Вольтер – француз ағартуының негізін қалаушы. 1 страница

Мари Франсуа Аруэ (лақ ап аты Вольтер) - (1694-1778) ғ ажайып публицист, философ, ақ ын, драматург, саяси ағ артушы 1694 жылы Париж қ аласында орта чиновник отбасында дү ниеге келген.Ө зінің шығ армалары ү шін 1717-1725 жж аралығ ында Бастилияғ а бірнеше рет қ амалып, Франциядан Англияғ а кетуге мә жбү р болады.Феодал-католиктік идеяғ а қ арсы Вольтер ө те кө п бағ ытта жұ мыс жасағ ан – ғ ылыми-философиялық трактаттардан бастап драмалық шығ армаларғ а дейін.XVIII ғ асыр ағ артушыларының рухани жетекшілерінің бірі болатын.Оның ағ артушылық қ ызметінің бастысы шіркеу тартқ ан сә уегейлік пен нанымғ а қ арсы кү рес жариялауы болды.Сонымен қ атар ол діни науқ ан қ ұ рбандарын, кү нә сіз жандарды ашық тү рде ақ тауғ а қ ол жеткізді.Шіркеу фанатизмі мен шіркеулік тү некті ә шкерелеуде Вольтердің атақ ты " Сұ мырайды таптаң дар! " деген ү ндеуі болды.Сонымен бірге ол дінді халық ты кө нбісті жағ дайда ұ стау ү шін сақ тау қ ажет деп есептеді.Философ, ақ ын, жазушы, тарихшы ә рі ойшыл Вольтер ө з шығ армаларында ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы француз ағ артушыларының алдың ғ ы қ атарлы озық ойларын жинақ тай білді.Сословиелік артық шылық тарғ а, басыбайлылық қ алдық тарына қ арсы кү ресті, жалынды антиклерикал болды.Вольтер феодализмді, абслюттік монархияны жә не католик шіркеуін сынай отырып ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы революцияны идеялық жағ ынан даярлады.ОЛ болашақ мемлекет туралы пікір айтпады, ө згерістер жасауда тақ та отырғ ан " білімді де білікті" дана ағ замғ а ү міт артты.Вольтердің " Діни шыдамдылық жайлы трактат", " Философиялық сө здік" сияқ ты ең бектері оны ағ артушылардың кө шбасшысы етті.Ө мір бойы католик шіркеуімен кү ресіп ө ткен ол атеизмге қ арсы еді.Феодалдық тә уелділіктіктің жойылуын талап ете отырып, барлық азаматтардың тең дігін уағ ыздағ ан.Француз буржуазиялық революциясына Вольтердің ең бектері алғ ышарт болды.Францияда Вольтердің идеялары ХҮ ІІІ ғ асырдың 30 жылдары фоедализмге қ арсы ү лкен кү ш болды.

#24. Монтескьенің саяси жә не қ ұ қ ық тың кө зқ арастары.

Вольтермен бір кезең де тағ ы бір француз ағ артушысы Монтескье де ө з идеяларын уағ ыздады.Ү лкен чиновник отбасында дү ниеге келіп, (1689 ж) тамаша білім алуғ а мү мкіндігі болады.Бордо қ аласының парламентінің президенті болады.Ө мірінің соң ғ ы 20 жылын Монтескье ғ ылыми-философиялық ең бектерге арнады.1721 жылдың ө зінде ол " Парсы хаттары" атты философиялық романын жарық қ а шығ арды.1748 жылы Монтескьенің " О духе законов" атты ең басты ең бегі жарық кө рді.Бұ л кітап 20-дан астам рет басылып шық ты.Осы ең бегінде Монтескье ө кіметтің: заң шығ арушы, атқ арушы жә не соттық болып бө ліну теориясын ұ сынғ ан.Осылардың бір-біріне тә уелсіздігі мен ә рекеттестігін еркіндіктің кепілі деп санағ ан.АҚ Ш, онан кейінгі басқ а да мемлекеттер конституцияларында, кө пшілік жағ дайларда мемлекеттік қ ұ рылыстың осы Монтескье ұ сынғ ан принциптерін басшылық қ а алды. Ол ө зінің шығ армаларында абсолюттік монархияның ақ аулығ ын, король ү кіметінің бассыздығ ын, сарай маң ындағ ылар мен ақ сү йектердің жү генсіздігін, ә ділетсіз басқ ыншылық соғ ыстарды келемеждеді, халық ты кү йзеліске ұ шыратқ ан салық тарды сынады.

