А және В паратифтер

А жә не В паратифтерінің морфологиялық, иммунологиялық, эпидемиологиялық, патогенетикалық жә не клиникалық кө ріністері іш сү зегімен ұ қ сас, бірақ та кейбір ө згешеліктері бар.

А паратиф қ оздырғ ышы - Salmonella paratyphi А. Паратифтің А тү рінде жасырың кезең і іш сү зегіне қ арағ анда қ ысқ а болады, оның мерзімі 8-10 кү н шамасында. Ауру кө бінесе жедел тү рде басталады, кейде бастапқ ы кезең інде тұ маумен араласып, жө тел де қ осылады. Науқ астарды тексергенде беті қ ызарып, кө здің айналасы да қ ызарып, ерінге герпестік бө ртпелер шығ ады. Температуралық қ исық тары типті мінездеме бермей, кейде ремиттерлеуші болады. Қ алтырап қ озудың соң ы тоң уғ а ауысады, сосын бірқ алыпты болады. А паратифі кезінде теріге бө ртпелер шығ ып, олар полиморфты (дақ ты, дақ ты- папулезді) болады, денеде бір мезгілде пайда болады. Бө ртпелер қ ызарың қ ырап, қ ызылшағ а ұ қ сап, болмаса қ анталап тұ рады. Улану заң ды тү рде баяу жү ріп, іш сү зегіндей статуста ө тпейді. Қ ан анализінде нормацитоз, кейде лейкоцитоз, лимфомоноцитозбен кездесетіні белгілі болады. Ауырғ ан адамдардың кө пшілігінде бұ л дерт орта ауыр жағ дайда, кей жағ дайда ауыр тү рінде ө теді. Ішектен қ ан кетуіне, ө кпенің қ абынуына т.б. асқ ынуларына ауыспайды. А паратифінде жиі аурудың қ айталануы болады.

В паратиф қ оздырғ ышы - Salmonella paratyphi В. В паратифі кезінде жасырын кезең і 5-10 кү ннен тұ рады, кейде бұ дан ұ зақ болуы мү мкін. Ауру кө бінесе жедел басталып, адам тоң ып дірілдейді, бұ лшық еттері ауырсынады жә не тер бө ліне бастайды. Дерттің бастапқ ы кезең інде улану жағ дайымен бірге қ осарланып жедел гастроэнтерит ө ршиді. Мұ ндайда дене қ ызуы ұ зақ болмайды да, кө бінесе ауытқ ып қ айталанып тұ рады. Бө ртпелер дерттің бастапқ ы кезің де кө рінеді де, ө зінің полиморфтылығ ымен сипатталады. Кейбір жағ дайларда В паратиф дерті ауыр жағ дайда ө теді. Ол ірің ді менингитке, менингоэнцефалитке, септикопиемияғ а айналады. Қ ан анализінде нейтрофилді лейкоцитоз байқ алады. Дерттің қ айталануы (рецидивтері) мү мкін.

Дизентерия (ШИГЕЛЛЕЗ)

Анық тамасы. Бактериальді дизентерия (синонимі-шигеллез) - шигеллалармен шақ ырылатын, фекальді-оральді жұ қ тыру механизммен, интоксикация белгілерімен жә не тоқ ішектің дистальді бө лігінің зақ ымдалуымен, іште толғ ақ тә різді ауру сезімінің пайда болуымен, шырыш жә не қ ан аралас жиі іш ө туімен, тенезмалармен сипатталатын ішек инфекцияларының аурулар тобына жататын антропонозды ауру.

Тақ ырыптың ө зектілігі. Дизентерия дү ние жү зінде кең таралғ ан ауру, диареялық аурулардың ішінде Азия, Африка, Латын Амеркасы елдерінде елеулі орын алады. Ал экономикасы дамығ ан елдерде жедел ішек инфекциялар арасында дизентерия кең тарағ ан. Бактериальді дизентерия Қ азақ станда ә лі де маң ызды проблема болып қ алып жатыр. Ішек инфекциялар тобының 50-60% дизентерияғ а тү седі. Дизентерияның маң ыздылығ ы оның кең таралғ андығ ында, сырқ аттанушылық тың эпидемиялық тү рінде болуында, клиникасының ауыр тү рінде ө туінің мү мкіншілігіне байланысты, асқ ынулар ретінде инфекциялық -токсикалық жә не гиповолемиялық шоктардың даму мү мкіншілігіне байланысты.

