Вольтер – француз ағартуының негізін қалаушы. 3 страница

Венадағ ы 1848 ж. қ азан айындағ ы шайқ ас.1848 ж. маусым айында империяның қ ұ рылтай рейхстагы шаруалардың феодалдық міндеткерліктерін матып алу тә ртібін бекітті.Тө лемнің 1/3 бө лігін мемлекет ө з мойнына алды.Осыдан былай шаруалар революциядан бойын аулақ тай бастады.Ү кімет қ азан айында Венада тұ рғ ан ә скерлерге Венгрияғ а қ арсы шығ уғ а бұ йрық берді.Вена демократтары монархия жоспарының зұ лымдығ ын сезе бастады.Олар ә скердің жіберілуіне қ арсылық білдірді.6 қ азан кү ні Вена кө теріліске шық ты.Жұ мысшылар, студенттер, ұ лттық ұ ландар 4 апта бойы қ алағ а шабуыл жасағ ан император ә скеріне ерлікпен қ арсы тұ рды.Революция орталық тары бір-біріне кө мектесе алмағ андық тан жең іліске ұ шырады.Венадағ ы кө терілісті талқ андағ ан император ү кіметі енді бү кіл кү шін Венгриядағ ығ а аударды.Бү кілхалық тық кө теріліс қ ару-жарақ жасау, революцияғ а қ арсы шық қ андардың бә рін аяусыз жазалау-1793 ж. революцияғ а тә н сипат, Венгрия революциясының да басты сипатына айналды.1848 ж. кү зінде император ә скерлері басым болғ андық тан революцияшылдар астанадан шегініп, Комут ү кіметі Дебреценге кө шті.1849 ж. Наурызында Габсбургтер империясы жаң а конституция қ абылдап, Венгрия мә ң гілік империя қ ұ рамында болады деп жариялады.Бұ л акт Венгр халқ ының жаң а ұ лттық кө терілісінің ө рлеуін туғ ызды.1849 ж. сә уірінде сейм Венгрия толық тә уелсіз мемлекет, ол Габсбургтер ә улетінің Венгр тағ ына қ ұ қ ығ ы толық жойылды деп жариялады.

#45. Италиядағ ы революция. Астық тың шық пай қ алуы мен экономиалық дағ дарыс халық бұ қ араның мұ қ таждығ ы мен ауыртпалығ ын кү шейтіп, ревалюциялық ахуалдың артуына жағ дай туғ ызды.1848 жылы қ аң тарда Сицилияда кө теріліс басталып, ол бү кілхалық тық сипат алды.Оқ иғ а оң тү стікті де шарпып Неаполь королі либералдық билік қ ұ рып, коституция қ абылдауғ а уә де беруге мә жбү р болды.1848 жылы ақ пан наурызында сол сияқ ты оқ иғ алар орталық Итальян мемлекеттерінде де болып ө тті.Бә рінде де монархиямен ымыраласуғ а даяр лбералдық ү кіметтер қ ұ рылды.Австрияның қ ол астындағ ы Ламбардия мен Венецияда революция

Венадағ ы халық кө терілісі жең гендігі жайлы хабар келісімен басталды.5кү нге созылғ ан, 18-22 наурыз кү ндеріндегі баррикалдық қ анды шайқ ас барысында Миландағ ы халық кө терілісі Австрияның он бес мың дық армияны жең іп шық ты. Жең іс нә тижесінде Милан ү кіметінің басына либералдар келді.Бұ л мидзиншілердің қ ателігі еді.Сол кү ндері ү лкен шайқ ас нә тижесінде Венецияда да халық кө терілісі жең ді.Мұ нда ү кіметті кө рнекті мадзиншил Даниелэ Манин басқ арды.Негізгі мақ сат елді азат ету еді.