#25. Ж-Ж Руссо жә не қ оғ амдық -келісім теориясы.

Ағ артушылық -демократиялық бағ ыттың басында Жан Жак Руссо тұ рды.Ол 1712 жылы Женевалық саяхатшының отбасында дү ниеге келген.Ө мірі ө те қ иын болады, кітап жазып, сол арқ ылы кү н кө реді.Тек ө міріні соң ына қ арай соны мойындап.қ адір тұ тады.Вольтер мен Монтескьеге қ арағ анда аз шығ армашылығ ы бар Руссоның замандастарына деген ық палы ө те кү шті болды.Ө зінің «адамдар арасындағ ы тең сіздіктің пайда болуын жә не себептерін талқ ылау», «Қ оғ амдық келісім жайлы» сынды трактаттарында сол кездегі қ оғ амдық ортаны қ атты сынайды.Руссоның ойынша кіші елдерге лайық басқ ару жү йесі халық тың тікелей араласуы бар республика, ал ү лкен елдер ү шін халық ө кілдерін сайлау.Руссоның сол замандағ ы ең демократиялық идеялары халық қ а бір табан жақ ын еді.Руссо барлық ә ділетсіздіктің тө ркіні жеке меншік деп санады.Алайда ол оны жоюғ а шақ ырмады.Оның мұ раты байы да, кедейі де жоқ, тең қ ұ қ ылы ұ сақ меншік иелерінің қ оғ амы еді.Руссо ұ сақ меншік қ ана заң ды ә рі ә ділетті деп есептеп, феодалдардың меншігін жоюғ а, бай капиталистердің мү лкі мен сә н-салтанатына тежеу қ оюғ а шақ ырды.Руссо ө зінің «Қ оамдық келісім туралы» ең бегінде кү шті демократиялық мемлекет жақ таушысы ретінде кө рінді.Ол табанды тү рде саяси тең дік принциптерін, халық тә уелсіздігін, халық тың қ анаушыларғ а қ арсы кү ресу қ ұ қ ығ ын негіздеді.ХҮ ІІІ ғ асыр француз ағ артушылары феодалдық -абсолюттік қ ұ рылысты жә не шіркеуді парасаттылық тұ рғ ысында сынаудың тарихи міндетін орындады.Олар ескі тә ртіптерді қ ұ латып, революциялық жолмен жаң а қ ұ рылысты орнату жолындағ ы француздардың қ оғ амдық ойын даярлады.

#26. Дидро жә не энцоклопедистер.

ХҮ ІІІ ғ асырдың ортасына қ арай Вольтер мен Монтескьенің ең бектері кең інен танымал болғ ан кезде, абсолютизм кризисі тү пкілікті тығ ырық қ а тірелген кезде 1750 ж «Энциклопедия наук, искусств и ремесел» басылымына жазылым жарияланады. «Энциклопедия» билікке қ арсы барлық бағ ыттарды біріктіреді.Біріккен энцоклопедистер ұ йымы бірегей емес еді.Оның ішінде республикандық тар мен конституционалдық тар, атеисттер мен деисттер, тіптен матералистер болды. «Энцоклопедияның» редакторлары Дени Дидро – философ, материалист жә не жзушы.Энцоклопедиямен Вольтер, Монтескье, Руссо, Гольбах бірге жұ мыс жасады.1759 жылы «Энцоклопедияны» жауып тастайды.Бірақ Дидро мен оның тобы бұ л жұ мысты тастамай, 1772 ж 28 томының басылымын аяқ тайды.1774-1776 ж тағ ы да бес томы шығ ады.Сол уақ ытта энцоклопедиядан бө лек бірақ оғ ан ө те жақ ын «Типографиялық анналдар», «Энцоклопедиялық журнал» басылымдары шығ арылады.Білімге деген ү лкен қ ұ штарлық сө здіктердің шығ аруын ә йгілі етіп жіберді.ХҮ ІІІ ғ алпысыншы жылдары Францияда алты жү здей сө здік бар еді, одан кейін олардың саны тек ұ лғ аюмен болды.