Тарихи мә ліметтер. «Дизентерия» термині Гиппократ дә урінен бері белгілі, ол барлық ішек ауруларының 2 топқ а бө лген: іш ө туімен сипатталатын диареяғ а жә не негізінен іш ауруымен ерекшелінетін дизентерия деп (грекше «des» - бұ зылу, зақ ымдалу, «еnteron» -ішек). Ертеде дизентерия кең таралғ ан жә не эпидемиялық сипатта болғ ан. XVIII ғ асырда дизентерияның пандемиясы болғ анын жазып кеткен. Дизентерияның алғ ашқ ы қ оздырғ ыштары ХІХ ғ асырдың 2-ші жартысында белгілі болғ ан. (Раевскии А.С., 1875 ж., Шентемесс Д., Видаль Ф., 1888 ж.) Кубасов П.И., 1889 ж., 1891 ж. ә скери дә рігер А.В.Григорьев дизентериядан ө лген адамның организімінен грам-теріс микроорганизмдердіy бө ліп алып, қ ояндарғ а тә жірибе жасау арқ ылы олардың морфологиясын жә не патогенділігін зерттеді. 1889 ж. жапон ғ алымы К.Шига осы қ оздырғ ыш туралы кейбір жаң а мә леметтер ашты.

Этиологиясы. Бактериальды дизентерияның қ оздырғ ышы - шигелла туыстығ ына жататын қ озғ алмайтын грам-теріс микроорганизмдер. Қ азіргі жіктелуі бойынша шигеллалар 4 тү рге бө лінеді: 1) Sh.disеnteгіае - бұ ғ ан Григорьев-Шига, Штуцер-Шмитц жә не Лардж-Сакс бактериялары кіреді. 2) Sh. fIexneri - бұ л тү рдің ішіне Sһ.newcastle кіреді, 3) Sh.boydii, 4) Sh. Sonnei. 3онне шигелласынан басқ а ә рбір тү рі бірнеше серовардан тұ рады. Шигеллалардың қ абырғ асының қ ұ рамына эндотоксиндер-белокті-липосахаридті комплекс кіреді. Шигеллалардың қ ұ рамында эндотоксин бар, ол интоксикация белгілерін тудырады. Шигеллалардың экзотоксин тү зу қ абілеттігі бар, олардың ішінде энтеротоксин жә не цитотоксин бар. Энтеротоксин ішек қ ұ ысына су мен электролиттің тү зілуіне себеп болады, ал цитотоксин ішектің эпителиальды жасушаларының мембраналарын зақ ымдайды. Григорьев-Шига шигелласы ең кү шті токсин - нейротоксин тү зеді. Шигеллалардың О- жә не К-антигені бар. О-антиген шигеллалардың серологиялық арнайылығ ын кө рсетеді, К-антиген қ абық шаның структурасы болып табылады. Соң ғ ы уақ ытқ а дейін шигеллалардың физикі-химиялық фактордың ә серіне тұ рақ тылығ ы тө мен жә не олар сыртқ ы ортағ а тү скенде тез ө леді деп есептелген. Соң ғ ы жылдары сыртқ ы орта факторлары ә серінен олардың эволюциялық ө згергіштігі нә тижесінде шигелла тұ рақ тылығ ы ана-ғ ұ рлым жоғ ары болғ аны туралы мә леметтер пайда болды. Кейбір жұ мыстарда дизентерия бактериялардың қ ұ быр суларда 25-30 тә улік, топырақ та жыл мезгіліне орай бірнеше айлар ө мірін сақ тай алатындығ ы кө рсетілген. Қ оздырғ ыш тұ рмыстық заттарда: жиһ аздарда, тө сек орнында, ойыншық тарда, ыдыстарда, есік тұ тқ асында т.б. заттарда ұ зақ сақ талуы мү мкін. Сондық тан, шигеллездің негізгі берілу жолы контактілі-тұ рмыстық («лас қ олдың ауруы» деп аталады). Шигеллалар дезинфекциялық заттар ә серінен тез тіршілігін жояды, тікелей кү н сә улесінде 30 мин. дейін, ультракү лгін сә уледе 10 минутқ а дейін тіршілік етеді.