#46. Жаң а заманның экономикалық жә не саяси доктриналары. Физиократтардың экономикалық доктринасы саяси экономия.Бұ л басқ арудың ө неркә сіптік саласы болып табылады.Ол елдер байлығ ының табиғ аты мен себептерін жү йелі анық тайды.Мемлекеттегі экономикалық қ атынастарды реттеуде кө бінесе экономикалық мемлекеттерді саяси жағ ынан ә зірлеу кең қ олданды.Қ азіргі кезде оның ү ш тү рі бар:

1.классикалық саяси экономия

2.марксистік дә стү р

3.ө кімет пен экономикалық байланыс туралы гипотезаларды тексерудің статистика жә не модельдеу ә дістерін пайдаланғ ан экономика.Саяси экономика бү кіл елдің доктринасына айналды.Адам Смит экономикағ а екі бірдей мақ сатты жеткілікті бюджетті немесе халық тың кү н кө ру қ аражатын қ амтамасыз етуі жә не мемлекетті немесе достастық ты мемлекеттік қ ызметке жеткілікті қ аражатты қ амтамасыз етуді кө здейтін ғ ылым дген анық тама берді.Негізінде экономикалық теория позитивті экономика д.а.

#47. Классикалық либерализм, оның сипаты. Экономикалық жә не саяси либерализм.

Либерализм жеке адамың еркіндігі мен азаматтық жә не саяси қ ұ қ ытарын жоғ ары қ оюды, мемлекеттің қ оғ амдағ ы іс ә рекет кең істігін шектеуді мақ сат ететін идеялық саяси ағ ым.Оның ең басты саяси қ ұ ндылық тары азаматтардың қ ұ қ ық тық тең дігі, саяси пікір алуындағ ы жә не конституциялизм идеялары.Идеологиялық система 18-19 ғ асырдың бірінші жартысында бү тін рухани комплекс ретінде қ алыптасқ ан.Классикалық либерализм индустриалды қ оғ ам символына айналды жә не ө зінің даму барысында базалық нысанын жү йелендірді.Либералды ә леуметтік философия нысанының автономиялық тұ лғ аның ө зіндік бағ дарлаушылық кө ріністері, сонымен бірге қ оғ ам ө міріндегі индивидуалдық бастамалардың артық болу кө рінісін айқ ындады.Либералды доктрина кө зқ арасы бойынша адам тұ лғ асынан бастап, ө зінің ө мірін реттеп, ө мірлік қ ауымның нысанын ө зінше сайлай алды.Либерализм белгілі бір ә леуметтік қ ұ рылысты қ амтамасыз етуді тү сіндірген жоқ, ө з мақ сатын қ олдады.Либерализм ағ артушылық дә уірінің идеологиясы ретінде алғ аш 17-18 ғ асырларда Англия мен АҚ Ш та пайда болып, қ алыптасты.19 ғ.30-40ж.ж. Еуропаның бірқ атар елдерде идеялық саяси жағ ынан тұ жырымдалып, ғ ылыми айналымғ а енді.Локк, Бэкон, Вольтер, Монтескье, Джефферсон, Смит, Гете, Дидро т.б либералды демократия теориясының негізін салды.Классикалық либерализм жаң а заманда, яғ ни 18-19ғ. бірінші жартысында п.б.Классикалық либерализмнің экономикалық, саяси, ә леуметтік жеке адамның қ адір қ асиетін бағ алау жә не барлық адамдар тең.

- жеке адамның еріктілік автономиялығ ы

-адамның ө мір сү ру бостандық жеке меншікке қ атысты қ ұ қ ығ ы

-адамның табиғ и қ ұ қ ық тарының қ орғ анысы жә не олардың мү ддесін қ орғ айтын мемлекет қ ұ ру