#27. Революцияны идеялық дайындаудағ ы француз ағ артушылығ ының маң ызы.

Ғ асырлар бойы католик шіркеуі идеяларымен шырмалғ ан қ оғ амдық тә ртіпті ө згерту ескіні аяусыз сынау, жаң а ағ артушылық жұ мыс жү ргізу нә тижесінде ғ ана жү зеге асқ ан болар еді.Мұ нда басты орында діни идеологиямен тікелей кү рес жү ргізу міндеті тұ рды.Шіркеу ү стемдігіне бірінші соқ қ ы берген Жан Мелье болды.Шампаннан шық қ анг сыпайы жә е қ арапайым дін қ ызметшісі Мелье шаруалардың жағ дайын тү сінетін.Ол ө лгеннен кейін «Ө сиет» деп аталғ ан кітабының қ олжазбасы табылды.Дін мен христиандық ты Мелье халық ты бағ ыныштылық та ұ стау ү шін поптардың ойлап тапқ ан пасық аң ызы деп жариялады.Мелье ө зінің «Ө сиетінде» қ оғ амды ө згертудің ойдан шығ арылғ ан ү лгілі коммунизм тү рін дә ріптеді.Француз ағ артушылары – философтар, жазушылар, экономистер, тарихшылар – азаматтық тең дік жә не еркіндік жолындағ ы ұ рандар аясында феодалдық -абсолюттік қ ұ рыымғ а қ арсы ө ткір сындарды ұ станғ ан, ө зара сенімділіктегі топ еді.Бұ л ағ ымның рухани кө семдері - Вольтер, Монтескье, Жан Жак Руссо, Дидро жә не ө зге де ағ артушылар болды.Олардың идеялары Францияның, сондай ақ Батыс Еуропаның кө птеген елдері мен Солтү стік жә не Оң тү стік Американың, Ресейдің жә не ө зге де елдердің ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы рухани мә дениетіне ү лкен ық пал тигізген жаң а ө згерістердің озық бағ ыттарына сә йкес келіп жатты.ХҮ ІІІ ғ асыр француз ағ артушылары феодалдық -абсолюттік қ ұ рылысты жә не шіркеуді парасаттылық тұ рғ ысында сынау дың тарихи міндетін орындады.Олар ескі тә ртіптерді қ ұ латып, революциялық жолмен жаң а қ ұ рылысты орнату жолындағ ы француздардың қ оғ амдық ойын даярлады.