Эпидемиологиясы. Инфекция кө зі болып жедел жә не созылмалы дизентериямен ауыратындар, сонымен қ атар бактериятасымалдаушылар есептеледі. Эпидемиологиялық маң ызы жоғ ары болып бактериотасымалдаушылар, жең іл жә не ә лсіз ағ ымды жедел дизентериямен ауырып, медициналық мекемелерде емделмеген науқ астар табылады. Тағ амдық ө неркә сіпте жұ мыс істейтін адамдар ауруын жасыруы нә тижесінде қ азіргі кезде дизентерия ауруының негізгі кө зі болып табылады.

Дизентерия - фекальді-оральді механизмен берілетін ауру. Аурудың берілу жолдары: тұ рмыстық -жанасу, тағ ам (алиментарлы), су арқ ылы. Берілу факторлары болып залалданғ ан су, тағ амдар, жуылмағ ан кө к ө ністер, жеміс жидектер, залалданғ ан тұ рмыстық заттар, есік тұ тқ алары, лас қ ол табылады. Соң ғ ы жылдары берілу факторы ретінде сү т жә не сү т ө німдеріне айырық ша кө ң іл бө лген жө н.

В.И. Покровский мен Ю.П.Солодовниковтың (1980) ұ сынғ ан эпидемиологиялық теориясына сә йкес қ оздырғ ыштың негізгі берілу жолы дизентерияның этиологиялық структурасына байланысты. Мысалы: Григорьева-Шига дизентериясының негізгі жұ ғ у жолы - тұ рмыстық, Флекснер жә не Ньюкастл - сулық, Зонне - тағ амдық.

Дизентерия барлық жас топтары қ абылдауғ а бейім инфекция, бірақ балалар жиі ауырады.

Патогенезі. Дизентерия кезіндегі патологиялық процестің даму механизмі тө тенше кү рделі жә не толық анық талмағ ан. Дизентерия қ оздырғ ышының кіру қ ақ пасы ауыз қ уысы арқ ылы. Ауыз қ уысынан қ оздырғ ыш асқ азанғ а тү седі, онда тұ з қ ышқ ылы, ас қ орыту ферменттері, лизоцим ә серінен жартылай ө ліп, эндотоксин бө лінеді. Қ алғ ан бактериялар ащы ішекке ө тіп энтеротоксин, цитотоксин бө леді. Тоқ ішекке жетіп қ оздырығ ыштар эпителиальді жасушалардың ішіне енеді (жасушаішілік инвазияғ а бейімділігі - инвазивті қ асиеті). Тоқ ішектің шырышты қ абатының зақ ымдалуы жедел дизентерияның колиттік вариантымен сипатталатын негізгі симптомдарына себеп болады.

Бактериалардың ыдырағ ан кезінде тоқ ішектің шырышты қ абығ ында ә ртү рлі морфологиялық ө згерістер жә не жү йелік зақ ымданулар тудыратын кө птеген токсинді ө німдер бө лінеді.

Тоқ ішектің гипермоторлы дискинезиясы, шырышты кабық тың серозды ісінуі дамиді, капиллярлық гемодинамика бұ зылады жә не онда деструктивті процесстер туындайды, ішек микрофлорасының сапалық жә не сандық қ ұ рамы ө згереді. Жергілікті ө згерістермен қ оса дизентериялық эндотоксині витамин жә не белок алмасуын бұ зады, гемостаз ө згеруін шақ ырады. Қ ан қ ұ рамындағ ы токсиндер аурудың организміне ә сер етеді соның ішінде перифериялық жә не орталық жү йке жү йелерінің интоксикация синдромының клиникалық кө рінісі тү рінде ә сер етеді. Сирек жағ дайда патогенетикалық маң ызы жоқ қ ысқ а мерзімді бактериемия байқ алуы мү мкін. Дизентерияның патогенезіне бактериемия тә н емес. Дизентерия – жергілікті инфекция. Патогенездің негізі - қ оздырғ ыш токсиндерінің ә сері. Токсиндердің ә серінен ағ заның жү йелері мен ә ртү рлі жасушаларында функциясына ә серін тигізетін биологиялық белсенді заттар нә тижесінде (гистамин, серотонин, кининде, простогландиндер, циклдік нуклеотидтер т.б,) жә не нейрогуморальді регуляция нә тижесінде ішектің функциональді қ ызметінде жан-жақ ты бұ зылыстар жү реді.

Дизентерия патогенезінде аллергиялық фактор белгілі рө л атқ арады.