- мемлекет пен жеке тұ лғ а арасындағ ы кесінді принципі

- билік ә леуметтік бақ ылау қ ұ ралы

- бір адамның екінші адамғ а тә уелсіз болуы

-мемлекет ә леумет. Билігінің шектеулігі

- адамның ө мірі тең қ ызметінің заң жү зінде қ орғ алуы

#48. Консерватизм. Консерватизм (латын тілінен «консервацио» - сақ тау, жинау дегенді білдіреді)Консерватизм-ә леуметтік дамудың прогрессивті тенденцияларына қ арсы тұ ратын саяси-идеялық ағ ым.Консерватизм саяси идеология ретінде жаң а дә уірде пайда болды.Осы заманғ ы Еуропаның қ оғ ам қ алтыратқ ан ө згеріске жауап ретінде дамыды.Консерватизм идеологиялық жағ ынан толып жатқ ан нанымдарғ а ие бола алады.Либералды индивидуалистер мен клерикал монархистер икемді кө ксіген кертартпалық, тең принципсіз реалистер-солардың бірі консерваторлар деп аталады.Олар консерватизмді жеке меншікке, ұ жымшылдық қ а, атеизмге, діни-сенімге, гегельдің идеолистик философиясына, терең скептинизм де н/е дө рекі материализмге негіздеді.Консерватизм оппозицияғ а қ арсы болатын н/е олардың ынта кө зі болатын саяси жү йелер болып қ ала берді.Консерватизм ә леуметтік дамудың идеялық саяси ағ ымын кө рсетеді.XX ғ. басында басты консерватизмнің негізгі бекітулері мен принциптері айтарлық тай ө згерістерге ұ шырады.Консерватизмнің алғ ашқ ы идеологы ағ ылшынның саяси қ айраткері, философы ж/е публицист Эдмунд Берк болды.Консерватизм терминін 1818 ж. «Консерватор» журналын шығ арып тұ рғ ан француз жазушысы Шатобрман алғ аш қ олданғ ан.

#49.#50. Жаң а заман кезең індегі экономикалық қ атынастарды мемлекеттік реттеудің формалары мен ә дістері. Физиократтардың экономикалық доктринасы. Физиократтардың экономикалық доктринасы саяси экономия.Бұ л басқ арудың ө неркә сіптік саласы болып табылады.Ол елдер байлығ ының табиғ аты мен себептерін жү йелі анық тайды.Мемлекеттегі экономикалық қ атынастарды реттеуде кө бінесе экономикалық мемлекеттерді саяси жағ ынан ә зірлеу кең қ олданды.Қ азіргі кезде оның ү ш тү рі бар: 1.классикалық саяси экономика.2.маркистік дә стур.3.ө кімет пен экономикалық байланыс туралы гипотезаларды тексерудің ж/е модельдеу ә дістерін пайдаланатын саяси экономика.

XVғ. Людовиктің жеке дә рігері Франсуа конституция ық палымен физиократтар саяси экономика бұ л мемлекеттің негізгі ішкі ісімен айналысатын ғ ылым деп қ арады.Адам Смит Бюджетті н/е халық тың кү н кө ру қ аражатын қ амтамасыз етуә н/е мемлекетті н/е достастық ты мемлекеттік қ ызметке жеткілікті қ аражатының қ амтамасыз етуді кө здейтін ғ ылым деген анық тама берді.Дживан, К.Менгер, Мон талдап жасағ ан экономикағ а Морлдың кө зқ арастан болатын қ алың қ ауымдық бө лек тұ рғ ан ө здігіненқ имылдайтын механизм деп атады.Саяси экономика доктринасы ғ ылымғ а айтарлық тай ық пал етті.XIX ғ. II ж.Детван мем.кен-қ қ атысуы нег-де экон.теория позитивті экономика деп атады.