#28 ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы француз буржуазиялық революциясы. (1789 ж 5 мамыры – 1792 ж 1- тамызы) 1788 жылдың кө ктемінен басталғ ан қ уатты халық қ озғ алысы нан бү лігі, сеньорлар жерін басып алу, салық тық бақ ылауды жою, баспаханаларды цензурадан босату секілді талаптардан туындап жатты.Ең ірі қ озғ алыс Париждегі бай тү сқ ағ аз ө ндірісінің иесі Ревельенің жұ мысшылардың жалақ ы мө лшерін тө мендетуіне наразылық тан туындайды.1789 жылдың 5 мамырында Версальғ а Бас штаттардың шақ ырылуымен халық кө птеп ағ ылып жатты.Бұ рынғ ы уақ ыттардағ ыдай шақ ырылу сословиелерге бө лініп жиналады.Бірінші сословие – шіркеу, дін иелері – 291 депутаттық орынды, сондай ақ ә ртү рлі кө ң іл кү йдегі екінші сословие ө кілдері дворяндар – 270 депутаттық орынды жә не қ аржыгер, саудагер, жер иелері мен зиялылпардан шық қ ан заң генрлерден тұ ратын ү шінші сословие -578 депутаттық орынғ а ие болады.Кө п жағ дайда тө ртінші сословие ө кілдері болып есептелетін шаруалар мен қ ала кедейлері бұ лардың қ атарында болғ ан жоқ.Халық тың сословиелік бө лінісіне наразы ү шінші сословие депутаттары ө кілдердің жиналыс қ арарларындағ ы сословиелік ұ станымдарғ а ұ арсы шығ ып, 17 маусымдағ ы отырыста ө здерін бү кіл ұ лттың атынан сө йлейтін «Ұ лттық жиналыс» деп жариялайды.Жиналыс егер таратылар болса, оғ ан қ арсы ә рекет салық жинамау наразылығ ы ұ йымдастыратындағ ы хабарланады.Бас қ осу барысындағ ы мұ ндай ә рекеттерге тыйым сала отырып.король отырыс залдарын жабуғ а, оларды ә скери жасақ кү шімен бақ ылауғ а жарлық береді.20 маусымның таң ертең інде Ұ лттық жиналыс депутаттары ойын залына жиналып, депутат Мирабоның ұ сынысымен конституция ә зірленбейінше тарамау шешімін қ абылдайды.27 маусымында король ө зге де сословиелердің Ұ лттық жиналысқ а қ осылуына рұ қ сат беруге мә жбү р болады.Ал, 9 шілдеде ү ш сословие ө кілдерінен тұ ратын Ұ лттық жиналыс ө зін Қ ұ рылтайшы деп жариялайды.Тұ танып келе жатқ ан революциялық бү лікті басудың алдын-алу мақ сатында Парижге жалдамалы ә скер кіргізген король ә рекеті ешқ андай нә тиже бермейді.Елдің экономикалық жағ дайын реттей алмағ анның кесірінен осындай бү ліктің орын алуына кінә лі ретінде король тарапынан айыпталғ ан Неккер қ ызметтен кетіріледі.12-13 шілде аралығ ындағ ы ә скер мен халық арасындағ ы соғ ыс ә рекеттері басылмастан ақ, қ алада халық кө терілістері де қ арыштай, тасымалданатын азық -тү лік салық тарын жү ргізетін бекеттер талқ андалады.