Шигеллалардың ток ішектің шырышты қ абығ ына енуі қ орғ аныс реакцияларының дамуымен жү реді: ІgА бө лінеді, сонымен қ атар табиғ и киллерлер γ - жә не α -интерферондарды тү зеді. Дизентерия кезінде патологиялық процестің дамуында микроорганизм, оны қ орғ айтын табиғ и факторлар шешуші роль ойнайды. Дизентерия дамуында табиғ и резистенттіліктің жергілікті жә не гуморальді факторлары маң ызды. Асқ азан-ішек жолының қ орғ аныс бө геттік функциясы да біраз роль алады. Химиялық бө геттері - тұ з қ ышқ ылы, ас қ орыту жолының ферменттері, ө т, ұ йқ ы безі ферменттері. Механикалық бө гет функциясын перистальтика жә не ішектің зақ ымдалмағ ан эпителийлары атқ арады. Биологиялық бө гет ішектің қ алыпты микрофлорасының қ орғ аныс ролінен тұ рады. Аурудың резистенттілік факторларының жағ дайы ө мір сү ру жағ дайымен, тамақ тануымен, жасымен, қ осымша ауруларының болуымен тығ ыз байланысты. Науқ астың қ орғ аныс механизм жү йесінің жағ дайы қ анағ аттанарлық дең гейінде жә не ауруды дұ рыс емдегенде, ауру кө п жағ дайларда тез жазылумен аяқ талады. Бірақ кей жағ дайларда созылың қ ы ағ ымда ө туі жә не созылмалы тү рге ө туі мү мкін. Созылмалы дизентерия кезінде интоксикация қ ұ былыстары екіншілік роль, ал бірінші орында аурудың клиникалық бейнесін кө рсететін асқ азан-ішек жолының функциональді жағ дайының бү зылыстары тү рады. Дизентерия кезінде иммунитет тү р-тұ қ ым жә не тіпті типі арнайы болады, оның ұ зақ тығ ы 1-3 айдан 2 жылғ а дейін ауытқ ып тұ рады.

Патанатомиясы. Дизентерия кезінде патоморфологиялық ө згерістер тоқ ішектің дистальді бө лгінде табылады: бірақ кейде басқ а жү йелер мен ағ заларда табылуы мү мкін. Қ абыну ү рдісі тік ішек пен сигма тә різді ішекте, тоқ ішектің тө мендеген бө лігінде айқ ын (дистальды колит) кө рінеді. Ішектің аталғ ан бө ліктерінің шырышты қ абығ ы гиперемияланғ ан, кө бінесе ісінген, кейде майда қ ан қ ұ йылулар байқ алады. Ішек қ уысында жә не шырышты қ абық тың бетінде шырышты немесе шырышты-геморрагиялық экссудат байқ алады.

Микроскопиялық зерттеулерде тоқ ішектің шырыты қ абығ ында қ ан тамырлық бұ зылыстар шырышты жә не шырыш асты қ абық тың гиперемиясымен, қ ан қ ұ йылулармен жә не ісінумен анық талады. Жабынды эпителий астына қ ан қ ұ йылу, оның қ орғ аныс қ асиеті бұ зылуына жә не кейінрек ойық жараның дамуына ә келеді. Дизентерияның жең іл ағ ымды тү рінде шырышты қ абық тың жең іл катаральді қ абынуы, орташа ауырлық та-айқ ын қ абыну процессі, ал айқ ын емес тү рінде ә лсіз қ абыну немесе иммуноморфологиялық пролиферативті реакция болады. Ішектің фибринозды-некрозды зақ ымдалуында ішек қ абырғ асы лас сү р тү сті тұ тық пен жабылғ ан, бұ л некрозды тін болып табылады. Некроз ішектің кабырғ асын бұ лшық етті жә не шырыш асты қ абатына дейін жететін терең болуы мү мкін. Шырыш асты қ абат қ алың дағ ан, лейкоциттер мен лимфоциттер инфильтрацияланғ ан: бұ л процесс ә сіресе тамырлар айналасында айқ ын болады. Некрозданғ ан тіндердің ірінді балқ уы мен тү суі ойық жараның пайда болуына ә келуі мү мкін. Созылмалы дизентерия кезінде морфологиялық ө згерістер ә р тү рлі болады. Қ абыну прцессінің ағ ымы баяу, шырышты кабық тың айқ ын атрофиялық учаскелері кө рінеді. Дизентерия кезінде ішектің жү йкелік аппараты жағ ынан едә уір ө згерістер анық талады. Ол ганглиозды клеткалардың дистрофиялық процесстермен сипатталады, кейде олардың толық ыдырауымен аяқ талады. Асқ азанда анатомиялық жә не клиникалық кө рсеткіштері жоқ геморрагиялық компонентті сипатталатын жедел гастрит белгілері анық талады, ал тоқ ішекте шырышты қ абық тың қ атпарлары мен бү рлерінің айқ ын серозды ісінуімен ө тетін жедел капиллярлық толақ андылық дамиды. Токсинемия салдарынан асқ азан ішек жолының ө згерістермен қ атар басқ ада ағ залармен, тіндерде арнайы емес ө згерістер дамиді.