#51. Жаң а заман кезең індегі Еуропа ө нерінің дамуы. Живопись. 17ғ бейнелеу ө нерінде классицизм басым болды. Корольдер мен ақ сү йектер сарайларындагы сә нді де салқ ын бейнелеу ө нерінде діни тақ ырып шамалы болып, Ежелгі Рим тарихымен аң ыздардан алынғ ан кө ріністер, корольдер мен қ олбасшылардың портреттері кө мкеріп тұ рды. Версальдың басты сарайлары сә улетті де келісті бағ аналары, тү зу кескінді маң дайшалары бар Ежелгі Римнің ғ имараттарын еске тү сірді. 16ғ соң ында Еуропа елдерінде ө згеше стиль қ алыптаса бастады. Ендігі салынғ ан сарайлар мен шіркеулердің кү мбездері мен кө рнеулері барокко тә сілімен ә шекейленді. Барокко 16 ғ соң ы мен 18ғ орт кө ркемді стиль Луи Давид «Гоациилер анты» Пойя «Кө терілісшілерді сату» «Асқ ан ержү ректілік» испандық суретші. Джек Делалруа халық ты бастайтын бостандық. Д. Констебя Англияның роман пейзажисті. Франсуа Мелье буржуазияны сынады. 18ғ ө здерінің нә зік шеберлігімен Фр. Сарай кескіндемешілері Антуан Ватто, Франсуа Буше, Онере Фрагонар жарқ ырап кө рінді. Олардың картиналары ақ сү йектердің портреттері, лирикалық кө ріністер мен пейзаждар, мифилогиялық сюжеттер болатын. Олардың замандасы Жан Батист, Симеон Шарденнің полотноларынан біз шаруалар мен қ олө нершілердің, қ ызметші ә йелдердің, қ арапайым халық тың ө кілдерін кө реміз.

Кескіндеме ө нерінің дамуына елеулі ү лес қ осқ ан ағ суретшісі Уильям Хогарт пейзаж, портрет ө нерінің нә зік сенімді тамаша шебері. Ол сатиралық жанрда, ә сіресе ағ ақ сү йектері мен буржуазияның ө мірінен тұ рмыстық кө ріністер жасағ ан. 18ғ таланты келесі ғ асырда ә лемге жарқ ырап танылғ ан ә йгілі испан кескіндеме ө нерінің шебері Франсиско Гоийдің шығ армашылық ө мірбаяны басталады.

Музыка. Ағ артушылық дә уірде музыкада ү лкен ө згерістер басталды. Діни ә ндерде революциялық ү н байқ ала бастады. Кромвель жауынгердің ә ндері Нота баспа арқ кө бейтіліп, музыкалық білімнің таралуына септігн тигізді. Жаң а заманның ұ лы жетістігі классикалық музыканың ө ріс алуы. Иоганн Себастьян Бах дү ниежү зілік музыканың полифония шебері, оның халық тың қ уаты ә ндері оратория, месса, клавирші концерттерінен байқ алады. Фендель классикалық ораторияны гү лдендірумен аты шық ты. Иозеф Гаиды сонаталық симфониялық музыканы дамытып, классикалық симфониялық оркестр қ ұ рды. Моцарт классизмнің ең биік шың ы, романтикалық музыкант опералық аспаптық музыканы дамытты. «Дон Жуан» «Фигароның ү йленуі» «Сиқ ырлы флейта оптимистік, ө міршең» ә уендердің авторы. Л. Бетховен классик жә не романтикалық, философиялық музыкант. Шығ армаларында ө мір қ иыншылық тарын кө ргендей қ айғ ы қ асірет толы. Ағ артушылық рухы ү здіксіз ізденістер, алғ а ұ мтылу 18ғ музыка ө нерінің дамуына да ә серін тигізді. Музыка ұ зақ уақ ыттар бойы шіркеуге қ ызмет еткен болатын. Бірақ осы шектеулерге қ арамастан сұ лулығ ы мен ұ лылығ ы жағ ынан тең десі оқ шығ армалар дү ниеге келді. Немістің 2 ұ лы композиторы Георх Фридрих Гендель мен Себастьян Бах шіркеулік музыканың жан жақ ты дамуына жол ашты. Оны биікке кө терді. Жарты ғ асыврғ а жуық уақ ытын Лондон соборына қ ызмет етуге арнап танғ ажайып туындыларды дү ниеге ә келген Гендельді де ағ композиторы деп тануғ а болады. Неміс шіркеулерінде органды ойнаудан бастағ ан Бахтың қ ұ діретті де терең музыкасы шіркеулік музыканың нағ ыз шынайы музыкағ а айналуындағ ы алтын кө пірі болды. Ұ лы композитордың жаң ашылдығ ы мен таланты бірден бағ аланғ ан жоқ. Бұ л тек сексен жылдан соң Бах қ айтыс болғ аннан кейін ғ ана болды. Осы жылдар аралығ ында оның ноталары жазылғ ан кө птеген жазбалары ізсіз жоғ алғ ан болатын. 18ғ Еуропалық тардың материалды жә не рухани ө мірі ө лшеусіз байып жә не кең ейе тү сті. Ә дебиет туындылары, бейнелеу ө нері, музыка ә ркімнің игілігіне айналмаса да ағ арту дә уірінің іздену кең істігі мен қ ажымас ең бегі қ оғ амды тұ тас қ амтыды.