Себептері: XVIIIғ 80жж феод-абс қ ұ рылым дағ дарысы, 1787-89жж сауда-ө нерк дағ дарысы (1786ж фр рыногына ағ ыл арзан бұ йым тауарларын ә келу тур келісім), ө нерк тоқ ырауы мен қ ұ лдырауы, жаппай жұ мыссыздық, 1788ж қ атаң қ ыс салдарынан астық тың нашар шығ уынан азық -тү лік тапшылығ ы, аштық тың кең етек алуы, 1789ж 14ж ішіндегі 1, 5млрд мем қ арыз. Фр-да нег 3 сословие болды: дінбасылар, дворяндар, қ алғ андары (кедейлер, шаруалар, банкирлер). 1789ж 3 сословие ө кілдері ө здерін «Ұ лттық жиналыс» деп жариялайды, корольге, реформағ а қ арсы шығ ады. Ө здеріне жаң а конст қ абылдамай тарамаймыз деген талап қ ойды. 1789ж 12 шілдеде Король қ аржы министрін Неккерді отставкағ а жібереді. Ұ лттық қ ұ рылтайды тарату ү шін жасалғ ан іс деп тү сініп халық қ алағ а кірген король ә скерімен қ ақ тығ ысқ а тү седі. Бастилия тү рмесі 1789ж 14 шілдеде Париж кө терілісшілерінің қ олына ө тті. Қ ұ рылтай жиналысы Фр уақ ытша билігін алды. Қ ұ рылтай 1789ж 4-11 тамызда Фр аграрлы мә селелерін қ арастырғ ан декреттер қ абылдайды. 1789ж 26 тамызда Фр-да «Адамдар мен азаматтар тур» декл қ абылданды. Ә р адам мен азаматтың табиғ и қ ұ қ ық тарын, ә рбір жеке тұ лғ а қ ұ қ ық тарын, тең дік принц, адамдар ерікті, қ ұ қ ық жағ ынан тең болып туылады. Барлық адамдар заң алдында тең, дін бостандығ ына қ ұ қ ылы. Мем жеке меншікті қ орғ ап, билік бү кіл халық атынан жү ргізіледі. 1791ж Барин дағ дарысының себебі: Король шет елге қ ашпақ шы болып, бірақ ол ұ сталынып қ айтарылады. 1791ж конст кор қ ол қ ойып, ол бурж мү ддесін қ орғ ады. Кор атқ ару билігін, парл заң шығ билігін алды. 1791ж жұ мысшыларғ а қ арсы «Ле Шапель» заң ы қ абылданды. 1792ж Автрия, Пруссия Фр-ғ а қ арсы (революцияғ а қ арсы) антифр І коалициясын қ ұ рады. Фр бурж рев 3 кезең ге бө луге болады: 1789ж 14 шілде – 1792ж 10 тамыз, 1792ж 10 тамыз – 1793ж 31 мамыр, 1793ж 31 мамыр – 1793ж 2шілде. 1792ж 10 тамызда Париждегі кө теріліс нә т-де жирондистер ү кімет басына келеді. Кө семі Барно. 1792ж Вальма тү біндегі шайқ аста І коалиция жең ілді. 1792ж 22 қ ырк Фр респ жарияланды. Конвент қ ұ рылды. Рев 2-ші кезең інде жирондық тар мен якобиншілдер арасында кү рес жү реді. 1793ж 2 шілдеде жирондық тар қ уылып, якобиндік диктатура орнайды. Термидориандық тө ң к якобиндық тарғ а қ арсы бағ ытталды. Рев маң ызы: сословиелік артық шылық тар жойылды, халық тың санасына ү лкен із қ алдырды, жаң а саяси, азаматтық қ ұ ндылық тар қ алыптасты, Рейн ө зені бойынан ө зінің табиғ и шегараларын қ алпына келтірді.

#29. Француз буржуазиялық революциясының алғ ышарттары.