Клиникалық кө ріністері: Дизентерияның жіктелуі №2 кестеде кө рсетілген.

№ 2 кесте

Бактериальды дизентерияның жіктелуі

Клиникалық ағ ымына байланысты дизентерияны жедел жә не созылмалы деп бө леді. Жедел дизентерия бірнеше кү ннен 3 айғ а дейін созылады, 3 айдан ұ зақ қ а созылатын дизентерия созылмалы деп есептелінеді. Ауру жиі жедел тү рде ө теді. Клиникалық вариантары: колиттік, гастроэнтероколиттік, гастроэнтериттік. Типтік тү ріне колиттік вариант, атиптік тү ріне гастроэнтероколиттік, гастроэнтериттік варианттар жатады. Барлық варианттар кезінде міндетті тү рде интоксикация синдромы қ алыптасады. Ағ ымы бойынша жедел дизентерия жең іл, орташа ауыр, ауыр дә режеде болуы мү мкін. Созылмалы дизентерияның ағ ымы ү здіксіз жә не рецидивті болуы мү мкін.

Дизентерияның жедел тү рі циклді процесс. Аурудың ағ ымында 4 кезең ді бө лу керек: жасырын, бастапқ ы, ө ршу жә не реконвалесценция (немесе аурудың нә тижелері). Аурудың жасырын кезең і 1-7 кү н (кө бінесе 2-3 кү н).

Жедел дизентерияның колиттік варианты: Ауру ә детте кенеттен басталады. Науқ аста іштің тө менгі жағ ындағ ы ауру сезімі, дефекация актісіне сә йес келетін сигма тә різді ішек аймағ ында, кейіннен тік ішек аймағ ында тартып тұ ратын ауру сезімді тенезмалар пайды болады. Нә жісте патологиялық қ осындылар (шырыш, қ ан) болады. Дә реттің жиілігі аурудың ауырлық дә режесіне байланыты, бірақ кө бінесе ө те жиі аз мө лшерлі болады. Аурудың жең іл ағ ымы жең іл интоксикациямен жә не ә лсіз колиттік синдромымен сипатталады. Дә реттің жиілігі тә улігіне 3-5 реттен 10 ретке дейін, нә жістің сипаты шырыш қ оспасы кейде қ ан араласқ ан болады. Дене кызуы субфебрильді. Ректороманоскопия жү ргізгенде катаральды, сирек катаральды-эрозивті проктосигмоидит анық талады.

Дизентерияның о рташа ауырлық тағ ы колиттік тү рінде анағ ұ рлым айқ ын симптомдар байқ алады. Бас ауруы, дене қ ызуы кө бінесе -38-39⁰С кө терілуі болады, ол осы дең гейде 2-3 кү н сақ талып тұ руы мү мкін. Іштің тө менгі жағ ында, сол жақ мық ын аймағ ында орналасатын толғ ақ тә різді ауру сезімі пайда болады. Ауру сезімімен қ атар ү лкен дә ретке жиі шақ ырулар пайда болады. Ү лкен дә рет алғ ашында нә жісті, шырыш пен қ ан араласқ ан, кейіннен ауру ө ршіген кезде ү лкен дә рет нә жістік сипатын жоғ алтып, «ректальді тү кірік» тү рінде болуы мү мкін. Нә жіске қ ан қ осылу ә лсіз болады - қ ан нү ктесі тү рінде. Ү лкен дә реттің жиілігі тә улігіне 10-15 тен 25 ретке дейін ө суі мү мкін. Кө птеген науқ стар ұ зақ уақ ыт бойы толғ ақ тә різді іштің ауру сезіміне шағ ымданады. Кейде ауру сезімі жайылмалы сипатта болады, атипиялық локализация да кездеседі: эпигастральді, умбиликальді аймақ тар. Кейде метеоризм байқ алады. Пальпация кезінде тығ ыздалғ ан ауру сезімді сигма тә різді ішек анық талады. Оның ауру сезімі тығ ыздалуынан сирек байқ алады. Тоқ ішектің қ ортуы, сің іруі жә не моторлы функциялары бұ зылады, кейбір ферменттердің активтілігі (лактаза, мальтаза) тө мендейді. Дизентерияның бұ л тү рімен ауырғ ан адамдарда, нә тижесі жақ сы болғ ан жағ дайда ішектің функциональді жә не морфологиялық толық қ алпына келуі 2-3 айғ а созылады.

