері бойынша ставкаларды келісу жө ніндегі жұ мыстар жалғ аса береді. Сыйақ ының нарық тық ставкаларына жасалатын қ ысқ а мерзімді ставкалардың реттеу ролін кө теру жө ніндегі шаралар ставкалар дә лізін тарылту (тө менгі ставка – депозиттерді тарту жө ніндегі ставка, жоғ арғ ы ставка – заемдар беру жө ніндегі ставка) арқ ылы жү ргізіледі. Қ айта қ аржыландырудың ресми ставкасын қ осқ анда Ұ лттық Банктің операциялары бойынша ставкалар ақ ша нарығ ындағ ы ахуалғ а жә не инфляция дең гейіне қ арай реттеледі. Екінші дең гейдегі банктердің Ұ лттық Банктегі қ ысқ а мерзімді ноталары мен депозиттері қ аржы нарығ ындағ ы сыйақ ы ставкаларын реттеудің, сондай-ақ банктердің артық ө тімділігін жү йелеудің негізгі қ ұ ралдары болып қ ала береді. Қ ажет болғ ан жағ дайда қ ысқ а мерзімді қ исық кірістілікті қ алыптастыру ү шін ноталарды айналысқ а шығ ару мерзімін ұ зарту жә не кө лемін ұ лғ айту мү мкіндігі қ аралады, ол Ұ лттық Банктің біраз шығ ындануын талап етеді. Ұ лттық Банк бұ л мү мкіндікті зерттеп, қ аржы нарығ ындағ ы ахуалғ а қ арай тиісті шешім қ абылдайды. Осы жұ мыс

- 34 -

шең берінде Ұ лттық Банк қ исық кірістіліктің қ алыптасу мә селелерін шешу жө нінде Қ аржы министрлігімен бірге жү ргізілетін жұ мысты ү йлестіруді кү шейту қ ажет деп санайды. Бұ л проблеманың Ұ лттық Банкке теріс ық палы ашық нарық та операциялар жү ргізу мү мкіндіктерінің шектелуінен жә не ақ ша-кредит саясаты қ ұ ралдарының негізгі макрокө рсеткіштерге ә сер етуінің ә лсіреуінен кө рінеді.Банк жү йесінің артық ө тімділігі мә селелерінің ө ткірлігі сақ талғ ан жағ дайда Ұ лттық Банк ақ ша-кредит саясатын қ атаң дата береді. Банк жү йесінің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету ү шін банктік заемдарды беру механизмі, репо операциялары жә не қ айта есепке алу операциялары жетілдіріледі, атап айтқ анда кепіл қ ұ ралдарының тізбесін кең ейту жұ мыстары жү ргізіледі. Сонымен қ атар ө тімділікті беру қ ұ ралдарын (қ айта қ аржыландыру заемдары жә не вексельдерді қ айта есепке алу секілді) пайдаланудың тиімділігін кү шейту мақ сатында олардың мерзімдерін бірегейлендіру мү мкіндігі қ арастырылады. Инфляцияны тө мендету ү шін шектеулі ақ ша-кредит саясатын жү ргізумен қ атар, ә сіресе, жиынтық сұ ранысты дамытудың, ө суін шектеудің бюджеті бө лігінде, бюджет саясатын қ атаң дандыру, сондай-ақ отандық ө ндірушілер тарапынан тауарлар мен кө рсетілетін қ ызметтер ұ сыныстарын ынталандыру қ ажет. Инфляциялық ү дерістерге қ ысымды азайту мақ сатында бюджет саясатын қ атаң дату бюджет шығ ыстарының, оның ішінде инвестициялық шығ ыстардың ө суін шектеу, мемлекеттің мұ найдан тү скен кірістерді кепілдік берілген трансферт тү рінде пайдалануын шектеу, сондай-ақ салық ауыртпалығ ын сақ тау саясатынан бас тарту бағ ытында жү ргізілуі қ ажет. Экономиканың нақ ты секторы кә сіпорындарының мониторингі бойынша қ аржылық емес корпорациялар секторының, қ алыптасқ ан экономикалық конъюнктураның жә не кә сіпорындардың қ аржылық ахуалының даму ү рдістерін жә не бағ ыттарын бағ алауды

- 35 -

қ алыптастыруғ а, сондай-ақ проценттік, валюталық саясатты айқ ындау, ең тө менгі резервтік талаптардың нормативтерін белгілеу, қ аржы тұ рақ тылығ ы туралы есептерді жасау кезінде Ұ лттық Банк қ ызметіндегі мониторинг нә тижелерін іс жү зінде пайдалануды кең ейтуге бағ ытталғ ан жұ мыстар жалғ аса береді.