Революция-ескі феодалдық –абсолюттік тә ртіппен буржуазиялық қ атынастарғ а ө тудің жалғ ыз ғ ана жолы емес. Батыл ә рі ірі реформалар қ абылдап, іске асыру да оның бір жолы болып табылады. XV Людовик ө лгеннен кейін тақ қ а жас король XVI Людовик отырды. Халық бір ө згеріс болар ма деп кү тті. Шындығ ында, бірінші министр болып ғ алым экономист-физиократ Ж.Р. Тюрго тағ айындалды. 1774-1776 жылдары ол бірқ атар реформалар жү ргізді: нанды еркін сатуғ а рұ қ сат берді, цехтық шектеу мен белгілі ережелерге бындыруды жоя бастады, сарай шығ ынын азайтты. Алайда ақ сү йектер мен сарай тө ң ірегіндегілер реформашыларғ а қ арсы шығ ып, Тюргоны оставкағ а кетуге мә жбү р етті. Жігерсіз жә не енжар король мемлекет ісіне жолағ ысы келмеді, корольдік кең ес мә жілістерінде ол қ алғ ып отыратын. Оның ең ұ нататын кә сібі тамақ ты тоя жеу, аң аулауң ағ аш жону болды. Корольдің ә йелі уақ ытын сә н-салтанат пен той-думандарда ө ткізді. 1780 жылдың ақ ырында мемлекеттің қ арызы 4, 5 млрд. Ливрге жетті, бұ л қ азынаның жылдық табысынан 32 есе асып кетті. Король қ азынасы қ аржы тапшылығ ы дағ дарысына тү сті. Елде қ айыршылық пен жұ мыссыздық ө ріс алды. Осындай жағ дайда король XVI Людовик барлық ү ш сословиенің ө кілдері органы –Бас штаттарды шақ ыруды ұ йғ арды. Ү шінші сословие депутаттары саны екі есе кө бейтілді. Халық тағ ы да ү лкен ө згерісті кү тті. 1789 жылы 5 мамыр кү ні Версальда салтанатты тү рде Бас штаттардың мә жілісі ашылды. Барлық ұ лттың қ олдаушылығ ын сезіну буржуазияны жігерлендірді. Ү шінші соловиенің депутатары Бас штаттарды Ұ лттық жиналыс деп, одан кейін Қ ұ рылтай жиналысы немесе парламент деп жариялады, яғ ни олардың заң қ абылдауғ а, мемлекет органдарын бекітуге қ ұ қ ығ ы бар екенін мә лімдеді.11-шілде кү ні астанағ а ә скерлер шоғ ырландырылып жатыр деген қ аусетті естіге халық бұ қ арасы кө теріліске шық ты.

13 шілде кү ні бү кіл Парижге дабыл қ ағ ылды. Халық корольдің қ ару жарақ қ оймаларынбасып алып қ аруланды. Кө терілісшілерге тө теп бере алмағ ан ә скер қ аланы тастап шық ты.14 шілде кү ні француз халқ ы Бастилия қ амал тү рмесін шабуылмен алды. Парижден кейін революция Францияның басқ а қ алалары мен шет аймақ тарына тарады. Миллиондағ ан шаруалар бұ қ арасы қ аһ арлы кү реске кө терілді. Олар мырзалар замоктарын қ иратты. Дворяндарды ұ лы қ орқ ыныш биледі. 4 тамыз кү ні Қ ұ рылтай жиналысы ө зінің алғ ашқ ы актісі ретінде феодалдардың ө з бастамалары бойынша феодалдық қ ұ қ ық ты жою туралы мә лімдеме жасады. Алайда бұ л мә лімдеме бойынша жеке бас тә уелдігі жә не мыржалар жең ілдіктері ғ ана жойылды. Негізгі тө лемдер мен алымдар сатып алынуы тиіс болды. Бірақ шаруалар бұ л шешімді қ олдамай, толқ уларын жалғ астыра берді. Бұ л революцияның алдағ ы кақ ытта жалғ аса беруінің бірден бір себептері.

#30. Қ ұ рылтай жә не Заң шығ ару жиналыстарының заң дары.