Ауыр ағ ымды колиттік варианттағ ы жедел дизентерия айқ ын интоксикациямен жә не колиттік синдромымен сипатталатын типтік клиникалық тү рде ө теді. Ауру кенеттен басталады. Негізгі шағ ымдары болып кү шті толғ ақ тә різді іштегі ауру сезімі жиі сұ йық ү лкен дә рет, ә лсіздік, дене қ ызуының жоғ арлауы, кейде жү рек айнуы болады. Ү лкен дә реті ө те жиі болады. Ол нә жіссіз, сұ йық шырышты-қ анды, кейде ірің қ оспасы кездеседі. Жү рек-қ ан тамыр жағ ынан тахикардия, ентігу, гипотония, (коллаптоидты саң ғ а дейін) анық талады. Ректороманоскопияда шырышты қ абаттың деструктивті ө згерістері эрозиялар жә не ойық жаралар тү рінде кө рінеді. Ішектің фукнциональды жә не морфологиялық қ алпына келуі 3-4 айдан кө п болуы мү мкін.

Жедел дизентерияның гастроэнтероколиттік варианты: негізгі ерекшелігі аурудың кенеттен басталуы жә не инкубациялық кезең нің қ ысқ а (6-8 сағ жә не одан аз) болуы. Алғ ашқ ы кезең де гастроэнтерит кө ріністері жә не жалпы интоксикация симптомдары басым болады. Кейін энтероколиттің айқ ын синдромдары кө рінеді. Ағ ым ауырлығ ына байланысті бұ л ауру да колиттік вариант тә різді жең іл, орташа, ауыр болып бө лінеді. Ауыр ағ ымды ауруларда іште диффузды ауру сезімі, кө п қ айталанатын қ ұ су, профузды іш ө ту, сусыздану байқ алады (2-3 дә реже). Жедел дизентерияның гастроэнтериттік варианты гастроэнтероколиттік варианттың бастапқ ы кезең іне жақ ын. Айырмашылығ ы кеш мерзімдерде энтероколиттік басымдылығ ы байқ алмайды, ректороманоскопияда тоқ ішектің ө згерістері аз кө рінеді. Ауру барысында гастроэнтериттің клиникалық симптомдары жә не сусыздану белгілері басты болып табылады. Тағ амдық токсикоинфекцияғ а ө те ұ қ сас болады. Ә лсіз тү рі аз ғ ана клиникалық кө ріністермен ө теді. Оларғ а науқ ас кө бінесе мә н бермейді. Симптомдары тек мұ қ ият тексергенде ғ ана анық талуы мү мкін. Диагноз қ ою ү шін бактериологиялық зерттеулер жү ргізу керек. Ректоманоскопияда кө бінесе шырышты қ абатта катаральды қ абыну ө згерістері анық талады. Дизентерияның барлық аталғ ан варианттарында клиникалық сауығ у 2-3 аптадан кейін басталады. Функционалды-морфологиялық асқ азан-ішек жолының қ алпына келуі 1-3 айдан жоғ ары. Сондық тан алғ ашқ ы 2-3 айда диета бұ зылғ ан жағ дайда, алкоголь қ олданғ анда, дұ рыс емес емдеу тактика барысында рецидивтер дамуы мү мкін. Клиникалық кө ріністері 2-3 аптадан кө п сақ талса дизентерияның созылың кы тү рі деп есептейді.

Дизентерияның клиникалық ерекшеліктері қ оздырғ ыштарының тү ріне байланысты. Зонне шигеллезі субклиникалық ә лсіз ағ ымды, гастроэнтериттік вариант ретінде ө теді.. Флекснер шигеллалары қ оздырғ ан дизентерия анағ ұ рлым ауыр ө теді, айқ ын интоксикациямен, ішек аймағ ында ауру синдромымен, гемоколитпен, шырышты қ абық тың деструктивті ө згерістермен сипатталады. Григорьева-Шига шигеллаларымен шақ ырылғ ан дизентерия кө п жағ дайда ауыр ө теді. Ауру жедел басталады, дене қ ызуы кө теріліп, интоксикация айқ ын болады, іште толғ ақ тә різді ауру сезімі болады.