Ә дебиет. Феодалдық қ ұ рылысты қ орғ ап тұ рғ ан абсолютизм жағ дайында ә дебиетте дворяндардың мү дделері мен кө зқ арастары басым болды. Корольге сенушілік, дворяндардың абройы мен мә ртебесі, доряндық парыз адамдардың ең қ ұ нды қ асиеттері болып саналды.Романдар мен сахна кейіпкерлері кө не заманнан жә не аң ыздардан алынғ ан сюжеттерге орай патша жә не намыс ү шін барын, керек болса ө мірін де қ ұ рбан етуге тиісті болды.Бірақ Испанияның ұ лы жазушысы Мигль де Сервантес ө зінің Дон Кихот романында намыс пен парызғ а адал дворянның ө згерген ө мір жағ дайындағ ы " ерліктерін" мысқ ылдады.ХҮ ІІ ғ асырда буржузиялық қ атынастар пайда болды.Бірақ ә дебиетте абсолютизм патшаны мадақ тау, жағ ымпаздану, шын бағ ынушылық сезімді қ олдады.Текті ақ сү йектерге арналғ ан одалар, корольдер мен герцогтердің отбасыларын бейнелеген ә шекейлі портреттер, ә деби шығ армалар дү ниеге келіп жатты.Осының бә рі классицизм мә нерінде орындалатын еді.Соның ө зінде Нерон сияқ ты тирандардың қ ылық тарын келемеждеу, зұ лымдық ты ә шкерелеуге ұ мтылыс байқ алды.ХҮ ІІ ғ асырдың соң ында ұ лы комедиограф Ж.Б.Мольер, Франция королі ХІҮ Людовиктің қ олпаштауымен " Тартюф" пьесасында сарай маң ындағ ылар мен шіркеу қ ызметкерлерін мысқ ылдады." Дворян қ ауымындағ ы мещанин" пьесасында дворяндық ты алуғ а тырысқ ан буржуаларды келемеждеді жә не Дон Жуан пьесасында ө зінің нә псісі ү шін адамдардың тағ дырына зұ лымдық жасаудан тайынбайтын дворяндарды ә шкереледі.Буржуазиялық революциялардың ық палымен жаң а тап – буржуазияның талаптары, ө мірге кө зқ арасы, идеялары ә дебиетте орын ала бастады.Англияда кә сіпкерлік пен іздену, тіршілік ү шін кү ресті мадақ тайтын романдар жазыла бастады.Ағ ылшын жазушысы Даниель Дефо осы ү рдісте жазылғ ан " Робинзон Крузо" романымен аты шық ты.Сонымен қ атар срл кездің ө зінде буржуазиялық ұ ғ ымдар мен дә стү рлерді, ө мір қ ұ ндылық тарын келекелейтін " Гулливердің саяхаттары " атты Д.Свифттің екі томдық фантсатикалық романы да жарық кө рді.Егер С.Ричардсон ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы буржуазиялық отбасылық, дә стү рлік жә не махаббатық -психологиялық тұ рмыс жағ ын паш еткен болса, оның шә кірті Генри Филдинг ө зінің " Тастанды бала Томның тарихы" атты романында ө з бақ ыты мен болашағ ы ү шін кү ресе білген, қ оғ амдағ ы ә ділетсіздік пен пайда кү немдікті жең е білген батыл адамдарды суреттейді.Бұ л бағ ыттың кө рнекті ақ ыны ә рі драматургі Фридрих Шиллер «Қ арақ шылар» зұ лымыдқ пен махаббат драмаларында ескілікке қ арсы кө терілген ерекшк дара тұ лғ аларды суреттейді. «Дауыл мен қ ысым» тобына жас кезінде атақ ты Гете де тартылды.Оның «Гете фон Берлихинген» «Жас Вертердің азабы» драмаларының кейіпкерлері де ескілікпен кү ресетін жеке тұ лғ алар.Ағ ылшындық ақ сү йек ақ ын Байрон революцияшыл романтикалық шығ армашылығ ымен ә лемге ә йгілі болды.Дара, данышпан тұ лғ аның қ оғ амдағ ы зұ лымдық қ а қ арсы аттанысын ол ө зінің «Чайльд Гарольдтің қ аржылығ ы» поэмасында суреттейді.Бұ л кезең ге тә н романтикалық бағ ыт Францияның данышпан ақ ынеы ә рі жазушысы Гюгоның шығ армашылығ ынан да байқ алады.Оның драмалары мен роимандарында тө меннен, қ арадан шық қ ан, бірақ мейірімдй тұ лғ алар суреттеледі.