Халық тың қ озғ алыстан жасқ анатын Қ ұ рылтай жиналысы 1789 жылдың тамызында маң ызды екі заң актісін қ абылдайды.4 тамызда жә не 11 тамызда қ абылданғ ан бұ л заң актілерінің бірнеше декреттерге арқ ау болғ ан негізгі мазмұ ны феодалдық қ ұ қ ық тарды, шіркеу десятинасын, сословиелік артық шылық тарды жою жә не заң алдында бардығ ының тең болуына жасалынғ ан еді.1789 жылы 26 тамызда Жиналыс ү лкен рев-қ мә ні бар қ ұ жат «Адам жә не Азамат қ ұ қ ығ ының декларациясын» қ абылдады.Оның мазмұ ны: ағ артушылық идеяларғ а негізделген халық тық егеменділік, барлығ ының заң алдында тең болуы, адамның мә жбү рлеуге қ арсылық жә не қ орғ аныс қ ұ қ ығ ы, ар-ождан, баспасө з, сө з бостандығ ы мә селелерін сипаттайды.1790-1791 ж жұ мысшы одақ тары қ ұ рылады, жұ мысшылар наразылығ ы орын алғ ан кезең дерде қ ұ рылтай жиналысы мен олардың жетекшілері мен ұ йымдастырушыларын ә скери заң деп аталғ ан сотсыз ө лім жазасын кесетін қ атаң шара қ олданды.1791 жылдың қ азан айында конституция ө з кү шіне енді.Елде конституциялық монархия орнатылды.Мемлекеттің басшысы ретінде король Заң шығ ару жиналысының заң дары мен қ аруларын тоқ тата алатын болды.Министрлер тек соғ ан бағ ынды.Корольдің жеке басы қ асиетті деп жарияланып, оғ ан тиісуге тыйым салынды.Ант берушілер тө релігі соты енгізілді.Протестанттар мен еврейлер ө зген азаматтармен бірдей қ ұ қ ық қ а ие болды.1791 жылдың бірінші қ азанда Заң шығ ару жиналысы ө зінің мә жілісін бастады.Онда ірі қ аржы, ө неркә сіп жә не жер иеленуші буржуазия ү стем болды.Жиналыс кү рделі жағ дайда ашылды.Бірқ атар шет аймақ тарда шаруалар бү лігі басталды.Париждің ө зінде, Леонда жә не басқ а қ алаларда ө неркә сіптің дағ дарысқ а ұ шырауы, сауданың тоқ ырап қ алуы жә не ауыл шаруашылығ ының қ ұ лдырауы, қ олө нершілер мен жұ мысшы бұ қ арасының арасында жұ мыссыздық, қ айыршылық жә не ашаршылыө туғ ызды.1791 жылдың кү зінен жаң а революциялық ө рлеу байқ алды.Заң шығ ару жиналысында, Мә жіліс залының тө рінде 140 депутат отырды.Оларды тау партиясы – монтаньярлар деп атады.Жас сауда ө неркә сіптік буржуазиясы топтарының депутаттары ерекшк кө зге тү сті.Олар Еуропаның феодалдық монархияларына ревлюциялық соғ ыс жариялауғ а ү гіттеді.Бұ л жирондық тар еді.1792 ж кө ктемінде король билікке жирондық тарды шақ ырды жә не олар Герман императорына соғ ыс жариялады.Франция ү шін соғ ыс ә рекеттері сә тсіз басталды.Австрия жә не Пруссия ә скерлері Францияғ а басып кіріп, бірқ атар бекіністерді жаулап алды.Король олардың кө мегімен революцияны басуғ а ү міттенді.

#31. Монархияны қ ұ лату.Тау мен Жиронданың кү ресі.

1791 ж 1 қ азанында Конституцияны қ абылдағ аннан соң ақ Заң шығ ару жиналысы жұ мыс істей бастағ ан еді.Заң шығ арушы жиналыс қ ұ рамы Қ ұ рылтай жиналысынан ө згеше болатын.Заң шығ ару жиналысының оң қ анатын ірң і қ аржыгерлер мен кеме иелері – қ ол саудагерлері, плантаторлардан, атақ ты жерге меншік иегерлері жә не ө неркә сіп иелерінің партиясы – фельяндар қ ұ рады.Бұ л партия монархиямен 1791 ж Конституция қ ұ рылымын сақ тап қ алуды қ алаушылар болатын.Ал сол қ анаттағ ылары якобин клубына қ атысы бар депутаттардан тұ рды.Кейіннен олар екі топқ а бө лініп кетеді.Олардың алғ ашқ ы тобы сауда, ө неркә сіп жә не жаң а жер иелерінен тұ ратын оң тү стік-батыс, онтустик шығ ыс департаменттерінде қ оғ амның жаң аша қ ұ рылымын мақ ұ л кө ретін жирондистер атауына біріккендер болды.Бастапқ ыда олар да Конституцияны қ олдағ анмен соң ында республикалық ұ станымғ а кө шеді.Екіншің топ ә рі заң шығ арушы жиналысының ерекше солшыл тобы монтаньярлардан тұ рды.Олардың монтаньярлар атануы жиналыс залының ең жоғ арғ ысындағ ы орындық тарында шоғ ырланып отырғ андарына байланысты, яғ ни тауда отырулары осы атқ а иелендіреді.1792 ж 10 тамызындагы жанданган революциялық ә рекеттердің негізігі ұ йымдастырушылары да осылар болады.Заң шығ ару жиналысының бірқ атар секциялары монтаньярларды қ олдау арқ ылы, монархияның қ ұ лауына ат салыса бастайды.