Созылмалы дизентерия. Қ азіргі ауқ ытта 0, 5-1% жағ дайда кездеседі. Созылмалы дизентерия рецидив беруші немесе ағ ымы ү здіксіз болуы мү мкін. Жедел дизентериямен ауырғ аннан кейін 2-5 айдан соң рецидив болуы мү мкін. Ауруда жиіленген ботқ а тә різді ү лкен дә рет пайда болады, шырыш жә не қ ан аралас. Ішек дисфункциясы тұ рақ ты сипатта болады. Ремиссия ұ зақ уақ ыт бойы болмайды. Созылмалы дизентерия ерекшелігі: инфекциялық токсикоз ә лсіз болады, дене қ ызуы жоғ арламайды, жү рек-қ ан тамыр жү йесінің жетіспеушілігі болмайды. Салыстырмалы диагностиканы ең алдымен созылмалы энтероколитпен, туберкулезді этиологиялы энтероколитпен, арнайы емес ойық жаралы колитпен жү ргізіледі.

Диагностикасы: 1) клиникалық -эпидемиологиялық мә ліметтер

2) лабораторлық диагностикасы

1)Қ азіргі дизентерияның симптоматикасының ә р тү рлілігіне байланысты ауруларды кешенді тү рде тексереді. Аурудың колиттік тү рінде негізгі симптомдарғ а сол жақ мық ын аймағ ында толғ ақ тә різді ауру сезімі, жиі іш ө ту, шырышпен қ ан аралас аз мө лшерлі нә жістің пайда болуы, дене қ ызуының 38-39⁰С кө терілуі, тығ ыздалғ ан ауру сезімді сигма тә різді ішектің анық талуы жатады.

Салыстырмалы диагностиканы ө ткізу қ ажет: салмонеллезбен, тағ амдық токсикоинфекциялармен, тырысқ ақ пен, амебиазбен, балантидиазбен, лямблиозбен, жедел хирургиялық аурулармен жә не гинекологиялық патологиясымен.

2)Лабораторлық диагностикасы:

а)копрологиялық зерттеу –нә жіс жағ ындысын микроскоп арқ ылы тексергенде лейкоциттерді, эритроциттер, эпителиальды жасушаларды, шырыштың ошақ тарын анық тауғ а болады. Лейкоциттердің 80% нейтрофильдер қ ұ райды.

б) RRS – ректороманоскопия: тоқ ішектің дистальды бө лігін (тік ішекпен сигма тә різді ішекті) ректоскоп арқ ылы зерттеу. Жедел дизентерия кезінде катаральды, катаральды-эрозивті, катаральды-жаралы, фибринозды–некрозды проктосигмоидит, ал созылмалы дизентерия кезінде ішектің шырышты қ абық шаларының ә лсіз қ абынуымен бірге атрофия ошақ тары, крипталардың деформация анық талады.

а) бактериологиялық зерттеуге алынады: нә жіс

серологиялық зерттеу: дизентериялық антигенмен ТеГАР (РНГА), жұ пты сарысу.

Асқ ынулары. Дизентерия кезінде аса қ ауіпті асқ ынулар болады: ішектен қ ан кету, ішектің инвагинациясы, перитонит, ИТШ, гиповолемиялық шок жә не аралас шок (сирек кездеседі).

Емдеуі. Индивидуальды, кешенді, патогенетикалық болу керек. Ауруханағ а жатқ ызу клинкоШВАШР-эпидемиологиялық кө рсеткіштері бойынша жү ргізілу керек. Ең алдымен орташа аурулық тағ ы жә не ауыр тү рлі дизентериямен ауырғ ан науқ астарды, қ осымша ауыр аурулары бар науқ астарды, балаларды, егде адамдарды, жоғ ары эпидемиологиялық қ ауіпі бар адамдарды (тағ ам ө ндірістігінде істеітін адамдар, т.б.) ауруханағ а жатқ ызады. Дизентериямен ауыратын науқ астарды ү йде емдеуге болады, ошақ ты бақ ылау учаскелі дә рігерге тапсырылады, ол инфекционистің консультациясы арқ ылы емдік жә не профилактикалық шараларды іске асырады.