#52. Живопись: стиьдердын калыптасуы жане кезендеры

17ғ бейнелеу елдерінде классицизм басым болды. Корольдер мен ақ сү йектер сарайларындагы сә нді де салқ ын бейнелеу ө нерінде діни тақ ырып шамалы болып, Ежелгі Рим тарихымен аң ыздардан алынғ ан кө ріністер, корольдер мен қ олбасшылардың портреттері кө мкеріп тұ рды. Версальдың басты сарайлары сә улетті де келісті бағ аналары, тү зу кескінді маң дайшалары бар Ежелгі Римнің ғ имараттарын еске тү сірді. 16ғ соң ында Еуропа елдерінде ө згеше стиль қ алыптаса бастады. Ендігі салынғ ан сарайлар мен шіркеулердің кү мбездері мен кө рнеулері барокко тә сілімен ә шекейленді. Барокко 16 ғ соң ы мен 18ғ орт кө ркемді стиль Луи Давид «Гоациилер анты» Пойя «Кө терілісшілерді сату» «Асқ ан ержү ректілік» испандық суретші. Джек Делалруа халық ты бастайтын бостандық. Д. Констебя Англияның роман пейзажисті. Франсуа Мелье буржуазияны сынады. 18ғ ө здерінің нә зік шеберлігімен Фр. Сарай кескіндемешілері Антуан Ватто, Франсуа Буше, Онере Фрагонар жарқ ырап кө рінді. Олардың картиналары ақ сү йектердің портреттері, лирикалық кө ріністер мен пейзаждар, мифилогиялық сюжеттер болатын. Олардың замандасы Жан Батист, Симеон Шарденнің полотноларынан біз шаруалар мен қ олө нершілердің, қ ызметші ә йелдердің, қ арапайым халық тың ө кілдерін кө реміз.

Кескіндеме ө нерінің дамуына елеулі ү лес қ осқ ан ағ суретшісі Уильям Хогарт пейзаж, портрет ө нерінің нә зік сенімді тамаша шебері. Ол сатиралық жанрда, ә сіресе ағ ақ сү йектері мен буржуазияның ө мірінен тұ рмыстық кө ріністер жасағ ан. 18ғ таланты келесі ғ асырда ә лемге жарқ ырап танылғ ан ә йгілі испан кескіндеме ө нерінің шебері Франсиско Гоийдің шығ армашылық ө мірбаяны басталады.