#32. Якобиндердің ә леуметтік экономикалық саясаты.

Якобиншілер елдегі саяси тартыс жағ дайында қ ала мен елді мекен тұ рғ ындарының жә не жирондистерге қ арсылық кө рсетушілердің кө мегімен билікке келеді.Францияның барлық бө лігінде Париждегідей жағ дай кү рт ауыр болады.Елдің 83 департамент бө лігінің жирондистер билікте болғ ан алпысын федералистік бү лік аталғ ан оқ иғ алар шарпиды.Жалпы якобин диктатурасының революциялық мемлекет болмысындағ ы тұ рпаты азаматтық қ оғ амғ а қ арсы қ ұ рылым сипатымен жағ ымсыз болды.Жирондистермен арадағ ы тартыс негізінгде билікке қ ол жеткізген якобиншілердің диктатурасы жылдарында, революция қ арсаң ындағ ы қ оғ амдық жү йе, билік баланстарының қ ұ ү рылымын жасағ ан ағ артушылар кө зқ арастары ешқ андай саяси қ ұ рылымдық сілтемеге алынбады.Керісінше билікке қ ол жеткізген якобиншілдер ө здерінің революциялық ұ станымдарына қ арсылардың барлығ ын репрессиялау шарарларымен айналысады, сондық тан да якобин диктатурасының тағ ы бір амалы революцияның бү гінгі жә не кү діктелген жауларын репрессиялау шараларын жү йелеген террор болды.Осығ пн қ атысты 1793 ж 17 кыркуйегинде Конвент кү діктілер туралы заң қ абылдайды.Сол жылдың кү зінен бастап революциялық трибунал, якобиншілер ө здеріне жау деп санайтындардың барлығ ығ ның жойылу қ ұ ралына айналды.Оның алғ ашқ ы қ ұ рбандары бұ рынғ ы королева Мария Антуанетта жирондис депутаттар халық тық бү лік кө семі Жак Ру сияқ тылар болды.1794 ж сә уірінде кордилерлер клубының белсенділері Дантон мен Димуленде ө лім жазасына кесілді.1793-1794 ж аралығ ында якобиндік террор қ ұ рбаны отыз бес қ ырық мың адамғ а жеткен.

#33. Француз революциясының маң ызы.

Француз революциясы сеньоралды қ ұ рылысты, сословиелік жә не корпоративті артық шылық тарды жойды.Революция халық тың санасына ү лкен із қ алдырды.Жаң а саяси жә не азаматтық қ ү ндылық тар ескі діни жә не монархиялық қ ұ ндылық тарды ығ ыстырды.Революция Франциядағ ы ескі мен жаң а тә ртіптің арасын ажыратып қ ана қ ойғ ан жоқ, сонымен бірге олардың арасындағ ы сабақ тастық ты реттеп берді.Ол ә сіресе ХҮ І ХҮ ІІ ғ асырдағ ы француз монархтарына арман болғ ан мемлекеттің ә кімшілік орталық тауын револдюциялық ү кіметтердің жү зеге асыруы болатын.1794 1795 ж республика ә скерінің табысының арқ асында Франция шығ ң ыста Рейн ө зені бойынан, ө зінің табиғ и шекакраларын қ алпына келтірді де осылайша Еуропадағ ы билік етудің шешуші қ адамына жол бастады.