Ұ лттық Банк тең генің еркін айырбас бағ амы режимін ұ станатын болады, яғ ни тең генің ішкі валюта нарығ ындағ ы шетел валютасына қ атысты номиналды бағ амының динамикасы осы шетел валютасына деген сұ раныс пен ұ сынысқ а қ арай белгіленеді. Ұ лттық Банк тең ге бағ амының ауытқ уына бағ дарлар немесе дә ліздер жасамайды. Ұ лттық Банк ішкі валюта нарығ ындағ ы ө зінің қ атысуын қ ысқ артуғ а ниетті.Ұ лттық Банк валюта нарығ ындағ ы операцияларды, негізінен, Ұ лттық қ ор ү шін жү зеге асыратын болады, ө йткені, Ұ лттық Банк Ұ лттық қ ордың активтерін айырбастау жә не қ айта айырбастаудың жаң а ережесіне сә йкес Ұ лттық қ ор ү шін Ұ лттық Банктің халық аралық резервтерінен шетел валютасын сатумен бірге ішкі нарық тағ ы шетел валютасын да сатып ала алады. Валюталық реттеу жә не валюталық бақ ылау саласында. «Валюталық реттеу жә не валюталық бақ ылау туралы» Қ Р Заң ына сә йкес 2007 жылғ ы 1 қ аң тардан бастап кү рделі операциялар бойынша пайдаланылып жү рген шектеулердің кү ші толығ ымен жойылады. Сол сә ттен бастап ағ ымдағ ы жә не кү рделі операциялар бойынша валюталық шектеулер болмағ ан жағ дайда тең генің айырбасталуы толық қ амтамасыз етілетін болады. Валюталық шектеулердің болмауы капиталдың ә келінуінің жоғ ары дең гейдегі жұ мылдырылуын білдіреді, ол валюталық жә не қ аржы нарық тарындағ ы ахуалдың тұ рақ сыздануына ә луетті қ ауіп тудыруы мү мкін. Мұ ндай жағ дайларда Қ азақ стан Республикасының Ұ лттық Банкі

- 36 -

капиталдың қ озғ алысымен байланысты валюталық операциялардың мониторингін кү шейтеді, сыртқ ы экономикалық операциялар жә не ішкі валюта нарығ ындағ ы сұ раныс пен ұ сыныс кө здеріне талдау жасау бойынша ақ парат базасын жетілдіру жұ мыстарын жалғ астыра береді.Тө лем жү йелері саласында Қ азақ стан экономикасының ә р тү рлі субъектілері арасында тө лемдер мен аударымдарды жү ргізудің қ ауіпсіз жә не уақ тылы болуын қ амтамасыз ететін жоғ ары технологиялық дең гейде тө лем жү йелерінің жұ мыс істеуіне одан ә рі қ олдау кө рсету жұ мысы жалғ астырылады. Бұ л жұ мыс сондай-ақ қ ызмет кө рсететін операторларды жә не тө лем жү йесінің пайдаланушыларын бақ ылау жә не қ адағ алау жү йелерінен тұ ратын болады. Сонымен қ атар орта мерзімді перспективада тө лем жү йелерін дамыту шең берінде Ұ лттық Банк Тө лем карточкаларының ұ лттық жү йесін одан ә рі дамытуғ а, Қ азақ стан Республикасының «Электронды Ү кімет» жү йесін қ ұ ру шең берінде «Тө лем шлюзін» жасауғ а, сондай-ақ тө лем жү йелері ү шін жаң а Резервтік орталық қ ұ руғ а ерекше кө ң іл бө летін болады.Қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ын қ амтамасыз ету саласында Ұ лттық Банк ө з қ ызметін Қ Қ А-мен тығ ыз ү йлестіретін болады. Бұ л ретте Қ аржы тұ рақ тылығ ы туралы есепті одан ә рі жетілдіру жұ мыстарын жү ргізетін болады. Ұ лттық Банк пен Қ Қ А-нің алдымыздағ ы кезең дегі міндеттерінің бірі – қ аржы тұ рақ тылығ ы индикаторларының жү йесін қ алыптастыру, қ аржы жү йесінің тұ рақ тылығ ына теріс ә сер етуі мү мкін жағ дайларды анық тау жә не алдын алу. Дағ дарыс жағ дайларының дамуын болдырмайтын қ ұ ралдар ә зірленеді. Талдау жұ мыстарының нә тижелерін бұ қ ара халық тың тұ рақ ты тү рде пайдалануын қ амтамасыз ету Қ азақ станның қ аржы жү йесіне деген сенімді кү шейтуге себебін тигізетін осы жұ мыстардың маң ызды бө лігі болып табылады.Қ азақ стан Республикасының қ аржы секторын

- 37 -

дамытудың 2007-2011 жылдарғ а арналғ ан тұ жырымдамасына сә йкес еліміздің банк секторының сыртқ ы борышын басқ арудың тиімділігін арттыру қ аржы секторын реттеудегі негізгі бағ ыттардың бірі болады.Қ аржы тұ рақ тылығ ына тө нген қ ауіпті уақ тылы анық тау жө ніндегі ө зара іс-қ имылдардың жә не жұ мыстарды ұ йымдастырудың сапалық дең гейін арттыру, сондай-ақ қ аржылық қ атынастар субъектілерінің тә уекелдерін халық аралық практикағ а сә йкес реттеу жө ніндегі ү йлестірілген саясатты жү ргізу ү шін Ұ лттық Банк Қ Қ А жә не Ү кіметпен бірлесіп 2007 жылы Қ аржы тұ рақ тылығ ы жө нінде меморандум ә зірлеп, қ ол қ оятын болады. Ол қ ұ жат қ аржы тұ рақ тылығ ы ү шін тә уекелдерді реттеу бө лігінде органдардың қ ұ зыретін, ақ параттық ө зара іс-қ имыл жасау рә сімін, қ аржы тұ рақ тылығ ы мә селелері бойынша тұ рақ ты консультациялар жү ргізу тә ртібін, реттеуші іс-қ имылдардың келісілген шараларын іске асырудың жолдары мен қ ағ идаттарын реттейтін болады.

- 38 -