#53. Музыка

Ағ артушылық дә уірде музыкада ү лкен ө згерістер басталды. Діни ә ндерде революциялық ү н байқ ала бастады. Кромвель жауынгердің ә ндері Нота баспа арқ кө бейтіліп, музыкалық білімнің таралуына септігн тигізді. Жаң а заманның ұ лы жетістігі классикалық музыканың ө ріс алуы. Иоганн Себастьян Бах дү ниежү зілік музыканың полифония шебері, оның халық тың қ уаты ә ндері оратория, месса, клавирші концерттерінен байқ алады. Фендель классикалық ораторияны гү лдендірумен аты шық ты. Иозеф Гаиды сонаталық симфониялық музыканы дамытып, классикалық симфониялық оркестр қ ұ рды. Моцарт классизмнің ең биік шың ы, романтикалық музыкант опералық аспаптық музыканы дамытты. «Дон Жуан» «Фигароның ү йленуі» «Сиқ ырлы флейта оптимистік, ө міршең» ә уендердің авторы. Л. Бетховен классик жә не романтикалық, философиялық музыкант. Шығ армаларында ө мір қ иыншылық тарын кө ргендей қ айғ ы қ асірет толы. Ағ артушылық рухы ү здіксіз ізденістер, алғ а ұ мтылу 18ғ музыка ө нерінің дамуына да ә серін тигізді. Музыка ұ зақ уақ ыттар бойы шіркеуге қ ызмет еткен болатын. Бірақ осы шектеулерге қ арамастан сұ лулығ ы мен ұ лылығ ы жағ ынан тең десі оқ шығ армалар дү ниеге келді. Немістің 2 ұ лы композиторы Георх Фридрих Гендель мен Себастьян Бах шіркеулік музыканың жан жақ ты дамуына жол ашты. Оны биікке кө терді. Жарты ғ асыврғ а жуық уақ ытын Лондон соборына қ ызмет етуге арнап танғ ажайып туындыларды дү ниеге ә келген Гендельді де ағ композиторы деп тануғ а болады. Неміс шіркеулерінде органды ойнаудан бастағ ан Бахтың қ ұ діретті де терең музыкасы шіркеулік музыканың нағ ыз шынайы музыкағ а айналуындағ ы алтын кө пірі болды. Ұ лы композитордың жаң ашылдығ ы мен таланты бірден бағ аланғ ан жоқ. Бұ л тек сексен жылдан соң Бах қ айтыс болғ аннан кейін ғ ана болды. Осы жылдар аралығ ында оның ноталары жазылғ ан кө птеген жазбалары ізсіз жоғ алғ ан болатын. 18ғ Еуропалық тардың материалды жә не рухани ө мірі ө лшеусіз байып жә не кең ейе тү сті. Ә дебиет туындылары, бейнелеу ө нері, музыка ә ркімнің игілігіне айналмаса да ағ арту дә уірінің іздену кең істігі мен қ ажымас ең бегі қ оғ амды тұ тас қ амтыды.