Дизентерияның емдеу жоспары:

1) Асқ азанды жуу

2) Тазарту клизмасы

3) №4 диета

4) Этиотропты терапия

5) Патогенетикалық терапия

- организмнің сусыздану жағ дайында -регидратация (ауыз арқ ылы немесе парентералды)

- антигистаминді препараттар

- спазмолитиктер

- ферменттік препараттар

- ішек микрофлорасын қ алыпқ а келтіру

6) жергілікті ем: емдік клизмалар

Дизентерия кезінде асқ азанды жууымен тазарту клизманы аурудың атипті гастроэнтериттік, асқ азанды жуу гастроэнторколиттік тү рлерінде ғ ана қ олдану қ ажет. Колиттік тү рінде бұ л ә дістерді қ олданбайды.

Дизентерияның кез-келген тү рін емдеу ү шін міндетті компонент болып емдік тамақ тану табылады. Мұ нда ішекке тітіркендіргіш ә сері бар тағ амдар мү мкіндігінше аз пайдаланады. Ауруларды кә дімгі тамақ тануғ а 1-2 ай мерзімде клиникалық симптомдар жойылғ анша кө шіріледі.

Этиотропты терапия ретінде антибактериальді ем қ олданады. Тиімді препараттарғ а нитрофурандар (фурозолидон, фуразолин, фурагин, эрсефурил), хинолин туындылары (интетрикс), сульфометаксозол тобы (бактрим, бисептол), фторхинолондар (ципрофлоксацин, офлоксацин, норфлоксацин), аминогликозидтер (гентамицин, сизомицин, тобрамицин, амикоцин). Аурудың жең іл, орташа ауыр тү рлерінде нитрофурандарды, хинолиндерді, орташа ауыр жә не ауыр тү рлерінде - сульфометаксозол тобындағ ы препараттарды, фторхинолондарды қ олдану керек. Аурудың ауыр тү рінде фторхинолондарды парентеральды қ олдану тиімді болады жә не фторхинолондармен аминогликозидтер комбинациясын немесе олардың цефалоспориндермен комбинациясын қ олдануғ а болады. Барлық препараттар орта терапевтикалық дозамен тағ айындалады, емдеу курсының ұ зақ тығ ы – 5-7 кү н.

Патогенетикалық терапияғ а интоксикациямен кү ресу, макроорганизмнің иммунологиялық реактивтілігін кө теру, ішектің ас қ орыту жеткіліксіздігінің компенсациясы жатады. Жең іл тү рінде ауыз арқ ылы глюкозоэлектролитті ертінділер (оралит, регидрон, цитоглюкосалан) енгізіледі. Орташа ауыр жә не ауыр тү рлерінде тамыр ішіне полиионды ертінділер: «хлосоль», «дисоль», «трисоль», 5% глюкоза ертіндісі, физиологиялық ерітінді.

Энтеросорбенттердің ролі маң ызды: смекта, тагансорбент.

Антигистаминді препараттар: димедрол, тавегил, диазолин тағ айындалады.

Реконвалесценция кезең інде ас қ орыту жеткіліксіздігінің компенсациясы мен коррекциясы ү шін абомин, панкреатин, панзинорм, фестал, ораза, энзистал, мезим форте плестал, креон секілді ферменттар мен ферменттік комплекстер пайдаланады. Ішектің моторлы-эвакуаторлы қ ызметін реттеу барысында пиновериум бромид (дицетел), дюспаталлин, папаверин, но-шпа қ олданады.

Жергілікті емді реконвалесценция кезең інен бастап қ олдануғ а болады: қ ызыл май қ осылғ ан ректальды свечалар.

Алдын алу шаралары. Инфекция кө зін табу ү шін берілу жолын қ июғ а, организмнің резистенттілігін кө теруге бағ ытталғ ан шаралар жиынтығ ы қ ажет.Ерте диагнозды анық тау жә не адекватты дұ рыс емдеу маң ызды. Алдын-алудың бір ә дісі санитарлық -гигиеналық тә ртіпті сактау. Ө неркә сіптерге қ атаң санитарлық бақ ылау қ ою, ә сіресе сү т жә не сү т ө німдері қ олданатын ө неркә сіптер. Санитарлық -ағ арту жұ мыстарын жү ргізу ө те маң ызды орын алады.