#54. Ә дебиет

Феодалдық қ ұ рылысты қ орғ ап тұ рғ ан абсолютизм жағ дайында ә дебиетте дворяндардың мү дделері мен кө зқ арастары басым болды. Корольге сенушілік, дворяндардың абройы мен мә ртебесі, доряндық парыз адамдардың ең қ ұ нды қ асиеттері болып саналды.Романдар мен сахна кейіпкерлері кө не заманнан жә не аң ыздардан алынғ ан сюжеттерге орай патша жә не намыс ү шін барын, керек болса ө мірін де қ ұ рбан етуге тиісті болды.Бірақ Испанияның ұ лы жазушысы Мигль де Сервантес ө зінің Дон Кихот романында намыс пен парызғ а адал дворянның ө згерген ө мір жағ дайындағ ы " ерліктерін" мысқ ылдады.ХҮ ІІ ғ асырда буржузиялық қ атынастар пайда болды.Бірақ ә дебиетте абсолютизм патшаны мадақ тау, жағ ымпаздану, шын бағ ынушылық сезімді қ олдады.Текті ақ сү йектерге арналғ ан одалар, корольдер мен герцогтердің отбасыларын бейнелеген ә шекейлі портреттер, ә деби шығ армалар дү ниеге келіп жатты.Осының бә рі классицизм мә нерінде орындалатын еді.Соның ө зінде Нерон сияқ ты тирандардың қ ылық тарын келемеждеу, зұ лымдық ты ә шкерелеуге ұ мтылыс байқ алды.ХҮ ІІ ғ асырдың соң ында ұ лы комедиограф Ж.Б.Мольер, Франция королі ХІҮ Людовиктің қ олпаштауымен " Тартюф" пьесасында сарай маң ындағ ылар мен шіркеу қ ызметкерлерін мысқ ылдады." Дворян қ ауымындағ ы мещанин" пьесасында дворяндық ты алуғ а тырысқ ан буржуаларды келемеждеді жә не Дон Жуан пьесасында ө зінің нә псісі ү шін адамдардың тағ дырына зұ лымдық жасаудан тайынбайтын дворяндарды ә шкереледі.Буржуазиялық революциялардың ық палымен жаң а тап – буржуазияның талаптары, ө мірге кө зқ арасы, идеялары ә дебиетте орын ала бастады.Англияда кә сіпкерлік пен іздену, тіршілік ү шін кү ресті мадақ тайтын романдар жазыла бастады.Ағ ылшын жазушысы Даниель Дефо осы ү рдісте жазылғ ан " Робинзон Крузо" романымен аты шық ты.Сонымен қ атар срл кездің ө зінде буржуазиялық ұ ғ ымдар мен дә стү рлерді, ө мір қ ұ ндылық тарын келекелейтін " Гулливердің саяхаттары " атты Д.Свифттің екі томдық фантсатикалық романы да жарық кө рді.Егер С.Ричардсон ХҮ ІІІ ғ асырдағ ы буржуазиялық отбасылық, дә стү рлік жә не махаббатық -психологиялық тұ рмыс жағ ын паш еткен болса, оның шә кірті Генри Филдинг ө зінің " Тастанды бала Томның тарихы" атты романында ө з бақ ыты мен болашағ ы ү шін кү ресе білген, қ оғ амдағ ы ә ділетсіздік пен пайда кү немдікті жең е білген батыл адамдарды суреттейді.Бұ л бағ ыттың кө рнекті ақ ыны ә рі драматургі Фридрих Шиллер «Қ арақ шылар» зұ лымыдқ пен махаббат драмаларында ескілікке қ арсы кө терілген ерекшк дара тұ лғ аларды суреттейді. «Дауыл мен қ ысым» тобына жас кезінде атақ ты Гете де тартылды.Оның «Гете фон Берлихинген» «Жас Вертердің азабы» драмаларының кейіпкерлері де ескілікпен кү ресетін жеке тұ лғ алар.Ағ ылшындық ақ сү йек ақ ын Байрон революцияшыл романтикалық шығ армашылығ ымен ә лемге ә йгілі болды.Дара, данышпан тұ лғ аның қ оғ амдағ ы зұ лымдық қ а қ арсы аттанысын ол ө зінің «Чайльд Гарольдтің қ аржылығ ы» поэмасында суреттейді.Бұ л кезең ге тә н романтикалық бағ ыт Францияның данышпан ақ ынеы ә рі жазушысы Гюгоның шығ армашылығ ынан да байқ алады.Оның драмалары мен роимандарында тө меннен, қ арадан шық қ ан, бірақ мейірімдй тұ лғ алар суреттеледі.